Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

• Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

• 
  

των Αιμιλίας Βαμβακίδου και Νίκου Καραθανασόπουλου

Ο ευεργετικός ρόλος της κοινοτικής χρηματοδότησης για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών προβάλλεται σταθερά απ’ όλες τις αστικές κυβερνήσεις. Η πολύμορφη αστική προπαγανδιστική παρέμβαση επιχειρεί να συσκοτίσει τους πραγματικούς στόχους των κοινοτικών πλαισίων στήριξης και γενικότερα της περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ.

Στην πραγματικότητα, τα εκάστοτε κοινοτικά πλαίσια και προγράμματα στοχεύουν στη διαμόρφωση όρων και υποδομών για την προώθηση και διεύρυνση της ενιαίας ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς, για τη σχετική άμβλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών της.

Μαζί με τα υπόλοιπα αναπτυξιακά εργαλεία της αστικής διαχείρισης (αναπτυξιακοί νόμοι, φορολογικές ρυθμίσεις κλπ.) υπηρετούν την επιτάχυνση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στα κράτη-μέλη της ΕΕ και συμβάλλουν στη θωράκιση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλιακών ομίλων της.

Τόσο ο προσανατολισμός όσο και οι όροι έγκρισης και υλοποίησης των σχετικών κοινοτικών προγραμμάτων επιχειρούν να βελτιώσουν τους όρους για τη διευρυμένη αναπαραγωγή και μεγέθυνση του κεφαλαίου στο περιφερειακό επίπεδο της ΕΕ.

Φυσικά ισόρροπη ανάπτυξη των κλάδων της οικονομίας και των περιοχών δεν μπορεί να υπάρξει στον καπιταλισμό, λόγω του άναρχου χαρακτήρα της κοινωνικής παραγωγής, όπου κίνητρο της αναπτυξιακής διαδικασίας είναι η μεγιστοποίηση του ποσοστού κερδοφορίας του κεφαλαίου.

Αντίστοιχα οι κοινές στοχεύσεις του μεγάλου κεφαλαίου που καθορίζουν τη συγκρότηση της ΕΕ ως διακρατικής ιμπεριαλιστικής συμμαχίας δεν μπορούν ν’ αναιρέσουν την ανισόμετρη ανάπτυξη στο εσωτερικό της, τον ανταγωνισμό και τις αντιθέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της.

Η εκδήλωση της κρίσης του 2009 επιτάχυνε την αλλαγή του συσχετισμού, τις ανακατατάξεις στο εσωτερικό της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Το γενικό χαρακτηριστικό της απαξίωσης κεφαλαίου κατά την εκδήλωση της κρίσης δεν εκδηλώθηκε αναλογικά από κράτος σε κράτος, από κλάδο σε κλάδο της οικονομίας. Οξύνθηκαν οι αντιθέσεις ακόμα και μέσα στο σκληρό πυρήνα της ΕΕ, γιατί μεταβλήθηκε ο συσχετισμός προς όφελος της Γερμανίας και σε βάρος της Γαλλίας και της Ιταλίας.

Η κρίση έθεσε σε δοκιμασία ακόμα και τη συνοχή της Ευρωζώνης, ως νομισματικής ένωσης οικονομιών κρατών-μελών με βαθιές ανισομετρίες στην ανάπτυξη και διάρθρωση της βιομηχανικής παραγωγής, στην παραγωγικότητα και τη θέση τους στη διεθνή αγορά. Για το συγκεκριμένο ζήτημα έχουμε αναφερθεί διεξοδικά σε προηγούμενα άρθρα του περιοδικού.

Στο επίπεδο της ελληνικής οικονομίας η ιστορική εξέλιξη της κοινοτικής πολιτικής επαληθεύει το θεωρητικό συμπέρασμα ότι η κρατική και διακρατική-ευρωενωσιακή καπιταλιστική παρέμβαση δεν μπορεί ν’ αναιρέσει τους νόμους της καπιταλιστικής παραγωγής, που καθορίζουν τον άναρχο, ανισόμετρο χαρακτήρα της.

Η ιστορική εξέλιξη επιβεβαιώνει επίσης ότι η αστική διαχείριση, παράλληλα με τις στρατηγικές στοχεύσεις της, επιχειρεί να καλλιεργήσει κλίμα κοινωνικής συναίνεσης στους στόχους του κεφαλαίου.

Τα πρώτα κοινοτικά κονδύλια χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό ως μηχανισμός ενεργητικής ενσωμάτωσης των λαϊκών στρωμάτων στις προσαρμογές της ελληνικής οικονομίας εντός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Στη συνέχεια, μεγάλο μέρος του Β΄ ΚΠΣ διοχετεύτηκε σε δημόσια έργα υποδομών και συνέβαλε ταυτόχρονα στην ενσωμάτωση μεσαίων στρωμάτων (π.χ. μικροί εργολάβοι στις κατασκευές, επιδότηση αγροτών) και στην καλλιέργεια κλίματος «εθνικής συναίνεσης» στους στόχους της ΕΕ (διάφορα προγράμματα εξαγοράς τμημάτων της εργατικής τάξης). Με το Γ΄ ΚΠΣ η αστική τάξη αναβάθμισε την προσπάθεια αξιοποίησης των κοινοτικών πόρων στην κατεύθυνση της επιτάχυνσης της συγκέντρωσης - συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, της ολοκλήρωσης μεγάλων δημόσιων έργων υποδομής, τα οποία διευκολύνουν και τη μετακίνηση κεφαλαίων κι εμπορευμάτων (π.χ. εξαγωγή κεφαλαίου στη βαλκανική αγορά).

Με το Δ΄ ΚΠΣ, το ΕΣΠΑ, που αφορά πλέον το σύνολο της ευρωενωσιακής αγοράς που προέκυψε μετά από τη διεύρυνση της ΕΕ, δίνει έμφαση στη δημιουργία υποδομής για τη σύνδεση της Ευρωενωσιακής αγοράς με την αγορά της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ιδιαίτερα των Βαλκανίων. Παράλληλα στο ΕΣΠΑ αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα η χρηματοδότηση των αναγκαίων όρων για τη βελτίωση της θέσης της ΕΕ στη διεθνή καπιταλιστική αγορά, σύμφωνα με τις ανάγκες που προκύπτουν για τους δυτικοευρωπαϊκούς μονοπωλιακούς ομίλους εξαιτίας της όξυνσης του ανταγωνισμού και των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων. Αυτές οι προτεραιότητες προσαρμόστηκαν, λαμβάνοντας υπόψη την εκδήλωση της καπιταλιστικής κρίσης στην ΕΕ.

Το νέο «Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο» (ΠΔΠ) στην Ελλάδα για το διάστημα 2014-2020, η «Σύμβαση Εταιρικής Σχέσης», είναι συνέχεια των ΚΠΣ και κυρίως του ΕΣΠΑ ως προς τους στόχους και τις κατευθύνσεις, επομένως, και ως προς τ’ αναμενόμενα αποτελέσματα.

Συνδέεται άμεσα με την αντιδραστική στρατηγική «Ευρώπη 2020» και όλους τους μηχανισμούς αντιλαϊκής επίθεσης που έχουν θεσπιστεί τα τελευταία χρόνια (Ευρωπαϊκή Οικονομική Διακυβέρνηση, Δημοσιονομικό Σύμφωνο, Σύμφωνο για το ευρώ plus+, Σύμφωνο για την Ανάπτυξη).

Α. ΓΙΑ ΤΟ ΕΣΠΑ 2007-2013

Το ΕΣΠΑ είναι ένας από τους τρεις θεσμικούς άξονες προώθησης του Εθνικού Πλαισίου Στήριξης Επενδύσεων. Μαζί με τον Επενδυτικό Νόμο και τις ΣΔΙΤ συγκροτούν τους βασικούς θεσμικούς μοχλούς της εγχώριας καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ορίζει τις γενικές προτεραιότητες των διαρθρωτικών Ταμείων1 στην Ελλάδα όπως κατευθύνονται από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στο οποίο διασφαλίστηκαν ως το 2013 (με δυνατότητα απορρόφησης έως και το 2015) οι πόροι της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής για τη χώρα, οι νέοι κανονισμοί των ταμείων της ΕΕ και οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την πολιτική συνοχής. Οδηγός αυτών των αποφάσεων, όπως και αυτών που αφορούν την επιλογή των έργων που συγκροτούν το ΕΣΠΑ, είναι η αναθεωρημένη αντιλαϊκή στρατηγική της Λισαβόνας.

