Ε.Ε.Στήριξη και χρήμα με ουρά στην «κοινωνική επιχειρηματικότητα»

Η διαλογή απορριμμάτων είναι τομέας που ενδιαφέρει τις ΚΟΙΝΣΕΠ. Μια τέτοια επιχείρηση στο Βέλγιο, έχει 4.968 εργαζόμενους και περίπου 4,8 εκατομμύρια πελάτες!

Πριν από λίγες μέρες, πραγματοποιήθηκε το 2ο Συνέδριο για τη λεγόμενη «Κοινωνική Επιχειρηματικότητα», που στη χώρα μας εκφράζεται κυρίως μέσω των «Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων» (ΚοινΣΕπ, στο εξής ΚΕ).
Καθώς οι ΚΕ επιτελούν πολλαπλούς ρόλους, χρήσιμους για το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα, δεν πρέπει να θεωρηθεί διόλου τυχαίο ότι χορηγοί του συνεδρίου ήταν η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος «Ωνάση» και το Ιδρυμα «Μποδοσάκη». Επίσης, μεταξύ των χορηγών - με διάφορες μορφές - ήταν μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, όπως η «Ιντεραμέρικαν», τα «Ελληνικά Πετρέλαια», η «Βιανέξ» κ.ά.
Οποιος παρακολούθησε το συνέδριο, μπορεί εύκολα να αντιληφθεί, πως, αν αφαιρέσουμε από τη συζήτηση τον όρο «κοινωνικό», τότε μένει ατόφια η ορολογία που περιγράφει τη λειτουργία των επιχειρήσεων στον καπιταλισμό: Χρηματοδότηση, επενδύσεις, ποσοστά κερδών, δάνεια, διαρθρωτικά ταμεία κ.ά.
Ο όρος «κοινωνικός» λειτουργεί παραπλανητικά. Δημιουργεί την αυταπάτη ότι είναι δυνατόν μέσα στον καπιταλισμό να υπάρχουν επιχειρήσεις, που στόχο έχουν την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών και όχι το κέρδος. Οπως, όμως, καθαρά είπε ένας από τους βασικούς ομιλητές του συνεδρίου, «όπως κι αν ονομάζεται μια επιχείρηση, αν τα έσοδα είναι λιγότερα από τα έξοδα, τότε θα πτωχεύσει».
Ούτε αλλάζει το χαρακτήρα των επιχειρήσεων αυτών το γεγονός ότι τα κέρδη δεν πάνε στην ατομική κατανάλωση, αλλά επανεπενδύονται (πάγια αναφορά των υπερασπιστών των ΚΕ, για να αποδείξουν ότι δεν είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις). Γιατί, αυτό ακριβώς κάνει κάθε κεφαλαιοκρατική επιχείρηση, επενδύει ξανά ένα τμήμα των κερδών της.
Ωστόσο, ο όρος «κοινωνικός» εμπλέκεται σε αυτού του είδους τις επιχειρήσεις από την άποψη ότι δραστηριοποιούνται στην παραγωγή αγαθών και παροχή υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα. Αγαθών και υπηρεσιών που θα έπρεπε να παρέχονται δωρεάν και καθολικά, αλλά στον καπιταλισμό αποτελούν εμπόρευμα, γεγονός που επιβεβαιώνει και η ύπαρξη αυτών των επιχειρήσεων.

