Η πηγάδα - 5. Η ταυτότητα των νεκρών
Το 1945 και ενώ τα σύννεφα του εμφυλίου αρχίζουν να σκεπάζουν την
Ελλάδα, ο ιατροδικαστής Δημήτριος Καψάσκης αναλαμβάνει να εξετάσει τα
πτώματα που βρίσκονται ριγμένα στην πηγάδα. Πριν συνεχίσουμε, αξίζει τον
κόπο να πούμε δυο λόγια γι' αυτόν τον ιατροδικαστή, ο οποίος υπήρξε
πάντοτε ο αγαπημένος τής κάθε εξουσίας.
Κατά περίεργο τρόπο, ο ιατροδικαστής Δημήτριος Καψάσκης (1908-1989) δεν εξέδωσε ποτέ γνωμάτευση η οποία θα στενοχωρούσε την εκάστοτε κυβέρνηση. Για τον Σωτήρη Πέτρουλα βεβαίωσε ότι ο θάνατός του προήλθε από ασφυξία λόγω δακρυγόνων. Για τον Νικηφόρο Μανδηλαρά πιστοποίησε ότι πνίγηκε από ατύχημα, αναγκάζοντας τον Γεώργιο-Αλέξανδρο Μαγκάκη να τον καταγγείλει στο δικαστήριο "διά τας ψευδορκίας και τα άλλα εγκλήματα περί τα έγγραφα που έχει διαπράξει" (Γ.Θ.Κρεμμύδας, "Οι άνθρωποι της χούντας μετά την δικτατορία", Εξάντας, 1984). Στο πτώμα της Ευγενίας Λιβανού-Νιάρχου παρέβλεψε τους μώλωπες και τα σημάδια πάλης και προσδιόρισε την αιτία τού θανάτου της σε υπερβολική δόση ηρεμιστικών χαπιών. Στο δε τροχαίο ατύχημα που προκάλεσε τον θάνατο του στρατηγού Στέφανου Σαράφη, δεν σημείωσε τίποτε παράξενο, παρ' ότι η Μάριον Σαράφη βεβαιώνει στο βιβλίο της "Ο στρατηγός Σαράφης όπως τον γνώρισα" ότι κατά την αυτοψία ακούστηκε να λέει πως το αυτοκίνητο "φαίνεται σαν να είχε βάλει στόχο τον στρατηγό". Οι άριστες σχέσεις τού Καψάσκη με την εξουσία δεν διαταράχθηκαν ούτε κατά την περίοδο της χούντας.
Εν πάση περιπτώσει, η δουλειά στον Μελιγαλά γίνεται από τον Καψάσκη και την ομάδα του. Στην έκθεσή του ο ιατροδικαστής βεβαιώνει ότι ανέσυρε 708 πτώματα, όλα ενηλίκων ανδρών εκτός από δύο που ανήκαν σε γυναίκες. Με άλλα λόγια, τα ευρήματα του Καψάσκη δεν στοιχειοθετούν κανενός είδους σφαγή γυναικόπαιδων. Βέβαια, η εθνικόφρων βιβλιογραφία επιμένει ότι το συνεργείο σταμάτησε την δουλειά του πριν βγάλει όλα τα πτώματα, επειδή οι εργάτες δεν άντεχαν άλλο την δυσοσμία, όμως δεν νομίζω ότι πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά αυτόν τον ισχυρισμό.
Στο βιβλίο του "Η πηγάδα του Μελιγαλά", το οποίο διανέμει δωρεάν στους "προσκυνητές" ο Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας, ο συνταγματάρχης Ηλίας Θεοδωρόπουλος καταγράφει σε ειδικό παράρτημα με τίτλο "Πάνθεον ηρώων" 1.144 ονόματα. Ανάμεσά τους βρίσκονται 18 γυναίκες, ελάχιστοι έφηβοι και ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ίδιο βιβλίο διαβάζουμε για "το μεγάλο ομαδικό έγκλημα 1500 ελλήνων", για μια πηγάδα που "μετατρέπεται σε τάφο 1500 και πλέον ελλήνων", για "τάφον 2000 και πλέον εθνικοφρόνων" και για σφαγές που έγιναν "εις Μελιγαλά και τα περίχωρα 2000 ατόμων", οπότε η οποιαδήποτε σοβαρότητα του κυρίου συνταγματάρχου πάει περίπατο.