Πρόκειται για τη συνθήκη που ψηφίστηκε στην ΕΕ το 2000 θέτοντας τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές για την πολιτική ανάπτυξης του κεφαλαίου και αναμορφώθηκε ξανά σε περίοδο κρίσης με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της ΕΕ και των μονοπωλίων της παγκοσμίως. Περιλαμβάνει δράσεις για την περαιτέρω επιτάχυνση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς, όπως τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών, δράσεις αύξησης του βαθμού εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης, καθώς και ενδυνάμωσης των κατασταλτικών μηχανισμών της ΕΕ, αυτοτελών και διαπλεκόμενων με το ΝΑΤΟ, υιοθετώντας το δόγμα περί «προληπτικού πολέμου» κ.ά.

Με βάση τα παραπάνω, καθορίστηκαν και οι τρεις κατευθυντήριες γραμμές του ΕΣΠΑ, οι οποίες είναι:

1. Να καταστεί η ΕΕ και οι περιφέρειές της οι πιο ελκυστικοί τόποι για την προσέλευση επενδύσεων μέσα στο πλαίσιο της ανταγωνιστικότητας με άλλα κράτη και ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς.

2. Να προσαρμοστεί η έρευνα, η καινοτομία και η παιδεία στις ανάγκες της καπιταλιστικής αγοράς και των επιχειρήσεων ώστε να διασφαλιστεί η κερδοφορία τους.

3. Η προώθηση της κινητικότητας και της προσαρμοστικότητας των εργαζομένων στις εκάστοτε ανάγκες για την κερδοφορία των επιχειρήσεων, ακολουθώντας πιστά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.

Με απλά λόγια, η κατεύθυνση είναι να βελτιωθεί η θέση της ΕΕ μέσα στη «ζούγκλα» των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, βγαίνοντας τελικά κερδισμένη σε σχέση με τους ανταγωνιστές της, αξιοποιώντας σημαντικά εργαλεία όπως η παιδεία, η έρευνα, η καινοτομία, με στόχο την ικανοποίηση των αναγκών των επιχειρηματικών ομίλων.

Το ΕΣΠΑ έθετε ως στρατηγικούς στόχους: «Στόχος είναι η διεύρυνση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας, η διατήρηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης και η αύξηση της παραγωγικότητας σε επίπεδα υψηλότερα του μέσου κοινοτικού όρου, για την τόνωση της απασχόλησης, την επίτευξη της πραγματικής σύγκλισης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των πολιτών χωρίς αποκλεισμούς. Η Ελλάδα της νέας περιόδου 2007-2013 στοχεύει στην ανάδειξή της σε μια εξωστρεφή χώρα με ισχυρή διεθνή παρουσία, με ανταγωνιστική και παραγωγική οικονομία. Μία Ελλάδα με έμφαση στην εκπαίδευση και τους νέους, στην ποιότητα, στην τεχνολογία και την καινοτομία, στο σεβασμό του περιβάλλοντος»2.

Αξίζει ν’ αναφερθεί πως «εξωστρεφής οικονομική δραστηριότητα» δε σημαίνει μονάχα εξαγωγές των εμπορευμάτων που παράγονται μέσα στη χώρα, αλλά και εξαγωγή κεφαλαίου για άμεσες επενδύσεις, όπως επισημάνθηκε από τον ΙΟΒΕ, αλλά και στην πρόσφατη συνέλευση του ΣΕΤΕ. Στην πράξη υπάρχουν πολλά παραδείγματα εξαγωγής κεφαλαίου από επιχειρήσεις που επεκτάθηκαν σε άλλες χώρες ή και μετέφεραν την παραγωγική τους δραστηριότητα σε άλλες χώρες όπως Βουλγαρία, Ρουμανία, Αλβανία, λόγω φτηνού εργατικού δυναμικού, ή την έδρα τους σε Ελβετία, Βέλγιο κ.α., λόγω φορολογικών ελαφρύνσεων κι ευνοϊκότερης πρόσβασης στις χρηματαγορές. Βέβαια, η λεγόμενη εξωστρέφεια είναι η μία όψη του ίδιου νομίσματος. Ταυτόχρονα επιδιώκεται η προσέλκυση ΑΞΕ, που τίθεται ως δεύτερος βασικός στόχος, η επιδίωξη για μεγαλύτερες φοροελαφρύνσεις, επιδοτήσεις, προνόμια και διευκόλυνση των διαδικασιών δημιουργίας και λειτουργίας επιχειρήσεων, καθώς και απελευθέρωση της αγοράς εργασίας με ευελιξία των εργασιακών σχέσεων, κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και σύνδεση του μισθού με την παραγωγικότητα και την κερδοφορία των επιχειρήσεων.

Για να εξυπηρετηθεί ο παραπάνω αυτός στόχος, συστάθηκε ο Ενιαίος Φορέας Εξωστρέφειας που θα «υποστηρίξει τις εξαγωγές και την προσέλκυση επενδύσεων […] Στόχος μας είναι μια πιο συστηματική δικτύωση στο εξωτερικό. Και της Ελλάδας και των Ελλήνων επιχειρηματιών»3.

Το ΕΣΠΑ 2007-2013 είναι διαρθρωμένο σε Επιχειρησιακά Προγράμματα: Οκτώ (8) Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, πέντε (5) Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα και δώδεκα (12) Επιχειρησιακά Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας. Τα Τομεακά ΕΠ επικεντρώνονται σε στοχευμένες θεματικές ενότητες για τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού και της ανταγωνιστικότητας (π.χ. ψηφιακή σύγκλιση, διά βίου μάθηση κι εκπαίδευση, περιβάλλον - αειφόρος ανάπτυξη). Τα Περιφερειακά ΕΠ αφορούν πέντε χωρικές ενότητες στις οποίες εντάσσονται οι 13 περιφέρειες της επικράτειας και η διαχείριση των προγραμμάτων αυτών πλέον περνάει στις αιρετές περιφερειακές διοικήσεις με το σκεπτικό της διευκόλυνσης της υλοποίησης των έργων και της απορροφητικότητας. Τέλος, τα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας προωθούν τις διασυνοριακές και διεθνικές συνεργασίες στο εμπόριο, σε έργα υποδομής, σε θέματα απασχόλησης και σε κοινές πολιτικές πολιτισμού, με στόχο να βελτιωθεί η διεθνής θέση της ΕΕ.

Οι στόχοι αυτοί και η δομή του ΕΣΠΑ καταρτίστηκαν σε μια περίοδο ανάπτυξης τόσο για την ΕΕ όσο και για την Ελλάδα. Στην παρουσίαση του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών για το ΕΣΠΑ 2007-2013 αναφερόταν πως παρατηρούνταν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας, ο πολύ σημαντικός ρόλος της ναυτιλίας και του τουρισμού, υψηλοί ρυθμοί εξαγωγικών υπηρεσιών, αξιόλογο απόθεμα εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, υψηλού επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού στην έρευνα, υψηλό μορφωτικό επίπεδο εκπαίδευσης, σημαντικές επενδύσεις στον τομέα των μεταφορών και μείωση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων κ.ά.

Ωστόσο, από το 2008, η καπιταλιστική κρίση διαφοροποίησε το περιβάλλον στη βάση του οποίου σχεδιάστηκε το ΕΣΠΑ, δημιούργησε νέες δυσκολίες στη διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων.

Το Δεκέμβρη του 2011 παρουσιάστηκε ο πίνακας με τα 181 έργα προτεραιότητας με συνεργασία των ελληνικών Αρχών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τα οποία θα χρηματοδοτούνταν από τα διαρθρωτικά ταμεία και θα είχαν ορίζοντα υλοποίησης το 2015. Τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν το 56% της διαθέσιμης χρηματοδότησης των διαρθρωτικών ταμείων για την Ελλάδα. Έχουμε, δηλαδή, συγκέντρωση του ΕΣΠΑ σε μεγάλα έργα προτεραιότητας για το κεφάλαιο. Η επιλογή των έργων έγινε με κριτήρια τις ανάγκες για τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου, το μέγεθος, την ωριμότητα, τη σύνδεση με το μνημόνιο, τις κοινωνικές επιπτώσεις, τη γεωγραφική κάλυψη.

Τα 10 μεγαλύτερα έργα αναφέρονται στο σχετικό παράρτημα.