Τις αβαντάρουν με κάθε τρόπο

Οι ομιλίες στο συνέδριο αναπαρήγαγαν όλο τον προβληματισμό που έχει αναπτυχθεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης τα τελευταία 10-15 χρόνια. Ποιος είναι ο ρόλος των κοινωνικών επιχειρήσεων, πώς χρησιμεύουν δηλαδή στο καπιταλιστικό σύστημα, και πώς θα προωθηθεί η ανάπτυξή τους. Στο συνέδριο, οι τοποθετήσεις στελεχών της ΕΕ και του υπουργείου Εργασίας ήταν πανομοιότυπες σε ό,τι αφορά τους βασικούς άξονες.
Η Anita Vella, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2005, αναπληρώτρια γενικής διεύθυνσης απασχόλησης, κοινωνικών υποθέσεων και κοινωνικής ένταξης της ΕΕ, επισήμανε ότι δεν υπάρχει ακόμα επαρκής χρηματοδότηση για την προώθηση των Κοινωνικών Επιχειρήσεων, ούτε έχει γίνει η κατάλληλη ενημέρωση για την ευρεία αποδοχή τους. Μεταξύ των εμποδίων ανάπτυξης των ΚΕ, ανέφερε την ανυπαρξία επενδυτών, την ελλειπή κατανόηση των στόχων των ΚΕ, τη δυσκολία πρόσβασης στις αγορές, κ.ά.
Ανάλογος ήταν ο προβληματισμός της Αννας Δαλλαπόρτα, γενικής γραμματέα Διαχείρισης Κοινοτικών και Αλλων Πόρων του υπουργείου Εργασίας. Μίλησε για την ανάγκη παροχής κεφαλαίων εκκίνησης, εξασφάλισης επαρκούς χρηματοδοτικής υποστήριξης, άρσης γραφειοκρατικών εμποδίων, ενημέρωσης κ.ά.
Ο Henrik Morch, προϊστάμενος στη γενική διεύθυνση εσωτερικής Αγοράς και υπηρεσιών, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1992, μίλησε για τις δημόσιες προμήθειες. Είπε ότι το νομικό πλαίσιο έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε τα κράτη να μπορούν να κάνουν συμβάσεις και με ΚΕ.
Για να τροφοδοτήσει τις ΚΕ, η ΕΕ επεκτείνει τους πόρους και τις πηγές χρηματοδότησης. Σε φετινή μπροσούρα της Ευρωένωσης (http://ec.europa.eu/internal_market/publications/docs/sbi-brochure/sbi-brochure-web_en.pdf), αναφέρεται ότι έχει διατεθεί κονδύλι 85 εκ. ευρώ για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ΚΕ στη χρηματοδότηση, την περίοδο 2014 - 2020.
Για την ίδια περίοδο, έχουν αναμορφωθεί τα διαρθρωτικά ταμεία, για να μπορέσουν τα κράτη - μέλη να διαθέσουν κεφάλαια για τη χρηματοδότηση των κοινωνικών επιχειρήσεων, ενώ τον Ιούλη του 2013 θεσπίστηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, που στόχο έχει να φέρει σε επαφή τις πηγές ιδιωτικής χρηματοδότησης με τις ΚΕ.
Ιδιαίτερη σημασία, για το ρόλο των ΚΕ, πρέπει να δώσουμε στην αναφορά της μπροσούρας για την ανάπτυξη Κοινωνικών Χρηματιστηρίων (!), δηλαδή «για τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής πλατφόρμας που επιτρέπει τη διαπραγμάτευση των μετοχών των κοινωνικών επιχειρήσεων».
Τέλος, η ΕΕ θεωρεί τις ΚΕ εργαλείο για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Δηλαδή, της γενικευμένης εφαρμογής της «ευελφάλειας» σε συνδυασμό με τη «διά βίου μάθηση», την «κινητικότητα» των εργαζομένων, την παραπέρα υπονόμευση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας, τη δραστική μείωση των μισθών και των συντάξεων, τις σαρωτικές αλλαγές στην Κοινωνική Ασφάλιση, στην Υγεία, στην Πρόνοια, στην Εκπαίδευση.

Ο πολλαπλός ρόλος τους

Οι ΚΕ έρχονται να παίξουν πολλαπλούς ρόλους: Ο πιο προφανής είναι η κάλυψη μέρους του κενού που δημιουργεί η σταδιακή απόσυρση του κράτους από τομείς και υπηρεσίες κοινωνικού χαρακτήρα, όπως είναι η Παιδεία, η Υγεία και η Πρόνοια. Οι ΚΕ αναλαμβάνουν να καλύπτουν μέρος αυτών των υπηρεσιών επί πληρωμή. Δρουν δίπλα και συμπληρωματικά στις μεγάλες επιχειρηματικές μονάδες και «τρέφονται» από την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών.
Πολλές ΚΕ δημιουργούνται από ανέργους, στη λογική της «αυτοδιαχείρισης», ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που προσφέρουν εθελοντικά δωρεάν υπηρεσίες στο όνομα της επίτευξης ενός «καλού» σκοπού. Καθόλου τυχαία, το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωνε σε κείμενό της: «Οι επιχειρήσεις αυτές είναι παραγωγικότερες και ανταγωνιστικότερες από ό,τι πιστεύουμε. Αυτό οφείλεται στο πολύ υψηλό επίπεδο προσωπικής δέσμευσης των εργαζομένων τους και στις καλύτερες συνθήκες εργασίας που προσφέρουν».
Στο κείμενο αναφέρεται επίσης ότι στη Γαλλία οι απουσίες λόγω ασθένειας στις ΚΕ είναι 5,5%, ενώ στις άλλες επιχειρήσεις είναι 22%. Αναλόγως, στην μπροσούρα της ΕΕ σημειώνεται πως «οι μισθοί είναι περισσότερο συγκρατημένοι από ό,τι σε άλλους τύπους επιχειρήσεων». Στην Ελλάδα, από τη μέχρι σήμερα λειτουργία των ΚΕ έχει διαπιστωθεί ότι εφαρμόζεται κάθε μορφή προσωρινής και ευέλικτης σχέσης εργασίας, ενώ χρησιμοποιούνται ακόμα και ως μέσο για την εισφοροαποφυγή των εργοδοτών, όπως είχε αποκαλύψει πρόσφατα ο «Ριζοσπάστης».
Μπορεί από τους υπερασπιστές των ΚΕ να προβάλλεται κυρίως το παράδειγμα των άνεργων που συνεταιρίζονται για να βγάλουν ένα μεροκάματο, υπογράφοντας συμβάσεις με τους Δήμους, δικαίωμα όμως να ιδρύσει μια ΚΕ έχει ο κάθε ιδιώτης, που αναζητά μια κερδοφόρα δραστηριότητα. Στο συνέδριο, ένας από τους ομιλητές παρουσίασε την επιχείρηση που έχει δημιουργήσει και ανήγγειλε ότι προχωρά σε franchise (!) του αντικειμένου της! Η ομιλία του, όπως και άλλων, θύμισε διαφημιστική καμπάνια για την προώθηση της επιχείρησής του.

Εργαλεία διαχείρισης της φτώχειας

Αποστολή των ΚΕ είναι, επίσης, να συμβάλλουν στη διαχείριση της φτώχειας και της εξαθλίωσης που γεννά και αναπαράγει το σύστημα της ταξικής εκμετάλλευσης. Να τι λέει στο κείμενο που ήδη αναφέραμε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Ο λόγος ενασχόλησης με την κοινωνική οικονομία είναι «η αναζήτηση πρωτότυπων λύσεων για τα κοινωνικά προβλήματα και ιδίως της καταπολέμησης της φτώχειας και του αποκλεισμού».
Γύρω ακριβώς από αυτό το ρόλο των ΚΕ έχει αναπτυχθεί έντονος προβληματισμός σε διεθνές επίπεδο. Μέρος αυτού του προβληματισμού είναι οι επενδύσεις που πρέπει να γίνονται σε αυτόν τον τομέα με κριτήριο όχι την προσμονή άμεσων κερδών, τα οποία δεν αποκλείονται, αλλά του έμμεσου κέρδους, δηλαδή με κριτήριο την κοινωνική επίδραση που προκαλούν. «Πρωταρχικός στόχος - σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - είναι η ύπαρξη θετικού κοινωνικού αντίκτυπου παρά η δημιουργία κερδών για τους ιδιοκτήτες ή τους εταίρους της».
Κάτω από αυτό το πρίσμα, πρέπει να ιδωθούν οι θέσεις που ανέπτυξε στο συνέδριο ο Paul Cheng, πρόεδρος της «Sharedimpact», εταιρεία παροχής συμβουλών σε ιδρύματα, φιλανθρωπικές οργανώσεις και κοινωνικές επιχειρήσεις, με στόχο την εξεύρεση κεφαλαίων από τον ιδιωτικό τομέα. Συγκεκριμένα, μίλησε για «στρατηγική φιλανθρωπία», δηλαδή για επενδυτές που δίνουν ένα ποσό χωρίς από αυτό να προσμένουν κάποια κέρδη, αλλά ενδιαφέρονται για την επίδραση που θα έχουν στην κοινωνία, προς όφελος των γενικότερων συμφερόντων τους...

Χρήστος ΜΑΝΤΑΛΟΒΑΣ