Ανοδος παραγωγικότητας και θέσεις εργασίας

Ανοδος παραγωγικότητας και θέσεις εργασίας

Ενα παράδειγμα από τα μονοπώλια ηλεκτρονικού λιανικού εμπορίου στις ΗΠΑ

Από απεργία εργαζομένων στο παράρτημα της «Amazon» στη Γερμανία

Εδώ και πάνω από ενάμιση χρόνο, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε όλες τις εκθέσεις του για την εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας και τις συνεχείς δυσοίωνες προβλέψεις του, προτρέπει, υποδεικνύει στις κυβερνήσεις ιδιαίτερα των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, όπως οι ΗΠΑ, τα ισχυρά κράτη της Ευρωζώνης, ανάμεσα σε άλλα μέτρα να ανεβάσουν την παραγωγικότητα της εργασίας ως βασικό μοχλό περάσματος σε δυναμική ανάπτυξη. Με την εκτίμηση ότι η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας αυξάνει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Εκτιμούσε, για παράδειγμα, στην τελευταία του έκθεση για τις ΗΠΑ ότι η αύξηση της παραγωγικότητας έχει επιβραδυνθεί από το 1,7% στο οποίο βρισκόταν πριν από την αρχή της κρίσης το 2007, στο μόλις 0,4% τα τελευταία πέντε χρόνια. Μια εξέλιξη που θέτει εν αμφιβόλω την κερδοφορία των επιχειρήσεων, την προοπτική ενίσχυσης των μισθών και άρα την ανάπτυξη στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.

Γιατί άνοδος της παραγωγικότητας;

Είναι σωστό ότι η άνοδος της παραγωγικότητας ενισχύει τα κέρδη, συμβάλλει στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, μπορεί να συμβάλει σε δυναμική καπιταλιστική ανάπτυξη.
Γιατί; Η άνοδος της παραγωγικότητας συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής, γιατί παράγονται περισσότερα εμπορεύματα και υπηρεσίες σε σχέση με πριν στη μονάδα του χρόνου. Που σημαίνει και ανάλογα μέσα παραγωγής και βεβαίως εργαζόμενους ικανούς να τα χειρίζονται. Ταυτόχρονα, όμως, αυτή η δυνατότητα σημαίνει παραγωγή με τους ίδιους ή και λιγότερους (συνήθως αυτό γίνεται) εργαζόμενους, άρα ωθεί στη μείωση των θέσεων εργασίας. Η πληροφορική, οι νέες τεχνολογίες γενικά συμβάλλουν στην άνοδο της παραγωγικότητας και στη μείωση των θέσεων εργασίας. Βαθαίνει η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, αυξάνονται κατακόρυφα τα κέρδη των καπιταλιστών που ανεβάζουν την παραγωγικότητα και βεβαίως οξύνεται ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός. Είναι αντιφατικό το φαινόμενο να αυξάνεται η παραγωγή και ταυτόχρονα η ανεργία αλλά είναι αντικειμενική τάση στον καπιταλισμό.
Πράγματι, το τελευταίο διάστημα εμφανίζονται στοιχεία που επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Ετσι, το ποσοστό των Αμερικανών που απασχολούνται το 2016 στον τομέα του λιανικού εμπορίου μειώθηκε στο 11% του εργατικού δυναμικού από 11,6% το 2000, σύμφωνα με στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου Εργασίας. Εκτιμά ότι αυτό οφείλεται στην άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας.
Ας δούμε κάποια παραδείγματα. «Σύμφωνα με μια νέα μελέτη του οικονομολόγου Μάικλ Φερόλι της J.P. Morgan, ένας από τους βασικούς λόγους για τη μείωση της απασχόλησης είναι η μεγάλη επιτυχία των ηλεκτρονικών καταστημάτων λιανικής πώλησης, όπως η Amazon, το eBay και το Newegg, όπως μεταδίδει η οικονομική ιστοσελίδα "MarketWatch". Ο Φερόλι υπολογίζει ότι εξαιτίας της πολύ υψηλής παραγωγικότητας αυτών των ηλεκτρονικών λιανεμπόρων απασχολούνται σήμερα 1,2 εκατ. λιγότεροι εργαζόμενοι στον τομέα του λιανικού εμπορίου απ' όσους θα εργάζονταν αν δεν υπήρχαν η Amazon και οι μεγάλοι ανταγωνιστές της». Το ρεπορτάζ αναδημοσιεύεται στην «Καθημερινή», στις 21/8/2016, όπως και τα επόμενα αποσπάσματα. Στεκόμαστε σε αυτό γιατί επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η μεγάλη άνοδος της παραγωγικότητας οδηγεί σε μεγάλη μείωση των θέσεων εργασίας. Αυτό το ζήτημα είναι άλυτο για τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, δεν μπορεί να το αντιμετωπίσει. Η παραγωγή γίνεται για το κέρδος. Το κυνήγι του κέρδους απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους, άρα ολοένα και μεγαλύτερη ένταση της εκμετάλλευσης. Λιγότερη χρήση εργατικής δύναμης ενισχύει το ποσοστό κέρδους. Ταυτόχρονα, η παραγωγή είναι άναρχη, αυτό ενισχύεται και από την ανταγωνιστικότητα, γεγονός που συμβάλλει στην εκδήλωση της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, που αυξάνει πολλαπλάσια την ανεργία.