Από την κατανομή και τη χρηματοδότηση των έργων φαίνεται πως ο κύριος όγκος αναφέρεται σε τομείς που είναι ελπιδοφόροι για τα μελλοντικά κέρδη του κεφαλαίου, δηλαδή στις μεταφορές και το περιβάλλον (σε έργα αποχετευτικά, δικτύων ύδρευσης, διαχείριση απορριμμάτων, στέρεα απόβλητα κ.ά.) και σε κατευθύνσεις θωράκισης της ανταγωνιστικότητας (έρευνα, καινοτομία, νέα επιχειρηματική δραστηριότητα για νέους και γυναίκες κ.ά.), αν και αυτό το πεδίο θ’ απασχολήσει ακόμη περισσότερο το επόμενο ΕΣΠΑ 2014-2020. Επιπλέον, τα 181 έργα αναδεικνύουν και την επιτακτική επιδίωξη για το κεφάλαιο και την εξουσία του να διαχειριστούν την ακραία φτώχεια ως μοχλό κοινωνικής ενσωμάτωσης κι εξομάλυνσης των κοινωνικών αντιδράσεων, αλλά και δημιουργίας νέων αυταπατών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρόγραμμα «ολοκληρωμένη παρέμβαση για τη στήριξη της γυναικείας απασχόλησης μέσω ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας», το οποίο απευθύνεται σε γυναίκες από 18-35 και 36-64 χρόνων με συνολικό προϋπολογισμό 40 εκατ. ευρώ. Πέραν του ότι αποτελεί βήμα της προσπάθειας αύξησης του ορίου συνταξιοδότησης -αφού καλεί ακόμη και γυναίκες 64 ετών να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση- δικαίωμα εγγραφής στο πρόγραμμα έχουν γυναίκες που είναι σε ανεργία τα τελευταία τρία χρόνια, ή που κινδυνεύουν από την ανεργία, και αυτές που έχουν εισόδημα χαμηλότερο του εισοδηματικού ορίου φτώχειας που ορίζει η ΕΛΣΤΑΤ. Ομολογείται δε ξεκάθαρα πως σκοπός του προγράμματος είναι η αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης με τη, μεταξύ άλλων, προώθηση της πολυαπασχόλησης, χτύπημα της ανεργίας και την «αξιοποίηση των ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων και δυνατοτήτων του πληττόμενου ανθρώπινου δυναμικού»4.

Τα προγράμματα της επιχειρηματικότητας που συνδέονται με την καινοτομία και τις νέες τεχνολογίες (joint venture), λειτουργούν και σαν στεφάνι γύρω από τους μονοπωλιακούς ομίλους, καθώς εντάσσονται είτε στην ανίχνευση νέων κερδοφόρων επενδυτικών πεδίων σε τομείς που ακόμη δεν έχουν αναπτυχθεί είτε σε καινοτόμες ιδέες, σε ήδη υπάρχοντες τομείς, που όμως δεν έχουν ακόμη αποτολμηθεί λόγω ρίσκου και κόστους από το μεγάλο κεφάλαιο.

Γενικότερα τα προγράμματα στήριξης της επιχειρηματικότητας συμβάλλουν και στη συγκράτηση της αύξησης της ανεργίας, δίνοντας παράταση επιβίωσης σ’ ένα τμήμα των αυτοαπασχολούμενων και των επιχειρήσεων.

Πρέπει επίσης να σημειώσουμε τη χρηματοδότηση και των λεγόμενων «προγραμμάτων κοινωφελούς εργασίας» που υλοποιούνται από την τοπική διοίκηση (κυρίως από δήμους), ενώ τελευταία η ευθύνη για τα προγράμματα αυτά πέρασε στον ΟΑΕΔ. Παρέχουν μια πρόσκαιρη απασχόληση πενταμήνου, με ελάχιστα δικαιώματα και χαμηλή αμοιβή, συγκαλύπτοντας το οξύτατο πρόβλημα της ανεργίας, αφού οι προσωρινά απασχολούμενοι δεν καταγράφονται ως άνεργοι. Ταυτόχρονα, σ’ αυτά τα προγράμματα δεν υπάρχει κοινωνική ασφαλιστική κάλυψη παρά μόνο ιατροφαρμακευτική περίθαλψη κατά το χρονικό διάστημα που διαρκεί το πρόγραμμα. Τα προγράμματα αυτά δημιουργούν φθηνότερη εργατική δύναμη για το μεγάλο κεφάλαιο, τόσο λόγω της άμεσης αξιοποίησης των εργαζόμενων από τα προγράμματα όσο και από τη γενικότερη επίδρασή τους στους μισθούς και τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Γενικότερα, στην ίδια αντιλαϊκή κατεύθυνση κινούνται τα προγράμματα για τη διά βίου εκπαίδευση κι απασχόληση (π.χ. επέκταση της μαθητείας στους εργασιακούς χώρους). Τα συγκεκριμένα προγράμματα συμβάλλουν στη μείωση της απαιτητικότητας και των αγωνιστικών διεκδικήσεων της εργατικής τάξης (π.χ. για την υπογραφή συλλογικών συμβάσεων, για κατοχύρωση βασικών εργατικών δικαιωμάτων). Οι νέοι εργαζόμενοι συνηθίζουν να θεωρούν δεδομένο το να μην έχουν σταθερή δουλειά με πλήρη δικαιώματα που τους εξασφαλίζει ένα ελάχιστο ποιοτικό επίπεδο ζωής. Όλη αυτή η κατάσταση έχει αντίκρισμα και στην υποχώρηση του εργατικού κινήματος.

Στο παράρτημα δίνονται στοιχεία για τη χρηματοδότηση των τομέων και των έργων που περιλαμβάνονται στο ΕΣΠΑ.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗΣ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ

Γενικά, μέσω του ΕΣΠΑ 2007-2013 δίνονται 20,4 δισ. και, μαζί με τη χρηματοδότηση για την αγροτική παραγωγή και την αλιεία ύψους 3,9 δισ., η χρηματοδότηση φτάνει στα 24,3 δισ. ευρώ. Η ιδιωτική συμμετοχή υπολογίζεται σε 7,5 δισ. ευρώ.

Μέσα στο 2013 ο στόχος απορρόφησης υπερκαλύφθηκε, σύμφωνα με τις δηλώσεις του υπουργείου, ξεπερνώντας το στόχο του 118%, με αποτέλεσμα να έχει φτάσει η Ελλάδα στο 74% απορρόφησης των συνολικών κονδυλίων του ΕΣΠΑ 2007-2013, έναντι 48,6% στο τέλος του 2012 και 34,5% στο τέλος του 2011. Μάλιστα τίθεται ως στόχος το 2014-2015 να απορροφηθούν ακόμη 5,8 δισ. ευρώ· με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων και γενικότερα την ενίσχυση των μονοπωλιακών ομίλων, οι αστικές κυβερνήσεις έλαβαν μια σειρά θεσμικά μέτρα για τη βελτίωση της απορροφητικότητας, τα οποία εστιάζονται σε δύο βασικές κατευθύνσεις: Αφενός στην επιτάχυνση - «απλοποίηση» των διαδικασιών έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, των διαδικασιών ανάθεσης συμβάσεων και αφετέρου στη μεταφορά κονδυλίων από έργα που έχουν βαλτώσει. Συγκεκριμένα στοιχεία για την απορρόφηση των κονδυλίων περιλαμβάνονται στο παράρτημα.

Ένα ακόμη μέτρο γενικότερης πολιτικής, που ομολογουμένως εξυπηρετεί σ’ αυτήν την κατεύθυνση, είναι και το νομοσχέδιο για τους πλειστηριασμούς. Ο ίδιος ο υπουργός Ανάπτυξης δήλωσε μετά από τη συνάντησή του με τον πρόεδρο της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών: «Ο νόμος για τους πλειστηριασμούς φαίνεται ότι δουλεύει. Ότι έχει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Μέχρι χτες 16.000 αιτήσεις είχαν κατατεθεί στις τράπεζες, προκειμένου να υπαχθούν οι συμπολίτες μας αυτοί στις ρυθμίσεις του Νόμου 4224. Πράγμα το οποίο μας ικανοποιεί διότι δείχνει ότι άνθρωποι οι οποίοι είχαν διακόψει τις σχέσεις τους με το τραπεζικό σύστημα είδαν ότι ο νόμος αυτός επιτρέπει να υπάρξει μια επανεκκίνηση στις σχέσεις τους με τις τράπεζες, χωρίς να υπάρχει μεγάλη επιβάρυνση στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς, αλλά και χωρίς φυσικά να υπάρχουν οι κίνδυνοι που θα υπήρχαν εάν δεν είχαμε αυτές τις συγκεκριμένες προβλέψεις»5.