Μια προσπάθεια καταγραφής κάνει και ο Κοσμάς Αντωνόπουλος στο ογκώδες "Εθνική Αντίστασις 1941-1945", αναφέροντας στοιχεία 699 "δολοφονηθέντων", αν και κατά την διήγηση κάνει λόγο για 2100 δολοφονηθέντες. Ο Κωνσταντίνος Αντωνίου, στον Γ2 τόμο του πολύτομου (και βραβευμένου, για ευνόητους λόγους) έργου του "Ιστορία ελληνικής βασιλικής χωροφυλακής 1833-1967", αναφέρει ότι "χίλια εννεακόσια άτομα εσφαγιάσθησαν και τα πτώματά των ερρίφθησαν εις μίαν βαθείαν χαράδραν ήτις επολιτογραφήθη διά την φρίκην της ως πηγάδα του Μελιγαλά". Την ίδια εποχή, το περιοδικό τἠς χωροφυλακής κάνει ελαφρώς συντηρητικώτερους υπολογισμούς και βρίσκει στην πηγάδα "περί τα 1800 άτομα πάσης ηλικίας και φύλου".
Η πιο τραβηγμένη επίσημα διατυπωμένη άποψη ανήκει στην Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Στον όγδοο -και τελευταίο- τόμο της σειράς "Αρχεία Εθνικής Αντίστασης", τα θύματα των κομμουνιστών υπολογίζονται "άνω των 3500, κατά μετριωτάτους υπολογισμούς". Αλλά είπαμε ήδη ότι το περί Μελιγαλά κεφάλαιο ανέλαβε να συγγράψει ο γνωστός μας υποδιοικητής του Τ.Α. Μελιγαλά Παναγιώτης Καζάκος.
Υπάρχουν όμως και πιο μαζεμένοι αριθμοί. Το επίσημο ανακοινωθέν τού ΕΛΑΣ έκανε λόγο για "60 νεκρούς αντάρτες και 800 Ράλληδες" (προσμετρώντας προφανώς και τους νεκρούς της τριήμερης μάχης), αριθμός που δεν απέχει πολύ από το νούμερο του Καψάσκη. Μια προσπάθεια καταγραφής που κάνει ο Σπύρος Ξιάρχος στο βιβλίο του "Η αλήθεια για τον Μελιγαλά", αναφέρει 120 νεκρούς κατά την μάχη και 280-350 εκτελεσμένους στην πηγάδα. Βέβαια, υπάρχουν και κείμενα που μιλάνε για 5000 νεκρούς αλλά ας μη τα πάρουμε στα σοβαρά.
Στο διάβα των χρόνων, η πηγάδα και τα "εγκλήματα των κομμουνιστών" έγιναν αντικείμενο κάθε λογής εκμετάλλευσης. Ανακαλύφθηκαν θύματα εκεί που δεν υπήρχαν και γεννήθηκαν ήρωες δίχως να τους έχει γεννήσει μάνα. Φτιάχτηκαν μέχρι και τάφοι με ονόματα που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα γεγονότα. Αποκορύφωμα αυτής της σπέκουλας είναι η φωτογραφία ενός τάφου με την ένδειξη "Σπύρος Ι. Τσώνος - Εκτελέσθη εν Μελιγαλά την 15/9/1944 - Ετών 4", η οποία κυκλοφορεί ευρέως σε εθνικιστικούς ιστοτόπους παρ' ότι η ένδειξη έχει καταγγελθεί ως ψευδής. Ο "Σπύρος Ι. Τσιώνος" (και όχι Τσώνος) που εκτελέστηκε στην πηγάδα ήταν ένας κτηματίας από το χωριό Αγριλιά ετών 41. Σαράντα ενός ήταν ο άνθρωπος αλλά ο λιθοξόος ξέχασε προφανώς να χαράξει τον άσσο. Αρκεί μια ματιά στο "Πάνθεον ηρώων" του συνταγματάρχη Θεοδωρόπουλου για να μας πείσει.