Και εντατικοποίηση

Βεβαίως, η οργάνωση της εργασίας με μέσα που αυξάνουν την παραγωγικότητα συμβάλλει και στην εντατικοποίηση της δουλειάς των εργαζομένων. Ας το δούμε με το παράδειγμα της «Amazon», τα ίδια πάνω - κάτω ισχύουν για όλ' αυτά τα μονοπώλια.
Τι είναι η «Amazon»; Είναι ένα αμερικανικό διεθνικό πολυκλαδικό μονοπώλιο, που ξεκίνησε με βάση το ηλεκτρονικό εμπόριο και επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς (π.χ., υπηρεσίες, Ερευνα), με έδρα τις Ηνωμένες Πολιτείες και πιο συγκεκριμένα το Σιάτλ της Ουάσιγκτον. Αποτελεί τη μεγαλύτερη online εταιρεία λιανικού εμπορίου στην Αμερική, με πωλήσεις άνω των 60 δισ. δολαρίων το χρόνο. Διαθέτει το μεγαλύτερο διεθνές πελατολόγιο και την ευρύτερη γκάμα προϊόντων, ενώ φροντίζει να έχει πάντα τις χαμηλότερες δυνατές τιμές στους πελάτες της. Μόνο στη Γερμανία, η «Amazon» μέσα σε μία μέρα στέλνει 2,7 εκατομμύρια εμπορεύματα.
Σε άρθρο τους οι «New York Times», το οποίο βασίστηκε σε συνεντεύξεις άνω των 100 νυν και πρώην εργαζομένων στα κεντρικά γραφεία της «Amazon» στο Σιάτλ των δυτικών ΗΠΑ, αποκαλύπτουν ένα άκρως ανταγωνιστικό εργασιακό περιβάλλον, όπου τα στελέχη υφίστανται ταπεινώσεις και οφείλουν να εργάζονται πολύ και σκληρά. «Σχεδόν κάθε συνάδελφός μου έχει ξεσπάσει σε λυγμούς κάποια στιγμή της σταδιοδρομίας του στην "Amazon"», είπε μιλώντας στην εφημερίδα πρώην στέλεχος. Κάποιοι εργαζόμενοι αποκάλυψαν ότι η εταιρεία εξώθησε σε παραίτηση στελέχη τα οποία έπασχαν από καρκίνο ή γυναίκες που υπέστησαν αποβολές κατά την κύηση. Συνήθης πρακτική της εταιρείας είναι η αποστολή μηνυμάτων μέσω email μετά τα μεσάνυχτα, στα οποία τα στελέχη απαιτείται να απαντήσουν. Εάν δεν το πράξουν, η διοίκηση τους καλεί στο τηλέφωνο (το ρεπορτάζ από την «Καθημερινή» 18/8/2015). Στο συγκεκριμένο μονοπώλιο, που απασχολεί 84.000 εργαζόμενους - πολλούς εποχιακά - σε 10 χώρες στον κόσμο, υπάρχουν συχνά διαμαρτυρίες για τις εξαντλητικές συνθήκες δουλειάς.
Επίσης, την ώρα της δουλειάς μια εταιρεία σεκιούριτι ελέγχει συνεχώς τους εργάτες. Οι βάρβαρες εξοντωτικές συνθήκες δουλειάς ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μετά από ρεπορτάζ από τα μέσα, όταν δημοσιογράφος προσλήφθηκε στην εταιρεία. Στο «Βήμα», στις 25/11/2013, γράφτηκε ότι «έρευνα του BBC με κρυφή κάμερα σε αποθήκη της "Amazon" στη Βρετανία κατέγραψε τη νυχτερινή βάρδια, κατά την οποία οι εργαζόμενοι καλούνται να καλύψουν ως και 18 χιλιόμετρα περπατώντας. Από τον δημοσιογράφο που έπιασε δουλειά στην αποθήκη, χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του, αναμενόταν να χειρίζεται μια παραγγελία κάθε 33 δευτερόλεπτα».