Με άλλα λόγια, γίνεται ξεκάθαρο πως το μέτρο αυτό στοχεύει στη ρευστότητα των τραπεζών οι οποίες στηρίζουν και δίνουν ώθηση στη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Με ανακοίνωση το Κόμμα μας από την αρχή είχε προειδοποιήσει για το στόχο του συγκεκριμένου νομοσχεδίου: «Το σχέδιο “προστασίας” στοχεύει από τη μια στη χρηματοδότηση του τραπεζικού κεφαλαίου, μέσα από την υποχρέωση όλων να καταβάλουν δόσεις στις τράπεζες, και ταυτόχρονα στη συγκέντρωση της γης στα χέρια των ομίλων, για να προχωρήσουν τα επενδυτικά τους σχέδια…»6.

Όλα αυτά τα μέτρα είχαν ως αποτέλεσμα η Ελλάδα, η οποία βρισκόταν στις τελευταίες χώρες σε ρυθμό απορροφητικότητας στην ΕΕ, ν’ αναρριχηθεί στην 8η θέση τον Απρίλη του 2013 από την 11η που ήταν το Φλεβάρη του ίδιου έτους και κατόπιν σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα στην 4η θέση, μετά από τις Εσθονία, Λιθουανία, Πορτογαλία.

Ένα μέρος των κονδυλίων αφορά τη διαχείριση της ακραίας φτώχειας ή, όπως την ονομάζει ο ΣΥΡΙΖΑ, την «άσκηση κοινωνικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης». Τέτοια είναι τα διατιθέμενα σε δράσεις για τον περιορισμό της ανεργίας, για την προώθηση των αναδιαρθρώσεων του συστήματος υγείας και πρόνοιας, π.χ. ο εμβολιασμός ευπαθών ομάδων, το health voucher τετράμηνης διάρκειας το οποίο θα δοθεί σε μερικές χιλιάδες ανέργους για ασφάλιση που καλύπτει μερικές επισκέψεις σε γιατρούς, εξετάσεις και παρακολούθηση κυήσεων, η λειτουργία περιορισμένου αριθμού κοινωνικών ιατρείων σε ορισμένους μόνο δήμους κ.ά.

Η υλοποίηση του ΕΣΠΑ οδηγεί επίσης σε ανακατατάξεις στο εσωτερικό της αστικής τάξης, αφού επιδρά στον ανταγωνισμό των μονοπωλιακών ομίλων. Αυτήν την περίοδο το κράτος βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με τις τράπεζες, ιδιαίτερα με αυτές που διαχειρίζονται το μεγάλο όγκο του ΕΣΠΑ με χορήγηση δανείων, εγγυήσεων κλπ. (Εθνική Τράπεζα, Τράπεζα Πειραιώς, Alpha Bank και Eurobank), καθώς και με τα μονοπώλια, ώστε να διευκολυνθεί η ρευστότητα, να επιτευχθεί η απορρόφηση και να προχωρήσουν τα έργα. Απ’ όλες τις δράσεις που αναλαμβάνονται φαίνεται να ενισχύονται μονοπωλιακοί όμιλοι στους κλάδους του Τουρισμού, της Ενέργειας και των Κατασκευών. Ενδεικτικά, κάποιοι από αυτούς που αναλαμβάνουν μεγάλα έργα με γερή χρηματοδότηση είναι οι όμιλοι ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, J&P AVAX, ΑΚΤΩΡ, οι οποίοι σε κάποια έργα δρουν με κοινοπραξία μεταξύ τους, η ΙΝΤΡΑΚΟΜ, η ΑΕΓΕΚ ΑΤΕ, η ΑΛΤΕΡ ΑΚΕ, ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΕ, P&C DEVELOPMENT και μέσω των θυγατρικών τους. Είναι όμιλοι και εταιρίες που δραστηριοποιούνται σε πολλούς κλάδους, όπως κατασκευές, βιομηχανία, οδοποιία, ναυτιλία, αεροδρόμια, ενέργεια, αποχετευτικά και αρδευτικά έργα, real estate, τηλεπικοινωνίες, πληροφοριακά συστήματα, οπλικά συστήματα, μεταφορές, τουρισμό, εμπόριο, αναπλάσεις πόλεων κ.ά. Στο μετοχικό κεφάλαιό τους μετέχουν και διεθνείς μονοπωλιακοί όμιλοι, αλλά άμεσα και το τραπεζικό κεφάλαιο. Παράλληλα, έργα με σημαντικές χρηματοδοτήσεις έχουν αναλάβει και ξένοι μεγάλοι μονοπωλιακοί όμιλοι από τη Γαλλία, π.χ. η VICI CONCESSIONS SAS, η VOSSLOH CONGIFER, από τη Γερμανία, π.χ. η HOCHTIEF PPP SOLUTIONS, από την Ιταλία, π.χ. η CONSORZIO STABILE ITALIMPRESE, από την Τουρκία, π.χ. η ACS GROUP, από την Ισπανία, π.χ. η FERROVIAL.

Ταυτόχρονα προωθείται άνοιγμα σε ομίλους του Ισραήλ και της Τουρκίας στο πλαίσιο του προγράμματος «Εξωστρέφεια και Ανταγωνιστικότητα» από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του υπουργείου Παιδείας.

Β. ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΠΟΛΥΕΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ (ΠΔΠ) ΣΤΗΡΙΞΗΣ 2014-2020 ΤΗΣ ΕΕ

Το νέο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της ΕΕ για το 2014-2020, μέσα από διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς για το ύψος, την προέλευση και την κατανομή των πόρων, ανέρχεται στα 959,99 δισ. ευρώ (Πίνακας 1) κι εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 19 Νοέμβρη 2013.

Για την Ελλάδα το νέο ΕΣΠΑ, το οποίο θα ονομάζεται πλέον «Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης» (ΣΕΣ), βάσει του νέου Κανονιστικού Πλαισίου της ΕΕ (το οποίο μετά από την ψήφιση της Συνθήκης της Λισαβόνας έχει υποχρεωτικό και δεσμευτικό χαρακτήρα για τα κράτη-μέλη) ανέρχεται περίπου στα 20,6 δισ. ευρώ. Από αυτά, τα 4,2 δισ. ευρώ αφορούν την Αγροτική Ανάπτυξη, τα 200-250 εκατ. ευρώ το Ταμείο Θάλασσας και Αλιείας και τα 16,4 δισ. ευρώ αφορούν τον τομέα της πολιτικής συνοχής, των οποίων η ενδεικτική κατανομή παρουσιάζεται στον Πίνακα 2.

Οι επιλογές αυτές εξειδικεύουν την αντιδραστική στρατηγική «Ευρώπη 2020» σε μετρήσιμους στόχους τόσο για την ΕΕ συνολικά όσο και για το κάθε κράτος-μέλος.

Η συγκεκριμένη στρατηγική συμπληρώνεται από τις συμφωνίες για το «Νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο», το «Σύμφωνο για το ευρώ», καθώς και από τις πολιτικές για την προώθηση της «Ενισχυμένης Οικονομικής Διακυβέρνησης». Η πορεία χρηματοδότησής του θα βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την πορεία της δημοσιονομικής πειθαρχίας του κάθε κράτους-μέλους, το οποίο καλείται να σχεδιάσει τον αναπτυξιακό του προγραμματισμό για το 2014-2020, ενταγμένο στις στρατηγικές επιλογές της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη τα αντίστοιχα Εθνικά Προγράμματα Μεταρρυθμίσεων (ΕΠΜ).

Με βάση τα ΕΠΜ, το Συμβούλιο προχωρεί σε συστάσεις προς το κάθε κράτος-μέλος. Στην Ελλάδα η σύσταση έγκειται στην ανάγκη πλήρους εφαρμογής των Μνημονίων Οικονομικής και Πιστωτικής Πολιτικής.

Σε σχέση με τα προηγούμενα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, ενισχύεται ο εποπτικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυστηροποιούνται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την εκπλήρωσή του. Καθορίζονται ως προϋποθέσεις για την εκταμίευση των πόρων η εισαγωγή μιας σειράς από αιρεσιμότητες και η συνεχής αξιολόγηση των προγραμμάτων. Διαμορφώνεται το πλαίσιο ως προς την πιο δεσμευτική κατεύθυνση των πόρων σε συγκεκριμένες επενδυτικές προτεραιότητες με Ευρωπαϊκή Προστιθέμενη Αξία.

Υιοθετήθηκε η πρόταση για τη δημιουργία του Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ, το οποίο στοχεύει στον καλύτερο συντονισμό μεταξύ των ταμείων και των επιχειρησιακών προγραμμάτων. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ένα νέο εργαλείο υλοποίησης, το «Διασυνδέοντας την Ευρώπη», με σκοπό την ανάπτυξη υποδομών πανευρωπαϊκής εμβέλειας σε μεταφορές, ενέργεια και τηλεπικοινωνίες.

ΟΙ ΕΝΔΟΪΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΟ ΠΔΠ

Το νέο ΠΔΠ για την περίοδο 2014 έως και 2020 αποτέλεσε πεδίο έντονων ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών-μελών της ΕΕ.