Θα κλείσουμε για σήμερα με μια παρατήρηση και μια απορία. Η εαμική
πλευρά ισχυρίζεται ότι όσοι εκτελέστηκαν ήσαν προδότες, δωσίλογοι,
εγκληματίες κλπ. Η εθνικόφρων πλευρά υποστηρίζει ότι οι ελασίτες
σκότωναν αδιακρίτως όποιον δεν ήταν κομμουνιστής. Οι πρώτοι λένε πως
στον Μελιγαλά είχαν μαζευτεί όλα τα αποβράσματα της ευρύτερης περιοχής
για να γλιτώσουν από τον ΕΛΑΣ και από την οργή του κόσμου. Οι δεύτεροι
διατυμπανίζουν ότι στην πόλη βρέθηκαν απλοί άνθρωποι που δεν είχαν σχέση
με όλα αυτά.
Εμείς δεν μπορούμε να ξέρουμε πού βρίσκεται η αλήθεια. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι ο πίνακας των θυμάτων και οι μαρμάρινες πλάκες στον χώρο τού "μνημείου" καταγράφουν ονόματα από 61 διαφορετικές κοινότητες, πολλές των οποίων βρίσκονται δεκάδες χιλιόμετρα μακρυά από τον Μελιγαλά. Ομολογώ ότι είμαι πολύ περίεργος να ακούσω από την πλευρά των εθνικοφρόνων μια λογική εξήγηση για το πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί μαζεμένοι σε μια κωμόπολη στην οποία ήταν γνωστό πως πλησίαζαν οι αντάρτες και ήταν σίγουρο πως θα γινόταν σκοτωμός. Αν ήταν απλοί άνθρωποι που απλώς φοβόντουσαν την κομμουνιστική θηριωδία (γιατί άραγε;), δεν θα έπρεπε να καταφύγουν οπουδήποτε αλλού αντί να πάνε στο στόμα του λύκου και, μάλιστα, συν γυναιξί και τέκνοις;
--------------------------------------
Σημείωση
Κρατώ σημειώσεις από όλα τα σχόλια και τις απορίες των αναγνωστών και ομολογώ ότι όλα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Δεν σκοπεύω να αφήσω τίποτε αναπάντητο. Λίγη υπομονή ώσπου να ολοκληρώσω με το υλικό που έχω συγκεντρώσει και στο τέλος θα συζητήσουμε τα πάντα. Στο μεταξύ, πρέπει να υπενθυμίσω ότι δεν διεκδικώ το αλάθητο, οπότε κάθε υπόδειξη για διόρθωση γίνεται δεκτή με ευχαρίστηση.
Κατά περίεργο τρόπο, ο ιατροδικαστής Δημήτριος Καψάσκης (1908-1989) δεν εξέδωσε ποτέ γνωμάτευση η οποία θα στενοχωρούσε την εκάστοτε κυβέρνηση. Για τον Σωτήρη Πέτρουλα βεβαίωσε ότι ο θάνατός του προήλθε από ασφυξία λόγω δακρυγόνων. Για τον Νικηφόρο Μανδηλαρά πιστοποίησε ότι πνίγηκε από ατύχημα, αναγκάζοντας τον Γεώργιο-Αλέξανδρο Μαγκάκη να τον καταγγείλει στο δικαστήριο "διά τας ψευδορκίας και τα άλλα εγκλήματα περί τα έγγραφα που έχει διαπράξει" (Γ.Θ.Κρεμμύδας, "Οι άνθρωποι της χούντας μετά την δικτατορία", Εξάντας, 1984). Στο πτώμα της Ευγενίας Λιβανού-Νιάρχου παρέβλεψε τους μώλωπες και τα σημάδια πάλης και προσδιόρισε την αιτία τού θανάτου της σε υπερβολική δόση ηρεμιστικών χαπιών. Στο δε τροχαίο ατύχημα που προκάλεσε τον θάνατο του στρατηγού Στέφανου Σαράφη, δεν σημείωσε τίποτε παράξενο, παρ' ότι η Μάριον Σαράφη βεβαιώνει στο βιβλίο της "Ο στρατηγός Σαράφης όπως τον γνώρισα" ότι κατά την αυτοψία ακούστηκε να λέει πως το αυτοκίνητο "φαίνεται σαν να είχε βάλει στόχο τον στρατηγό". Οι άριστες σχέσεις τού Καψάσκη με την εξουσία δεν διαταράχθηκαν ούτε κατά την περίοδο της χούντας.