Κέρδη και μισθοί

Αλλά ας επανέλθουμε στη σχέση «άνοδος παραγωγικότητας - μείωση θέσεων εργασίας». Γράφει το ρεπορτάζ ότι «οι πωλήσεις ανά εργαζόμενο στις εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου είναι πάνω από τέσσερις φορές υψηλότερες σε σύγκριση με έναν εργαζόμενο σε παραδοσιακό κατάστημα λιανικού εμπορίου: 1.267 χιλιάδες δολάρια για τους πρώτους έναντι 279 χιλιάδων δολαρίων για τους δεύτερους. Ο Φερόλι διευκρινίζει ότι αυτό δεν σημαίνει πως οι ιντερνετικές αγορές έχουν καταστρέψει 1,2 εκατ. θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ. Κατά την άποψή του, η στροφή προς το ηλεκτρονικό εμπόριο έχει αυξήσει τόσο πολύ την παραγωγικότητα, ώστε οι εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να απασχολούν πολύ λιγότερους υπαλλήλους. Για παράδειγμα, η παραγωγικότητα στις εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου είχε αυξηθεί το 2015 κατά 6%, τη στιγμή που η παραγωγικότητα στο σύνολο της αμερικανικής οικονομίας είχε αυξηθεί κατά μόλις 0,8%».
Το ΔΝΤ στην υπόδειξη προς τις κυβερνήσεις για λήψη μέτρων ανόδου της παραγωγικότητας προσθέτει ότι αυτή θα αυξήσει την κερδοφορία και τους μισθούς. Πράγματι, η άνοδος της παραγωγικότητας αυξάνει το βαθμό εκμετάλλευσης, δηλαδή τη σχέση κερδών/μισθών. Τα κέρδη αυξάνονται πολλαπλάσια σε σχέση με άλλους επιχειρηματικούς ομίλους του συγκεκριμένου τομέα οικονομίας ή και άλλων τομέων. Με αυτό ως δεδομένο οι καπιταλιστές δεν έχουν κανένα πρόβλημα να δώσουν μια μικρή αύξηση στους εργαζομένους τους, άλλωστε είναι ένα ελάχιστο μέρος των τεράστιων κερδών τους έναντι των ανταγωνιστών τους.
Το ρεπορτάζ με το παράδειγμα των αμερικανικών μονοπωλίων ηλεκτρονικού εμπορίου αναφέρει: «Ενα ποσοστό του κέρδους από την αύξηση της παραγωγικότητας καταλήγει στους ίδιους τους εργαζομένους στα ηλεκτρονικά καταστήματα. Το ωρομίσθιο των υπαλλήλων ιντερνετικών καταστημάτων λιανικής πώλησης ήταν κατά μέσον όρο τον Ιούνιο 27,14 δολάρια, δηλαδή πολύ υψηλότερο από τα 17,92 δολάρια που λάμβανε ως αμοιβή ένας υπάλληλος σε παραδοσιακό κατάστημα λιανικής πώλησης».
Ταυτόχρονα, δίνοντας μια αύξηση, χειραγωγούν τους εργαζόμενους, τους εξαναγκάζουν να εντατικοποιούν ολοένα τη δουλειά, ενώ καλλιεργούν και μια μορφή ανταγωνισμού ανάμεσα σε τμήματα των εργαζομένων.
Θα ρωτήσει κάποιος: Κακό είναι που παίρνουν αυξημένους μισθούς; Η απάντηση για την εργατική τάξη που παράγει όλο τον πλούτο, άρα και τα κέρδη των καπιταλιστών που η παραγωγικότητα αυξάνει στο έπακρο, πρέπει να είναι: Γιατί το αποτέλεσμα της δουλειάς μας να είναι ιδιοκτησία των καπιταλιστών και όχι δική μας ιδιοκτησία, γεγονός που θα ικανοποιεί συνεχώς και για πάντα προς το συμφέρον μας τις ανάγκες μας; Επομένως, όχι χειραγώγηση και υποταγή στο κεφάλαιο για μια αύξηση - ψίχουλα μπροστά στα δυσθεώρητα κέρδη.

