Στο κλαρίνο του έκλεισε την ψυχή της Ρωμιοσύνης

Στο κλαρίνο του έκλεισε την ψυχή της Ρωμιοσύνης

Ενα βιβλίο - αφιέρωμα στον κλαρινίστα Τάσο Χαλκιά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη

Ο αξέχαστος δεξιοτέχνης του κλαρίνου, μαζί με το γιο του Λάκη Χαλκιά

«...Οταν παίζω κλαρίνο, παίζω με την καρδιά μου κι ονειρεύομαι, και είναι στιγμές που επηρεάζομαι από την ατμόσφαιρα και από τον κόσμο που με ακούει και τότε τα δάχτυλά μου πάνω στο όργανο κινούνται μόνα τους και εντολές δίνει η ψυχή μου κι εγώ βρίσκομαι σε έναν κόσμο που δεν μπορώ να εξηγήσω, είναι μαγική στιγμή. Ε, τότε συγκινούμαι κι εγώ και κλαίω μέσα μου».

(Τάσος Χαλκιάς)
Στο κλαρίνο του έκλεισε όλη την ψυχή της Ρωμιοσύνης. Των ανθρώπων, που προσδοκούν, αγωνίζονται, ονειρεύονται, χαίρονται, μοχθούν. Πηγαίος, αυθεντικός, μοναδικός, ο Τάσος Χαλκιάς, υπήρξε το «καλύτερο κλαρίνο της Ελλάδας». Μουσικός με ξεχωριστό ταλέντο και ευαισθησία, ο μπάρμπα Τάσος αφουγκράστηκε τους παλμούς του λαού μας και «τραγούδησε» τις χαρές, τις πίκρες, τους καημούς, τα βάσανά του. Ο διάσημος Ηπειρώτης μουσικός κλαρινίστας ήταν ένας από τους στυλοβάτες της μουσικής μας παράδοσης και από τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες στο κλαρίνο, που επί έξι δεκαετίες συνέβαλε στη διάδοση και στη διατήρηση της αυθεντικής παραδοσιακής μουσικής.

«Αγρυπνο, μερακλωμένο αηδόνι»

«Είσαι από εκείνους που μια σωστή πολιτεία θα έπρεπε να τους έχει στο Εθνικό Μουσείο των ζωντανών! Ολη η ψυχή της πολυβασανισμένης Ρωμιοσύνης βρίσκεται μέσα στο κλαρίνο σου», είχε γράψει ο Μίκης Θεοδωράκης, ενώ ο μεγάλος ποιητής μας Γιάννης Ρίτσος έγραφε το 1985: «Στον ήχο του κλαρίνου του Τάσου Χαλκιά βογκάει, τινάζεται, χαμογελάει και χορεύει η Ελλάδα - θάλασσες και βουνά της, δεκαπεντασύλλαβα ποτάμια της, αρματολοί και κλέφτες, παλικαράκια στριφτομούστακα στη μάχη και στο τσάμικο, μαυροφορούσες ανταρτομανάδες και κοράσια πλεξουδοστεφάνωτα, πέντε κοτσύφια στον ελαιώνα και, στο βάθος βάθος, πάντα το άγρυπνο, μερακλωμένο αηδόνι».

Η ξεχωριστή ποιότητα της μουσικής του, όμως, άγγιξε και το ξένο ακροατήριο. Το 1979 ο καθηγητής μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης Τραν Βαν Κε είχε πει: «Ημουν βέβαιος, ακούγοντάς τον, ότι είχα μπροστά μου έναν από τους μεγαλύτερους μουσικούς του κόσμου». Ενώ ο Μπενγκτ Χάλνκβιστ, Σουηδός φιλόσοφος και ιστορικός της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, έλεγε: «Ενιωσα με τη ζεστασιά της δύναμής του πως αυτή η μουσική, ερμηνευμένη από τον ασύγκριτο μαέστρο Τάσο Χαλκιά, ποτέ δε θα πεθάνει! Το κλαρίνο γι' αυτόν είναι κάτι το ιερό, όπως η παράδοση».
«...Το πάλκο είναι ιερό όπως το δικαστήριο. Οταν παίζεις ένα όργανο ή όταν τραγουδάς, επικοινωνείς με τα πιο ευαίσθητα και τα πιο δυνατά αισθήματα εκείνων που σε προσέχουν. Κι όσο πιο πολύ σε προσέχουν και καταλαβαίνουν τι παίζεις, τόσο κι εσύ δίνεις τον καλύτερό σου εαυτό».
Ενα βιβλίο - αφιέρωμα στην προσωπικότητα, στο μουσικό προφίλ και το έργο του διάσημου Ηπειρώτη μουσικού κλαρινίστα Τάσου Χαλκιά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη με τον τίτλο: «ΤΑΣΟΣ ΧΑΛΚΙΑΣ: Το φύσημα του Θεού». Μια μοναδική μελέτη, έρευνα και παρουσίαση της μεγάλης φυσιογνωμίας του αγαπημένου και διαπρεπή λαϊκού οργανοπαίκτη, που υπογράφει η γνωστή δημοσιογράφος Αννα Ι. Στεργίου.
Το μουσικό έργο, τη σταδιοδρομία του, αλλά και την επιβλητική προσωπικότητα και παρουσία του Τάσου Χαλκιά στα ελληνικά μουσικά και όχι μόνο δρώμενα, επιχειρεί να αποτυπώσει η συγγραφέας, αξιοποιώντας κατάλληλα όλες τις διαθέσιμες πηγές που υπάρχουν για τον καλλιτέχνη, μουσικό, παράλληλα όμως και με την βοήθεια του επίσης καταξιωμένου γιου του Λάκη Χαλκιά, λαϊκού και παραδοσιακού τραγουδιστή και ερμηνευτή.