Στη σύνοδο κορυφής στις 22-23 Νοέμβρη 2012 και στις διαπραγματεύσεις πριν από αυτήν, η διαπάλη εκδηλώθηκε στα εξής σημεία:

α) Για το ύψος του ΠΔΠ,

β) για την εθνική συμμετοχή κάθε κράτους-μέλους,

γ) ως προς την κατανομή των πόρων και τα κριτήριά της (θεματική και περιφερειακή),

δ) για τις επιβαλλόμενες ποινές στα κράτη-μέλη που δε συμβαδίζουν με τους στόχους που συνοδεύουν το ΠΔΠ και τη στέρηση χρημάτων από το σύνολο των ταμείων.

Η Μ. Βρετανία αλλά και η Σουηδία ζητούσαν δραστική μείωση του ΠΔΠ, διατήρηση του ορίου συμμετοχής στο «rebate», περικοπές από ΚΑΠ και αύξηση των κονδυλίων για συνοχή, έρευνα και καινοτομία.

Οι Γερμανία, Ολλανδία, Φινλανδία ζητούσαν επίσης μείωση του προϋπολογισμού του ΠΔΠ. Η Γερμανία παρουσιαζόταν ανένδοτη σε κάθε μείωση της χρηματοδότησης του μέσου «Συνδέοντας την Ευρώπη», καθώς θ’ αποτελέσει κυρίαρχο χρηματοδοτικό εργαλείο για την ανάπτυξη μεταφορικών κι ενεργειακών δικτύων προς τα ανατολικά της σύνορα, θα ενισχύσει τα γερμανικά μονοπώλια που κατέχουν ισχυρότατες θέσεις στους αντίστοιχους οικονομικούς τομείς, αλλά και την ενεργειακή προσέγγισή της με τη Ρωσία.

Οι Γαλλία, Ιταλία, Πολωνία, Τσεχία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Βέλγιο αντιστέκονταν στη μείωση των κονδυλίων του ΠΔΠ. Ειδικά η Γαλλία ήταν αρνητική στη μείωση των κονδυλίων της ΚΑΠ, αφού είναι αποδέκτης του μεγαλύτερου μεριδίου της. Η ουσία της αντιπαράθεσης αφορούσε ποια κράτη-μέλη θα καταφέρουν να ενισχύσουν τα δικά τους μονοπώλια σε βάρος των άλλων και αγγίζει τον πυρήνα της Ευρωζώνης (Γαλλία, Βέλγιο, Ολλανδία) και της ΕΕ (Ηνωμένο Βασίλειο). Βέβαια, στη διαπραγματευτική ισχύ των κρατών-μελών επιδρά η ίδια η δύναμη των μονοπωλιακών ομίλων τους, ο προσανατολισμός τους σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, όχι μόνο στην εσωτερική καπιταλιστική αγορά της ΕΕ, αλλά και στις παγκόσμιες αγορές.

Στο Συμβούλιο διαμορφώθηκε ισχυρή τάση για δραστική μείωση των κονδυλίων του. Συμβούλιο, Επιτροπή κι Ευρωκοινοβούλιο συμφώνησαν στην ενοποίηση ταμείων (όπως χαρακτηριστικά για την πολιτική συνοχής και την έρευνα) για την πιο στοχευμένη χρηματοδότηση και τη δημιουργία νέων μέσων χρηματοδότησης (όπως ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη») για τη δημιουργία νέων αγορών, ειδικά στον τομέα της ενέργειας, μεταφοράς πρώτων υλών, το ηλεκτρονικό εμπόριο και την ψηφιακή αγορά.

Υποστήριξαν τη χρηματοδότηση μέσω του ΠΔΠ της στρατιωτικής μηχανής και των κατασταλτικών μηχανισμών της ΕΕ, στους βασικούς τομείς ενίσχυσης της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και της Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ, της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), της στρατιωτικοποίησης του Διαστήματος («Galileo»), της περιφερειακής πολιτικής - ζεστό χρήμα κατευθείαν στα μονοπώλια.

Το Συμβούλιο επιδίωξε στοχευμένη και συγκεντροποιημένη ενίσχυση του κεφαλαίου για επενδύσεις «πράσινης ενέργειας», καινοτομίας - «πράσινες τεχνολογίες», διά βίου μάθησης - κατάρτισης, «ψηφιακής ατζέντας». Επέμεινε στον όρο τα κονδύλια που δίνονται μέσα από τα «Ταμεία Συνοχής» να μπορούν να «κόβονται» ως κύρωση για εκείνα τα κράτη-μέλη που δεν εφαρμόζουν πλήρως τις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

Ο ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΚΟΡΥΦΗΣ ΤΟΥ ΦΛΕΒΑΡΗ ΚΑΙ Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

Η σύνοδος κορυφής που πραγματοποιήθηκε στις 7-8 Φλεβάρη 2013 αναλώθηκε περισσότερο σε παρασκηνιακές διαβουλεύσεις και διαπραγματεύσεις κεκλεισμένων των θυρών, προκειμένου να προκύψει συμβιβαστική λύση. Αποτέλεσμα ήταν να επιτευχθεί ένας προσωρινός συμβιβασμός, με το ύψος του προϋπολογισμού να φτάνει τα 960 δισ. ευρώ (13 δισ. κάτω από την πρόταση του Ρομπάι το Νοέμβρη). Το αποτέλεσμα είναι πιο κοντά στις επιδιώξεις της Γερμανίας, αλλά αυξημένο σε σχέση με τις περικοπές που διεκδικούσαν Βρετανία, Ολλανδία και Σουηδία. Σε σχέση με τον προϋπολογισμό του 2007-2013 υπάρχει μείωση κατά 35 δισ. (βλ. Πίνακα 1).

Στις 13 Μάρτη 2013 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέρριψε το συγκεκριμένο συμβιβασμό, ενώ καταγράφηκαν διαφωνίες ως προς την κατανομή και τις πηγές χρηματοδότησης. Στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν υπήρξε τελικά συμφωνία, με αποτέλεσμα την επικύρωσή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 19 Νοέμβρη 2013.

Στο ψήφισμα τονίζεται η αναθεώρηση του ΠΔΠ το 2016, οπότε θα επανεξεταστούν όλα τα κονδύλια, θ’ αξιολογηθούν εκ νέου οι προτεραιότητες, αλλά και η κατανομή τους στη βάση των πιο πρόσφατων στατιστικών στοιχείων. Στη βάση αυτής της επανεξέτασης, η κυβέρνηση εκτιμά ότι θα αντλήσει επιπλέον κονδύλια ύψους περίπου 2 δισ. ευρώ.

Η κυβέρνηση χαιρέτησε την υιοθέτηση του κανονισμού ευέλικτης κατανομής και προσαρμογής των πληρωμών του ΠΔΠ, αλλά και τη χρηματοδότηση μιας σειράς αποθεματικών και τη διασφάλιση των πόρων που αφορούν την ανεργία των νέων, ύψους 2,5 δισ. ευρώ (τιμές 2011). Αυτά χρηματοδοτούνται με τρόπο που δεν αλλάζει το συνολικό μέγεθος του ΠΔΠ.

Επίσης, στο ψήφισμα τονίζεται η ανάγκη να επανεξεταστούν κατά τη διάρκεια αναθεώρησης και οι πηγές χρηματοδότησης του κοινοτικού προϋπολογισμού, ώστε αυτός να μη χρηματοδοτείται όπως μέχρι σήμερα από τους εθνικούς προϋπολογισμούς των κρατών-μελών, αλλά κατά 60% να χρηματοδοτείται από τους λεγόμενους «ίδιους πόρους» της ΕΕ, δηλαδή από απευθείας φορολόγηση των εργαζομένων από την ΕΕ. Προτείνει ο «φόρος των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών» -που αστικά και οπορτουνιστικά κόμματα τον διαφήμιζαν σαν «φορολόγηση των τραπεζιτών»- να κατευθύνεται στα ευρωενωσιακά ταμεία, δηλαδή, να ξαναγυρνάει με τη μορφή των κάθε είδους «επιδοτήσεων» κι «ενισχύσεων» στους μονοπωλιακούς ομίλους.

Στην ίδια ολομέλεια εγκρίθηκε και ο κανονισμός για τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών, το συνολικό ύψος των οποίων ανέρχεται στα 29,3 δισ. ευρώ (τιμές 2011) και κατανέμονται ως εξής: 23,2 δισ. ευρώ για τις μεταφορές, 5,1 δισ. ευρώ για την ενέργεια και 1 δισ. ευρώ για τις τηλεπικοινωνίες.