Η συγκάλυψη της ανεργίας

Οι αστοί δημοσιογράφοι και άλλοι, όπως στελέχη οικονομικών επιτελείων, οργανισμών κ.λπ., αναρωτιούνται πού βρίσκονται οι εργαζόμενοι που χάνουν τη δουλειά τους, όπως στο παράδειγμα του ηλεκτρονικού λιανεμπορίου. Το ερώτημα είναι εύλογο αλλά συγκαλύπτεται από τα στοιχεία μείωσης της ανεργίας. Μόνο που τα στοιχεία συγκαλύπτουν ότι η μείωση δεν σημαίνει δημιουργία θέσεων σταθερής, μόνιμης δουλειάς με σταθερό ημερήσιο εργάσιμο χρόνο, 8ωρο ή 7ωρο, αλλά δημιουργία θέσεων εργασίας με ευέλικτες μορφές, όπως εκ περιτροπής εργασία, μερική απασχόληση, δουλειά μία μέρα τη βδομάδα, μοίρασμα μιας θέσης εργασίας σε δύο εργαζόμενους, θέσεις εργασιακής εμπειρίας, απασχόληση ορισμένου χρόνου κ.λπ., αφού και αυτό αποτελεί έναν παράγοντα αύξησης της κερδοφορίας επειδή τα εργασιακά δικαιώματα εργαζομένων με τέτοιες μορφές έχουν πάει στον Καιάδα. Ετσι όμως εμφανίζεται η ανεργία μειωμένη, δηλαδή συγκαλύπτεται η πραγματική ανεργία.
Αυτό γίνεται στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στη Βρετανία, στην ΕΕ γενικότερα, όπως και στην Ελλάδα. Ποια η διέξοδος για την εργατική τάξη; Αυτή βρίσκεται στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης που θα διεκδικεί δουλειά για όλους, με σταθερό ημερήσιο εργάσιμο χρόνο, 8ωρο, 7ωρο, πλήρη εργασιακά, ασφαλιστικά δικαιώματα, μισθούς που να καλύπτουν όλες τις σύγχρονες ανάγκες, σε αντικαπιταλιστική - αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση, έως την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, για να ανοίξει ο δρόμος ικανοποίησής τους. Αλλωστε, η ανεργία στον καπιταλισμό δεν μπορεί να εξαλειφθεί, ούτε να ικανοποιηθούν όλες αυτές οι ανάγκες ζωής για την εργατική τάξη.
Είναι άκρως επίκαιρο αυτό που έγραψε σε άρθρο του την Πρωτομαγιά του 1881 ο Φρ. Ενγκελς: «Δίκαιος μισθός για δίκαιη εργάσιμη ημέρα! Πολλά θα μπορούσε να πει κάποιος και για τη δίκαιη εργάσιμη ημέρα, δικαιοσύνη που είναι ίδια και απαράλλαχτη με τη δικαιοσύνη για το μισθό (...) Από τα παραπάνω, γίνεται απολύτως ξεκάθαρο ότι το παλιό σύνθημα έφαγε τα ψωμιά του και είναι αμφίβολο αν μας κάνει για σήμερα. Η δικαιοσύνη της πολιτικής οικονομίας, όσο η τελευταία εκφράζει πιστά τους νόμους με τους οποίους διοικείται η σημερινή κοινωνία, είναι η δικαιοσύνη που τάσσεται εξολοκλήρου με τη μια πλευρά. Με την πλευρά του κεφαλαίου. Ας θάψουμε λοιπόν για πάντα το παλιό σύνθημα και ας το αντικαταστήσουμε με το εξής: Τα μέσα εργασίας - πρώτες ύλες, φάμπρικες, μηχανές - στην ιδιοκτησία των ίδιων των εργατών».