 |
| Από παντού στον Μελιγαλά: Διαβολίτσι 7 χλμ, Καρνάσι 15 χλμ, Ψάρι 22 χλμ, Πεταλίδι 40 χλμ... Όλως τυχαίως, από τα 21 ονόματα των Τσουκαλέικων, τα 17 ανήκουν σε στρατιώτες. |
Εν πάση περιπτώσει, η δουλειά στον Μελιγαλά γίνεται από τον Καψάσκη και την ομάδα του. Στην έκθεσή του ο ιατροδικαστής βεβαιώνει ότι ανέσυρε 708 πτώματα, όλα ενηλίκων ανδρών εκτός από δύο που ανήκαν σε γυναίκες. Με άλλα λόγια, τα ευρήματα του Καψάσκη δεν στοιχειοθετούν κανενός είδους σφαγή γυναικόπαιδων. Βέβαια, η εθνικόφρων βιβλιογραφία επιμένει ότι το συνεργείο σταμάτησε την δουλειά του πριν βγάλει όλα τα πτώματα, επειδή οι εργάτες δεν άντεχαν άλλο την δυσοσμία, όμως δεν νομίζω ότι πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά αυτόν τον ισχυρισμό.
Στο βιβλίο του "Η πηγάδα του Μελιγαλά", το οποίο διανέμει δωρεάν στους "προσκυνητές" ο Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας, ο συνταγματάρχης Ηλίας Θεοδωρόπουλος καταγράφει σε ειδικό παράρτημα με τίτλο "Πάνθεον ηρώων" 1.144 ονόματα. Ανάμεσά τους βρίσκονται 18 γυναίκες, ελάχιστοι έφηβοι και ένας δεκαπεντάχρονος μαθητής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι στο ίδιο βιβλίο διαβάζουμε για "το μεγάλο ομαδικό έγκλημα 1500 ελλήνων", για μια πηγάδα που "μετατρέπεται σε τάφο 1500 και πλέον ελλήνων", για "τάφον 2000 και πλέον εθνικοφρόνων" και για σφαγές που έγιναν "εις Μελιγαλά και τα περίχωρα 2000 ατόμων", οπότε η οποιαδήποτε σοβαρότητα του κυρίου συνταγματάρχου πάει περίπατο.
Μια προσπάθεια καταγραφής κάνει και ο Κοσμάς Αντωνόπουλος στο ογκώδες "Εθνική Αντίστασις 1941-1945", αναφέροντας στοιχεία 699 "δολοφονηθέντων", αν και κατά την διήγηση κάνει λόγο για 2100 δολοφονηθέντες. Ο Κωνσταντίνος Αντωνίου, στον Γ2 τόμο του πολύτομου (και βραβευμένου, για ευνόητους λόγους) έργου του "Ιστορία ελληνικής βασιλικής χωροφυλακής 1833-1967", αναφέρει ότι "χίλια εννεακόσια άτομα εσφαγιάσθησαν και τα πτώματά των ερρίφθησαν εις μίαν βαθείαν χαράδραν ήτις επολιτογραφήθη διά την φρίκην της ως πηγάδα του Μελιγαλά". Την ίδια εποχή, το περιοδικό τἠς χωροφυλακής κάνει ελαφρώς συντηρητικώτερους υπολογισμούς και βρίσκει στην πηγάδα "περί τα 1800 άτομα πάσης ηλικίας και φύλου".
Η πιο τραβηγμένη επίσημα διατυπωμένη άποψη ανήκει στην Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού. Στον όγδοο -και τελευταίο- τόμο της σειράς "Αρχεία Εθνικής Αντίστασης", τα θύματα των κομμουνιστών υπολογίζονται "άνω των 3500, κατά μετριωτάτους υπολογισμούς". Αλλά είπαμε ήδη ότι το περί Μελιγαλά κεφάλαιο ανέλαβε να συγγράψει ο γνωστός μας υποδιοικητής του Τ.Α. Μελιγαλά Παναγιώτης Καζάκος.