Συμπερασματικά, το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (βλ. Πίνακα 1), μετά από τους συμβιβασμούς, είναι μειωμένο κατά 8% σε σχέση με τις αρχικές προτάσεις της επιτροπής και κατά 3% σε σχέση με το ισχύον πλαίσιο 2007-2013.

Η εικόνα αυτή διαφοροποιείται εάν συγκρίνουμε τις επιμέρους κατηγορίες. Μειώνονται τα κονδύλια για τη χρηματοδότηση της ΚΑΠ κατά 13%, της αγροτικής ανάπτυξης κατά 11% και της πολιτικής συνοχής κατά 8%, ενώ αντίθετα αυξάνονται τα κονδύλια για τα έργα υποδομής που αφορούν τη Σύνδεση της Ευρώπης κατά 51%, για την ανταγωνιστικότητα κατά 37%, για την ασφάλεια και ιθαγένεια κατά 27% και για το διεθνή ρόλο της ΕΕ κατά 3%. Ενισχύονται δηλαδή τα κονδύλια που αφορούν άμεσα την ανταγωνιστικότητα, αλλά και τη διευκόλυνση της δράσης των Ευρωπαϊκών Ομίλων, την ενίσχυση της διεθνούς θέσης, αλλά και της θωράκισης της ΕΕ (Πίνακας1).

ΕΠΙΔΙΩΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

Από πλευράς της ελληνικής αστικής τάξης, όπως τουλάχιστον καταγράφεται στη μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ που έγινε για λογαριασμό της ΤτΕ, τονίστηκε η σημασία των όσο το δυνατόν υψηλότερων απολαβών από τον κοινοτικό προϋπολογισμό, αφού αποτελεί «τη μοναδική, ουσιαστικά, δυνατότητα δημοσίων επενδύσεων»7 και με την ενίσχυση της θέσης της Ελλάδας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Α. Μεσογείου. Διατυπώνεται η θέση για «αύξηση των πόρων του συνολικού προϋπολογισμού, ανεξάρτητα από τη δομή του νέου ΠΔΠ».

- Για την «πολιτική συνοχής» τάχτηκε υπέρ της μέγιστης αύξησης των κονδυλίων της. Έθεσε συγχρόνως ζήτημα για τη νέα ταξινόμηση των περιφερειών και την επιλεξιμότητα των ελληνικών περιφερειών, η οποία οδηγεί σε μείωση του μεριδίου της από το Ταμείο Συνοχής. Ιδιαίτερη μνεία έγινε για το ενδεχόμενο ένταξης της Αττικής στις περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, που συνεπάγεται μειωμένη χρηματοδότηση.

Γι’ αυτό και υποστήριξε την κατάταξη των περιφερειών με χρήση των πιο πρόσφατων στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων και των ετών της κρίσης. Με αυτόν τον τρόπο επιδιωκόταν να μη μειωθεί ο αριθμός των περιφερειών που κατατάσσονται ως λιγότερο ανεπτυγμένες και παίρνουν το μεγαλύτερο ποσοστό ενισχύσεων.

- Για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής και μεταφορών διατυπώθηκε η θέση για μεγαλύτερη ευελιξία στις επιλογές χρηματοδότησης, από το Ταμείο Συνοχής, έργων υποδομής και μεταφορών, έναντι μόνο της χρηματοδότησης συγκεκριμένων έργων που εντάσσονται στα διευρωπαϊκά δίκτυα.8

- Ως προς τη χρηματοδότηση για έρευνα-τεχνολογία-καινοτομία, φαίνεται να υπήρχε προβληματισμός διότι είναι μεν σταθερή επιδίωξη του κεφαλαίου η εισαγωγή νέων τεχνολογιών, η στοχευμένη και αποτελεσματική σύνδεση έρευνας και καπιταλιστικής παραγωγής για την ενίσχυση της κερδοφορίας, την εξασφάλιση προσωρινού πλεονεκτήματος σ’ έναν κλάδο, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι υφιστάμενες υποδομές στην Ελλάδα και ειδικά σε ορισμένες περιφέρειες είναι αρκετές για ν’ απορροφηθούν τα αυξημένα κονδύλια.

Γι’ αυτό και προτάθηκε προς την κυβέρνηση να προχωρήσει «άμεσα στο σχεδιασμό ενός ενιαίου αυτόνομου επιχειρησιακού προγράμματος για έρευνα-τεχνολογία-καινοτομία, που θα συγκεντρώνει τις συναφείς δράσεις απ’ όλα τα εθνικά και περιφερειακά προγράμματα, προκειμένου να επιτευχθεί ο συντονισμός της εθνικής ερευνητικής προσπάθειας και να διευκολυνθεί η ενοποίηση του ερευνητικού χώρου»9.

- Για τη διαχείριση του ΣΕΣ προτάθηκε προς την κυβέρνηση «βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος με τη διασύνδεση της διαδικασίας προγραμματισμού 2014-2020 με το ευρύτερο σχέδιο αναμόρφωσης του κράτους, την επέκταση και αναβάθμιση του προγράμματος για τη διοικητική μεταρρύθμιση και τη θέσπιση επταετούς Εθνικού Αναπτυξιακού Σχεδίου, που θα ενσωματώνει το σύνολο των δημοσίων επενδύσεων. Για τη βελτίωση του συστήματος υλοποίησης, προτάθηκε η απλοποίηση και αποκέντρωση (μείωση του αριθμού των φορέων διαχείρισης και των δικαιούχων, κατάργηση του συστήματος εκχωρήσεων, αυτονόμηση των περιφερειακών προγραμμάτων) και μια καλύτερη συνάρθρωση των Διαχειριστικών Αρχών με τη διοικητική δομή των Υπουργείων»10. Πρόκειται για αλλαγές που υπηρετούν στρατηγικές ανάγκες της αναπαραγωγής το κεφαλαίου.

- Τέλος, στη μελέτη εκφράζονται σοβαρές ενστάσεις σχετικά με προτεινόμενο μέτρο επέκτασης της «μακροοικονομικής αιρεσιμότητας» με «τιμωρητικό χαρακτήρα» στο σύνολο των ταμείων, που συνοδεύει την υλοποίηση των στόχων της πολιτικής συνοχής και γενικότερα του ΠΔΠ, υποστηρίζοντας ότι πιθανώς θα στερήσει σημαντικό ποσοστό της χρηματοδότησης λόγω του μεγάλου κρατικού χρέους της Ελλάδας.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

Κοινή συνισταμένη των θέσεων των αστικών ελληνικών κομμάτων είναι η διεκδίκηση περισσότερων κονδυλίων από το ΠΔΠ ως μοχλού για την επιτάχυνση της εξόδου της οικονομίας από την καπιταλιστική κρίση. Ανταγωνίζονται μεταξύ τους σχετικά με την πιο αποτελεσματική πρόταση γρήγορης επιστροφής στην καπιταλιστική ανάκαμψη.

Τα κόμματα της συγκυβέρνησης πρόβαλαν ως «θετική για την Ελλάδα» την αύξηση των κονδυλίων που της αναλογούσαν σε σχέση με την αρχική πρόταση, καθώς και την ευελιξία στην απορρόφηση αυτών (πρόβλημα το οποίο εντοπιζόταν και στις αξιολογήσεις της ΕΕ και της ελληνικής κυβέρνησης).

Ο ΣΥΡΙΖΑ συγκλίνει στρατηγικά με την κυβέρνηση όταν εστιάζει στην ανάγκη γενναίας αύξησης του κοινοτικού προϋπολογισμού, καθώς και στη σημασία παραμερισμού των διαφορών μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών, ώστε να μπουν στο επίκεντρο οι ανάγκες συνολικά της ΕΕ, ως προϋπόθεση για να στηριχτεί η καπιταλιστική ανάπτυξη.

Προβάλλει την αλλαγή του μίγματος αστικής διαχείρισης, καλώντας τους ηγέτες της ΕΕ «να εγκαταλείψουν τη νεοφιλελεύθερη πολιτική λιτότητας και ανεργίας της Μέρκελ και του Κάμερον». Αυτοπροβάλλεται ως ικανότερος διαπραγματευτής σε αντίθεση με την κυβέρνηση που «δέχτηκε αδιαμαρτύρητα τη μείωση των κονδυλίων». Αποπροσανατολίζει την εργατική τάξη και τα φτωχά μεσαία στρώματα όταν αναφέρει ότι -εάν δεν είχαν περικοπεί ή αν είχαν αυξηθεί- τα κονδύλια από το ΠΔΠ 2104-2020 θα αξιοποιούνταν προς όφελός τους.

Σε παρόμοια γραμμή κινήθηκαν και οι ΑΝΕΛ δηλώνοντας: «Η Ευρώπη των δανειστών με τον προϋπολογισμό λιτότητας καταδικάζει την Ελλάδα και τον Ευρωπαϊκό Νότο στην ύφεση, την ανεργία, τη μείωση του αγροτικού εισοδήματος και την υπανάπτυξη».

Η ΔΗΜΑΡ θεωρεί ότι ο συμβιβασμός έληξε με θετικό πρόσημο για την Ελλάδα, αλλά αρνητικό για την πορεία της Ένωσης, αφού ο προϋπολογισμός κινείται πολύ κάτω από τις ανάγκες της Ένωσης για την υπέρβαση της κρίσης, για πρώτη φορά είναι ελλειμματικός και δικαιολογημένα προκαλεί τις ισχυρές ενστάσεις του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου.

Η ναζιστική «Χρυσή Αυγή» αναφέρεται στο ΠΔΠ 2014-2020 και στα κονδύλια προς την Ελλάδα ως κάτι που θα «αντιστάθμιζε τις συνέπειες του μνημονίου», κρύβοντας την κοινή βάση αυτών ως εργαλείων του κεφαλαίου για τη διόγκωση της κερδοφορίας του.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΕΣ¹¹

Στις 13 Νοέμβρη 2012 δημοσιεύτηκε το κείμενο με τη «Θέση των υπηρεσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ανάπτυξη Συμφωνίας Εταιρικής Σχέσης και Προγραμμάτων για την Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020», που έθεσε τις βασικές κατευθύνσεις της Επιτροπής για το σχεδιασμό και την κατάρτιση του νέου αναπτυξιακού προγραμματισμού. Με βάση το συγκεκριμένο κείμενο, καταρτίστηκε από το υπουργείο Ανάπτυξης η 2η Εγκύκλιος για την κατάρτιση των προγραμμάτων.

Στο κείμενο καθορίζεται το πλαίσιο σχεδιασμού για να βγει η ελληνική οικονομία από την κρίση και να θέσει την οικονομία της σε πορεία βιώσιμης ανάπτυξης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το ελληνικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, εκφρασμένο σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, έπεσε από το 94% του μέσου κοινοτικού όρου που ήταν το 2008 στο 79% το 2011. Αξίζει να σημειωθεί ότι η όποια βελτίωση του συγκεκριμένου δείκτη στη διάρκεια των δεκαπέντε χρόνων, από το 1995 που ήταν στο 84%, εξανεμίστηκε μέσα σε δύο χρόνια.

Ως στόχοι της νέας εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής για το 2014-2020 καθορίζονται από τη μία η εξασφάλιση υγιών δημοσιονομικών μεγεθών και από την άλλη η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας για τη δημιουργία των προϋποθέσεων ανάπτυξης και ανάκαμψης.

Τονίζεται η ανάγκη για την αυστηρή εναρμόνιση του αναπτυξιακού προγραμματισμού 2014-2020 με τις πολιτικές προτεραιότητες της στρατηγικής της «Ευρώπης 2020» και την ταυτόχρονη ικανοποίηση των συγκεκριμένων απαιτήσεων του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής, την εφαρμογή του Μνημονίου Συναντίληψης (ΜΣ) που περιλαμβάνεται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 29ης Ιούνη 2012· δηλαδή η υλοποίηση αυτού του αναπτυξιακού προγραμματισμού συνδέεται άμεσα με την υλοποίηση της αντιλαϊκής πολιτικής.

Εστιάζει στις μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα, δίνουν ώθηση στους τομείς που έχουν συγκριτικά για το κεφάλαιο πλεονεκτήματα και αποτελούν μοχλό προσέλκυσης ιδιωτικών επενδύσεων.

Η κυβέρνηση προγραμματίζει τη συγκρότηση του νέου ΕΣΠΑ στη βάση της ικανοποίησης των πέντε βασικών προτεραιοτήτων χρηματοδότησης. Αυτές είναι:

1. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων (ιδιαίτερα των ΜΜΕ), μετάβαση στην ποιοτική επιχειρηματικότητα, με αιχμή την καινοτομία και αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας12. Προτεραιότητα αποτελούν οι ανταγωνιστικοί κι εξωστρεφείς κλάδοι, όπως η ενέργεια, ο αγροτοδιατροφικός τομέας και η γαλάζια ανάπτυξη, ο κλάδος των Τεχνολογιών Πληροφορικής κι Επικοινωνίας, οι μεταφορές και τα logistics, τα φάρμακα και η υγεία, ο πολιτισμός και ο τουρισμός, το περιβάλλον, δίνοντας έμφαση στη δημιουργία ενός ακόμα πιο φιλικού πλαισίου για τις επιχειρήσεις και την προσέλκυση επενδύσεων.

2. Ανάπτυξη και αξιοποίηση ικανοτήτων ανθρώπινου δυναμικού - ενεργός κοινωνική ενσωμάτωση13. Στο όνομα της αντιμετώπισης της ανεργίας και της φτώχειας, προχωρούν στην μεγαλύτερη απελευθέρωση της αγοράς εργασίας και της προώθησης των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων στην υγεία, πρόνοια και εκπαίδευση.

3. Προστασία του περιβάλλοντος - μετάβαση σε μια οικονομία φιλική στο περιβάλλον.14 Με προτεραιότητες την αστική ανάπλαση, την εξοικονόμηση ενέργειας και τη διαχείριση αποβλήτων και φυσικών πόρων.

4. Ανάπτυξη - εκσυγχρονισμός - συμπλήρωση υποδομών για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.15 Με επικέντρωση στους οδικούς και σιδηροδρομικούς άξονες, την αναβάθμιση των λιμένων στο πλαίσιο των διευρωπαικών δικτύων, καθώς και τα ενεργειακά δίκτυα.

5. Βελτίωση της θεσμικής επάρκειας και της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.16

Στον Πίνακα 3 αποτυπώνεται η αρχική κατανομή των πόρων του νέου χρηματοδοτικού πλαισίου.

Γ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η κοινοτική χρηματοδότηση δεν μπορεί να μελετηθεί αποσυνδεδεμένη από τη συνολική στρατηγική του κεφαλαίου σε επίπεδο ΕΕ, από τον ίδιο το στόχο της ενιαίας ευρωενωσιακής αγοράς, αλλά και από τους ενδοϊμπεριαλιστικούς κι ενδοαστικούς ανταγωνισμούς που τον διατρέχουν, από τη στρατηγική της αστικής τάξης, και κατά συνέπεια από την τρέχουσα οικονομική κατάσταση μιας χώρας, αλλά και την πολιτική που υλοποιείται σε συνάρτηση με αυτή.

Δεν μπορεί ν’ αναιρέσει την ανισόμετρη ανάπτυξη και τις ανακατατάξεις συσχετισμού δύναμης στο εσωτερικό της ΕΕ.

Η ανάλυση του ΕΣΠΑ ως στοιχείου της κοινοτικής πολιτικής αποδεικνύει ποιοι ωφελούνται σε ταξικό επίπεδο από την υλοποίησή του.

Οι κατευθύνσεις, τα μέτρα και οι όροι υλοποίησής του συμβάλλουν στην επιτάχυνση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου, στην ισχυροποίηση των μονοπωλιακών ομίλων.

Παράλληλα, τα κοινοτικά προγράμματα διευκολύνουν την εφαρμογή των αντιλαϊκών αναδιαρθρώσεων, των θυσιών της εργατικής τάξης για να θωρακιστεί η ανταγωνιστικότητα του μεγάλου κεφαλαίου στην Ευρωζώνη και στην ΕΕ. Ταυτόχρονα οι πόροι για τη χρηματοδότηση της κοινοτικής πολιτικής προέρχονται από την άμεση κι έμμεση φορολόγηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων προς όφελος του κεφαλαίου.

Το μέρος της κοινοτικής χρηματοδότησης που αφορά τους αυτοαπασχολούμενους και τις μικρές επιχειρήσεις δεν μπορεί ν’ αναιρέσει τις συνέπειες του ανταγωνισμού από τα μονοπώλια και της επιβάρυνσης από την αστική πολιτική για τη μεγάλη πλειοψηφία τους.

Η κριτική αστικών και οπορτουνιστικών πολιτικών δυνάμεων, που εστιάζει στο ύψος της κοινοτικής και κρατικής χρηματοδότησης, στην αποτελεσματικότητα της απορρόφησης και διαχείρισης των σχετικών κονδυλίων, είναι άσφαιρη κι αποπροσανατολιστική. Καλλιεργεί την αυταπάτη ότι μπορεί να υπάρξει επαναπροσανατολισμός των κοινοτικών πλαισίων και προγραμμάτων στήριξης σε κατεύθυνση ικανοποίησης των λαϊκών αναγκών.

Συσκοτίζει τον πραγματικό αντίπαλο, την αστική τάξη, το κράτος της και την ΕΕ ως διακρατική ιμπεριαλιστική συμμαχία που την στηρίζει. Εξαπατά σχετικά με τις δυνατότητες νέων αστικών κυβερνήσεων, οι οποίες μπορούν τάχα ν’ αλλάξουν τους στρατηγικούς προσανατολισμούς της ΕΕ τους οποίους υπηρετεί η κοινοτική περιφερειακή πολιτική.

Ο λαός έχει πλέον συσσωρευμένη πείρα για να επιβεβαιώσει ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλιακών ομίλων βρίσκεται στον αντίποδα της ικανοποίησης των λαϊκών αναγκών. Μπορεί και πρέπει να παλέψει για τη μόνη ελπιδοφόρα προοπτική, της κοινωνικοποίησης των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, της αποδέσμευσης από την ΕΕ με εργατική εξουσία.

Μόνο αυτός ο δρόμος μπορεί να διασφαλίσει την αξιοποίηση και απελευθέρωση των εγχώριων παραγωγικών δυνάμεων, με επιστημονικό κεντρικό σχεδιασμό, προς όφελος των διευρυνόμενων κοινωνικών αναγκών.

 

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΒΑΣΙΚΑ ΕΡΓΑ ΕΣΠΑ

Τα 10 μεγαλύτερα έργα με βάση την ταξινόμησή τους με κριτήριο το συγχρηματοδοτούμενο προϋπολογισμό από την ΕΕ (χρηματοδότηση δηλαδή από την ΕΕ και το Ελληνικό Δημόσιο), με στοιχεία του Απρίλη του 2013, είναι τα εξής:

• Έργα Διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων σε 120 μικρούς οικισμούς κατηγορίας Γ (1 δισ. ευρώ).

• JEREMIE (250 M) και Ταμείο Επιχειρηματικότητας (ETEAN 460M) (710 εκατ. ευρώ).

• Aυτοκινητόδρομος ΟΛΥΜΠΙΑ ΟΔΟΣ (511 εκατ. ευρώ).

• Ολοκλήρωση νέας διπλής σιδηροδρομικής γραμμής υψηλών ταχυτήτων Τιθορέας - Λιανοκλαδίου - Δομοκού (474 εκατ. ευρώ).

• Αυτοκινητόδρομος Κεντρικής Ελλάδας (E65) (455 εκατ. ευρώ).

• Κατασκευή νέας διπλής σιδηροδρομικής γραμμής στο τμήμα Ροδοδάφνη (Αίγιο) - Ρίο, μήκους 27 χλμ., της σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνα - Πάτρα (429 εκατ. ευρώ).

• Επέκταση της γραμμής 3 του μετρό της Αθήνας: Τμήμα Χαϊδάρι - Πειραιάς (414 εκατ. ευρώ).

• Πρόγραμμα Εξοικονόμηση κατ’ οίκον (396 εκατ. ευρώ).

• Οικογενειακής κι Επαγγελματικής Ζωής (384 εκατ. ευρώ).

• Κατασκευή μετρό Θεσσαλονίκης (323 εκατ. ευρώ).

Συνολικά, τα έργα και οι δράσεις που χρηματοδοτούνται από το ΕΤΠΑ και το Ταμείο Συνοχής, κατανέμονται ως εξής:

Τα έργα και οι δράσεις που χρηματοδοτούνται από το ΕΚΤ, κατανέμονται ως εξής:

Δίπλα στα 181 έργα προτεραιότητας, ξεχώρισε ένας πυρήνας 26 Μεγάλων Έργων μέσα στα οποία είναι και οι επιτακτικοί μνημονιακοί στόχοι του ΕΣΠΑ για το 2013, όπως παρουσιάστηκαν από τον υπουργό Χατζηδάκη: «Οι μνημονιακοί στόχοι του ΕΣΠΑ για το έτος 2013 αποτελούν τα εξής: Elexis (ελεγκτικό σύστημα για φοροδιαφυγή), Εθνικό Ληξιαρχείο, Υποδομές για διαχείριση ΣΤΕΡΕΩΝ αποβλήτων, e-procurement (ηλεκτρονική διακυβέρνηση και προμήθειες), e-prescription (ηλεκτρονική συνταγογράφηση), οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα»17.

Από τα 181 έργα προτεραιότητας αναφέρονται ως ολοκληρωμένα 50, μέσα σε αυτά και τρία «μνημονιακά» έργα18, ομαλή εξέλιξη έχουν τα 74, χρειάζονται επιτάχυνση τα 43, σε κίνδυνο βρίσκονται τα 12 κι έχουν ακυρωθεί 2 έργα με συνολικό προϋπολογισμό 44 εκατ. ευρώ περίπου. Η πλειοψηφία των έργων, άσχετα με τον κλάδο και την κατηγορία που κατατάσσονται, έχουν σχέση με τις κατασκευές. Ανεξάρτητα λοιπόν από το ότι ο κλάδος των κατασκευών πλήττεται σε μεγάλο βαθμό λόγω κρίσης, ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα ν’ αναπτυχθεί πέραν των συνηθισμένων μορφών του και με νέες, όπως, για παράδειγμα, μέσα από τις αναπλάσεις πόλεων, λιμανιών, πλατειών, για τα οποία έχει δημιουργηθεί και το πρόγραμμα Jessica19, μέσα από το πρόγραμμα «εξοικονόμηση κατ’ οίκον» που αφορά την ενεργειακή απόδοση κτηρίων και οικιών, αλλά και στη διαχείριση απορριμμάτων κλπ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

Η Αιμιλία Βαμβακίδου είναι μέλος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ. Ο Νίκος Καραθανασόπουλος είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και του Τμήματος Οικονομίας.

1. Τα διαρθρωτικά ταμεία δημιουργήθηκαν στο όνομα της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, της μείωσης των κοινωνικοπολιτικών ανισοτήτων ανάμεσα στις περιφέρειες της ΕΕ. Αυτά είναι τα εξής: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και το Ταμείο Συνοχής.

2. «Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013», Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, Γενάρης 2007, σελ. 40.

3. Κοινή συνέντευξη Τύπου υπουργού Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, υφυπουργού Εξωτερικών, υφυπουργού Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, 6 Οκτώβρη 2013.

4. «Ολοκληρωμένη παρέµβαση για τη στήριξη της Γυναικείας Απασχόλησης µέσω ενίσχυσης της Επιχειρηµατικότητας», http://www.espa.gr/el/Pages/Proclamationsfs.aspx?item=2329

5. Δηλώσεις του υπουργού Ανάπτυξης, Κωστή Χατζηδάκη και του προέδρου της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών, Γιώργου Ζανιά, μετά από τη συνάντησή τους, 27 Φλεβάρη 2014.

6. Ανακοίνωση του Γραφείου Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ για το κυβερνητικό σχέδιο σχετικά με τους πλειστηριασμούς, 19 Δεκέμβρη 2013.

7. Μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ για την ΤτΕ, Οι προτάσεις για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, σελ. 2.

8. Μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ για την ΤτΕ, Οι προτάσεις για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, σελ. 27.

9. Ό.π., σελ. 24.

10. Ό.π., σελ. 25.

11. Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης (το «νέο ΕΣΠΑ»).

12. Μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ για την ΤτΕ, Οι προτάσεις για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, σελ. 7.

13. Ό.π., σελ. 8.

14. Μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ για την ΤτΕ, Οι προτάσεις για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, σελ. 10.

15. Ό.π., σελ. 10.

16. Ό.π., σελ. 11.

17. Εφημερίδα «Το Κέρδος», «Εντός στόχων η απορρόφηση του ΕΣΠΑ», 3 Γενάρη 2013, σελ. 3.

18. Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα Ελεγκτικών Υπηρεσιών - ΟΠΣΕΥ, Ανάπτυξη του Εθνικού Συστήματος Ηλεκτρονικών Δημόσιων Προμηθειών - ΕΣΗΔΠ, Αναμόρφωση του κράτους: Προς ένα επιτελικό κράτος (Εισήχθη στο ΕΠ το 2010 ως έργο που προβλέπεται από το Μνημόνιο όσον αφορά τη λειτουργική ανασκόπηση της λειτουργικής Κυβέρνησης) - Νομοθετικό Πλαίσιο.

19. Αποτελεί πρόγραμμα Κοινών Ευρωπαϊκών πόρων για «αειφόρες Επενδύσεις» στα αστικά κέντρα.