Από μουσική οικογένεια

Ο Τάσος Χαλκιάς γεννήθηκε στη Γρανιτσοπούλα το 1914. Το 1917, πεθαίνει η αδερφή του Πολυξένη και λίγο αργότερα ο πατέρας του. Μέλος της οικογένειας των Χαλκιάδων με ιστορία 150 χρόνων, ο Τάσος Χαλκιάς μεγάλωσε στο Δεσποτικό της Ηπείρου, σε ένα σπίτι όπου η μουσική δε σταματούσε ποτέ. Ηταν μικρός ακόμη, μόλις τελείωνε το Δημοτικό, όταν πέρασε από το σπίτι του ένας τσιγγάνος. «Είχε ένα κλαρίνο βαμμένο, με κάτι πίσσες επάνω, σχισμένο και με τα κλειδιά γυαλισμένα με γυαλόχαρτο». Η μητέρα του έδωσε μετά από μεγάλη πίεση του γιου της «έξι γίδια για να το πάρει». Και ο τσιγγάνος «μας έδωσε ένα παλιοκλάρινο που δεν έλεγε τίποτε». Αυτή ήταν η αρχή για το νεαρό μουσικό Ηπειρώτη. «Ηταν το παιχνίδι μου», λέει ο Τάσος Χαλκιάς. «Και κάτι περισσότερο, ήτανε ο ερωτάς μου. Το είχα αγκαλιά. Παραμάσχαλα. Επαιζα χωρίς να παίζω».
Ωσπου άρχισε να παίρνει μαθήματα από τον ξάδερφό του τον Μάνθο και τον αδερφό του Μήτσο Χαλκιά. Στα 17 του, κατάλαβε ότι μπορεί να «δουλεύει» καλά το κλαρίνο και έτσι άρχισε να εμφανίζεται με τα αδέρφια του. Εποχή που σχημάτισαν με τα αδέρφια του, τον Μήτσο, τον Φώτη, και τον Κυριάκο το συγκρότημα «Τα μαύρα πουλιά». Πανηγύρια, γάμοι, μαγαζιά... «Εγώ το σέβομαι το κλαρίνο όταν το πιάσω στα χέρια μου. Κι όταν πρωτοξεκίνησα, είπα μέσα μου: Τάσο, θα παίξεις πραγματικά την παράδοση».
Δεκαετία του '50 πια και ο Τάσος Χαλκάς ηχογραφεί, πρώτη φορά, στην «Κολούμπια». Ακολουθούν ηχογραφήσεις για το Λαογραφικό Αρχείο της Ακαδημίας Αθηνών και ύστερα τα ταξίδια στο εξωτερικό. Κάιρο, Αλεξάνδρεια, Νέα Υόρκη. Εκεί συνέβη και το γνωστό πια περιστατικό με τον Μπένι Γκούτμαν. Ηταν στο κέντρο «Αλί Μπαμπά» στη Νέα Υόρκη που δούλευε το 1962, εκεί πήγε ο μεγάλος Αμερικανός τζαζίστας, για να γνωρίσει από κοντά τον μουσικό που μπορούσε να του παίξει ένα μοιρολόι για τις ανάγκες της ταινίας «Αντί» του Ρίτσαρντ Σεραφιάν. «Να παίξω είπα - λέει ο ίδιος ο Χαλκιάς-. Αλλά επειδή με πληροφόρησαν πόσο μεγάλος μουσικός ήταν ο άνθρωπος αυτός, επήγα πρώτα στο μπαρ κι έσφιξα δυο τρία ουίσκι. Ανέβηκα στο πάλκο πήρα το κλαρίνο, και έπαιξα το μοιρολόι της ξενιτιάς. Μόλις τελείωσα το μοιρολόι, ήρθε κοντά, ανέβηκε στο πάλκο και με ρώτησε: Διαβάζεις νότες; Δεν διαβάζω κύριε του απάντησα. Και περνάς στο όργανο αυτό τόσα πράγματα; Αν ήμουνα εγώ, χωρίς να διαβάζω, δεν θα τα κατάφερνα ποτέ, μου λέει».
Ο Τάσος Χαλκιάς ο πιο εκφραστικός σολίστ, συνθέτης και στιχουργός «έφυγε» με ένα παράπονο. Οτι ποτέ δεν αναγνώρισε την αξία του η πολιτεία. «Του έλεγαν ότι έπρεπε να ήταν συνθέτης κλασικής μουσικής, και αγνοούσαν ότι ήταν συνθέτης της παραδοσιακής μουσικής με μεγάλες επιτυχίες, αλλά και ως μουσικός ένας από τους κορυφαίους εκφραστές της. Από τις καλύτερες στιγμές του, θυμάται ο γιος του Λάκης Χαλκιάς, ήταν όταν έκανε το μνημόσυνο, για τους χαμένους και αγαπημένους συναδέλφους του μουσικούς που «έφυγαν» και κανείς δεν τους είχε μνημονεύσει. Είχε συγκινηθεί πάρα πολύ, γιατί αυτή τη μέρα είχαν έρθει πάρα πολλοί μουσικοί, όπως και δικοί του συνάδελφοι λαϊκοί οργανοπαίχτες, πολλοί πνευματικοί άνθρωποι, αλλά και πολλοί φίλοι. Και μου είπε: Γιε μου σήμερα ήταν η καλύτερη κηδεία που θα μπορούσαν να μου κάνουν. Γιατί είδα όλους τους παλιούς μου φίλους. Και να πεθάνω πια δεν με νοιάζει, δεν έχει και τόση σημασία. Με αναγνώρισαν αυτοί...».

Σύμβολο της αστείρευτης δύναμης

«Το βιβλίο αυτό γράφεται είκοσι χρόνια μετά το θάνατο του Τάσου Χαλκιά» - σημειώνει η συγγραφέας Αννα Ι. Στεργίου. «Ισχυρή προσωπικότητα, μουσικός που ξεχωρίζει στο διηνεκές και φωτεινό παράδειγμα απέναντι στην κενότητα και την απληστία, που κυριάρχησαν ως πρότυπο τις τελευταίες δεκαετίες, το αποτύπωμά του παραμένει ζωντανό κι επίκαιρο περισσότερο από ποτέ σε μια χρονική στιγμή που ο ελληνικός λαός δοκιμάζεται και η χώρα μας μοιάζει με κινούμενη άμμο. Ο Τάσος Χαλκιάς παραμένει διαχρονικό σύμβολο της αστείρευτης δύναμης του ανθρώπου να μεγαλουργήσει κάτω από εντελώς αντίξοες συνθήκες. Υψώνει σημαία αντίστασης στο ευτελές και το κακόγουστο. Το φύσημά του, η εκφραστική δύναμη και η γλυκύτητα του παιξίματός του είναι το αόρατο νήμα που με συνδέει με τη φλέβα μου απ' την Ηπειρο, με τον πατέρα μου, Γιάννη. Εκείνος με μπόλιασε από τα παιδικά μου χρόνια με το κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά και το βιβλίο είναι σπονδή στη μνήμη του».
Ο αναγνώστης μπορεί να ξαφνιαστεί ψάχνοντας στο χάρτη ονομασίες των χωριών. Προτίμησα να κρατήσω τις παλιές, που ίσχυαν την περίοδο που γεννήθηκε ο Τάσος Χαλκιάς: Κρετσούνιστα (Δεσποτικό), Κοσόλιανη (Αητόπετρα), Ζελίστα (Φωτεινό), Μενίνα (Νεράιδα), Κούτσι (Πολυνέρι).
Ενα πραγματικά πολύ αποκαλυπτικό βιβλίο τόσο για τη φυσιογνωμία του αξεπέραστου αυτού παραδοσιακού μουσικού, όσο και για την ίδια την παραδοσιακή ελληνική μουσική και τους γνήσιους κορυφαίους εκφραστές της όπως υπήρξε ο Τάσος Χαλκιάς. Παρότι βασίστηκε σε δημοσιεύματα και συνεντεύξεις του Τάσου Χαλκιά και σε αληθινά περιστατικά, είναι γραμμένο σε μυθιστορηματική αφήγηση. To βιβλίο συνοδεύεται από ένα cd με έντεκα κομμάτια σόλο κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά από τις πιο ωραίες στιγμές του, όπως και δυο συλλεκτικά κομμάτια που ηχογραφήθηκαν στην Αμερική συνεργαζόμενος με μεγάλους μουσικούς Αρμένιους, Τούρκους και Αραβες που την εποχή του '60 βρίσκονταν και αυτοί εκεί.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