Υπάρχουν όμως και πιο μαζεμένοι αριθμοί. Το επίσημο ανακοινωθέν τού ΕΛΑΣ έκανε λόγο για "60 νεκρούς αντάρτες και 800 Ράλληδες" (προσμετρώντας προφανώς και τους νεκρούς της τριήμερης μάχης), αριθμός που δεν απέχει πολύ από το νούμερο του Καψάσκη. Μια προσπάθεια καταγραφής που κάνει ο Σπύρος Ξιάρχος στο βιβλίο του "Η αλήθεια για τον Μελιγαλά", αναφέρει 120 νεκρούς κατά την μάχη και 280-350 εκτελεσμένους στην πηγάδα. Βέβαια, υπάρχουν και κείμενα που μιλάνε για 5000 νεκρούς αλλά ας μη τα πάρουμε στα σοβαρά.
Στο διάβα των χρόνων, η πηγάδα και τα "εγκλήματα των κομμουνιστών" έγιναν αντικείμενο κάθε λογής εκμετάλλευσης. Ανακαλύφθηκαν θύματα εκεί που δεν υπήρχαν και γεννήθηκαν ήρωες δίχως να τους έχει γεννήσει μάνα. Φτιάχτηκαν μέχρι και τάφοι με ονόματα που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα γεγονότα. Αποκορύφωμα αυτής της σπέκουλας είναι η φωτογραφία ενός τάφου με την ένδειξη "Σπύρος Ι. Τσώνος - Εκτελέσθη εν Μελιγαλά την 15/9/1944 - Ετών 4", η οποία κυκλοφορεί ευρέως σε εθνικιστικούς ιστοτόπους παρ' ότι η ένδειξη έχει καταγγελθεί ως ψευδής. Ο "Σπύρος Ι. Τσιώνος" (και όχι Τσώνος) που εκτελέστηκε στην πηγάδα ήταν ένας κτηματίας από το χωριό Αγριλιά ετών 41. Σαράντα ενός ήταν ο άνθρωπος αλλά ο λιθοξόος ξέχασε προφανώς να χαράξει τον άσσο. Αρκεί μια ματιά στο "Πάνθεον ηρώων" του συνταγματάρχη Θεοδωρόπουλου για να μας πείσει.
 |
| Μελιγαλάς: τάφοι-μαϊμού ανύπαρκτων θυμάτων. Ο γκαιμπελσισμός σε όλο του το μεγαλείο. |
Εμείς δεν μπορούμε να ξέρουμε πού βρίσκεται η αλήθεια. Εκείνο που ξέρουμε είναι ότι ο πίνακας των θυμάτων και οι μαρμάρινες πλάκες στον χώρο τού "μνημείου" καταγράφουν ονόματα από 61 διαφορετικές κοινότητες, πολλές των οποίων βρίσκονται δεκάδες χιλιόμετρα μακρυά από τον Μελιγαλά. Ομολογώ ότι είμαι πολύ περίεργος να ακούσω από την πλευρά των εθνικοφρόνων μια λογική εξήγηση για το πώς βρέθηκαν όλοι αυτοί μαζεμένοι σε μια κωμόπολη στην οποία ήταν γνωστό πως πλησίαζαν οι αντάρτες και ήταν σίγουρο πως θα γινόταν σκοτωμός. Αν ήταν απλοί άνθρωποι που απλώς φοβόντουσαν την κομμουνιστική θηριωδία (γιατί άραγε;), δεν θα έπρεπε να καταφύγουν οπουδήποτε αλλού αντί να πάνε στο στόμα του λύκου και, μάλιστα, συν γυναιξί και τέκνοις;
--------------------------------------
Σημείωση
Κρατώ σημειώσεις από όλα τα σχόλια και τις απορίες των αναγνωστών και ομολογώ ότι όλα έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Δεν σκοπεύω να αφήσω τίποτε αναπάντητο. Λίγη υπομονή ώσπου να ολοκληρώσω με το υλικό που έχω συγκεντρώσει και στο τέλος θα συζητήσουμε τα πάντα. Στο μεταξύ, πρέπει να υπενθυμίσω ότι δεν διεκδικώ το αλάθητο, οπότε κάθε υπόδειξη για διόρθωση γίνεται δεκτή με ευχαρίστηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου