Υφεση, αναζωογόνηση, άνοδος στον κύκλο της αναπαραγωγής του κεφαλαίου

Υφεση, αναζωογόνηση, άνοδος στον κύκλο της αναπαραγωγής του κεφαλαίου

Η
 διαδικασία της καπιταλιστικής αναπαραγωγής έχει κυκλική μορφή, η οποία αποτελείται από τέσσερις φάσεις: Τη φάση της κρίσης, που είναι και η βασική φάση του κύκλου, ακολουθεί η φάση της ύφεσης, ενώ μετά την ύφεση ακολουθεί η φάση της αναζωογόνησης, την οποία διαδέχεται η φάση της ανόδου. Στη φάση της κρίσης, (έχουμε ήδη αναφερθεί αναλυτικά στο προηγούμενο), προκαλείται πτώση της παραγωγής και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων. Προκαλείται επίσης πτώση στις τιμές των εμπορευμάτων και υπηρεσιών. Ετσι, ένα μέρος από το παραγόμενο κοινωνικό προϊόν δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά, δεν υπάρχει δυνατότητα να πουληθεί, αφού δεν υπάρχει οικονομική δυνατότητα από τους αγοραστές εμπορευμάτων να αγοράζουν. Υπάρχει, υπερπαραγωγή, δηλαδή μεγαλύτερη παραγωγή από τις δυνατότητες της αγοράς.




Ο
πως είπαμε, μετά τη φάση της κρίσης ακολουθεί η φάση της ύφεσης. Η φάση της ύφεσης χαρακτηρίζεται από ένα χαμηλό επίπεδο παραγωγής, αλλά η παραγωγή, η οποία στη φάση της κρίσης έχει μεγάλη πτωτική πορεία, τώρα έχει σταματήσει να μειώνεται. Βρίσκεται δηλαδή στο κατώτερο επίπεδο που έφτασε στην περίοδο της κρίσης και παραμένει στάσιμη σ' αυτό το επίπεδο. Οι διαστάσεις της ανεργίας συνεχίζουν να είναι μεγάλες, δηλαδή στο επίπεδο που έφτασαν στο τελευταίο στάδιο της κρίσης. Ταυτόχρονα, μια σειρά άλλοι δείχτες της οικονομίας διαφέρουν στη φάση της ύφεσης σε σχέση μ' αυτήν της κρίσης. Οι τιμές π.χ. που έπεφταν, τώρα σταθεροποιούνται, ενώ τα εμπορευματικά αποθέματα που αυξάνονταν επειδή δεν μπορούσαν να πουληθούν, τώρα δεν αυξάνονται, αφού η παραγωγή μειώθηκε. Στη φάση της ύφεσης μπορούμε να πούμε ότι παράγονται μόνο τόσα όσα μπορούν να πουληθούν.




Η
 φάση της αναζωογόνησης χαρακτηρίζεται από μια ανοδική πορεία του επιπέδου της παραγωγής, αλλά με αργούς ρυθμούς, ενώ αρχίζει επίσης με αργούς ρυθμούς, να υπάρχει ζήτηση εργατικής δύναμης, άρα να μειώνεται και η ανεργία. Χαρακτηρίζεται επίσης από μικρή αύξηση των τιμών των εμπορευμάτων. Συντελείται μια αναδιοργάνωση της κοινωνικής παραγωγής, με κατεύθυνση επίσης και την ανανέωση του τεχνικού εξοπλισμού. Είναι αποτέλεσμα της ανάγκης να μεγαλώσουν ξανά οι διαστάσεις της παραγωγής.




Οι συνέπειες της κρίσης δεν είναι το ίδιο καταστροφικές για όλες τις επιχειρήσεις. Υπάρχουν επιχειρήσεις που οι διαστάσεις του κεφαλαίου τους είναι μεγάλες, έχουν τελειότερα μέσα παραγωγής, καλύτερη οργάνωσή της, που σημαίνει και υψηλή παραγωγικότητα εργασίας, και αυτές αντιμετωπίζουν ευκολότερα τις συνέπειες. Αυτές, λοιπόν, μειώνουν το κόστος παραγωγής και μπορούν να πουλούν σε μικρότερες τιμές, προσαρμόζονται δηλαδή στην πτώση των τιμών, χωρίς να χάνουν. Σ' αυτή την περίπτωση το πρώτο που κάνουν μαζί με τις απολύσεις εργατών, είναι να μειώνουν και τους μισθούς, ενώ εντατικοποιούν την εργασία. Ετσι μπορούν και αντεπεξέρχονται στις συνέπειες της κρίσης.


Αυτές οι επιχειρήσεις που αντεπεξήλθαν στη φάση της κρίσης, και δε χρεοκόπησαν, τώρα βελτιώνουν ακόμη περισσότερο την οργάνωση της παραγωγής τους. Αρχίζει σ' όλη την κλίμακα της κοινωνικής παραγωγής η αύξηση στη ζήτηση στοιχείων σταθερού κεφαλαίου, «μέσων παραγωγής, πρώτων υλών, ενέργειας κλπ,). Επειδή αυτή η ζήτηση ξεπερνά τα όρια των δυνατοτήτων των διαφόρων κλάδων, αρχίζει αλυσιδωτά να επιδρά σ' όλους τους κλάδους παραγωγής, επομένως εμφανίζεται αυτή η αργή άνοδος της παραγωγής. Σ' αυτή τη φάση, επίσης, αρχίζει να εμφανίζεται η ανάγκη για διάθεση χρηματικού κεφαλαίου, άρα αρχίζει να παρουσιάζεται και μια βελτίωση στον τομέα της πίστης, των τραπεζών δηλαδή. Στη φάση της κρίσης, υπάρχει μεγάλη ζήτηση χρηματικού κεφαλαίου, αλλά δεν υπάρχει προσφορά, ενώ στη φάση της ύφεσης η προσφορά του αρχίζει να αυξάνεται, γεγονός που συμβάλλει στην αναζωογόνηση. Τώρα, δηλαδή, οι τράπεζες μπορούν να δανείσουν κεφάλαιο, χωρίς το ρίσκο να το χάσουν, αφού μετά τη φάση της κρίσης, στον κύκλο της αναπαραγωγής του κεφαλαίου, σταματά η πτώση της κοινωνικής παραγωγής, αρχίζουν να αποκαθίστανται οι αναλογίες ανάμεσα στους διάφορους τομείς και κλάδους, και ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση, έχει σταθεροποιθεί η παραγωγή, επομένως και δεν υπάρχει το ρίσκο των συνεπειών της κρίσης στον τομέα της πίστης.


Τ
η φάση της αναζωογόνησης, διαδέχεται η φάση της ανόδου. Σ' αυτή τη φάση η κοινωνική παραγωγή έχει ραγδαία άνοδο σε τέτοιο βαθμό που να ξεπερνά το επίπεδο της παραγωγής που είχε επιτευχθεί πριν την κρίση. Στη φάση της ανόδου, έχουμε άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων σ' όλους τους κλάδους και ιδιαίτερα σ' αυτούς που παράγουν στοιχεία σταθερού κεφαλαίου, αφού η ζήτησή τους είναι πολύ μεγαλύτερη από την προσφορά τους. Επίσης, στη φάση της ανόδου, η αύξηση της τεχνικής σύνθεσης του κεφαλαίου, δηλαδή η εφαρμογή τελειότερων τεχνικών στην παραγωγή με τη χρήση επίσης τελειότερων μέσων παραγωγής, συμβάλλει στην πιο γοργή άνοδο της παραγωγής μέσων παραγωγής σε σχέση με την παραγωγή ειδών κατανάλωσης, αφού υπάρχει μεγάλη ζήτηση νέων μέσων παραγωγής. Ετσι, η παραγωγή μέσων παραγωγής ξεπερνά την παραγωγή ειδών κατανάλωσης σε μεγαλύτερο βαθμό, απ' αυτόν που απαιτεί η κοινωνική παραγωγή στη συγκεκριμένη φάση. Επομένως, αρχίζει να εμφανίζεται δυσαναλογία ανάμεσα στην παραγωγή μέσων παραγωγής και στις ανάγκες της κοινωνικής παραγωγής για μέσα παραγωγής. Και αυτό γιατί βεβαίως υπάρχει ζήτηση, αλλά οι καπιταλιστές που παράγουν στο συγκεκριμένο τομέα, δεν μπορούν να γνωρίζουν ακριβώς τις διαστάσεις της ζήτησης. Αυτή η δυσαναλογία επιδρά στη δημιουργία και άλλων δυσαναλογιών, γεγονός που θα οδηγήσει στην επόμενη κρίση. Στη φάση της ανόδου επίσης μειώνεται η ανεργία, ενώ αυξάνεται και η ζήτηση ειδών κατανάλωσης. Επομένως και η παραγωγή ειδών κατανάλωσης αυξάνεται, αλλά οι ανάγκες γίνονται γνωστές μόνο μέσω της αγοράς. Αυτή η ζήτηση οδηγεί επίσης στην αύξηση της παραγωγής και ειδών κατανάλωσης, αλλά και αυτός ο τομέας παράγει ολοένα και πιο πολύ, χωρίς στην πορεία να γνωρίζει αν μπορεί να απορροφηθεί η παραγωγή του. Αυτό εξαρτάται απο την αγοραστική δυνατότητα των εργαζομένων, η οποία μπορεί προσωρινά να απορροφά τα παραγώμενα εμπορεύματα αλλά δεν θα μπορεί στη συνέχεια, αφού οι καπιταλιστές εντείνουν την εκμετάλλευση για να αυξάνουν τα κέρδη τους. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ξεφύγει απο τη δράση της βασικής του αντίθεσης, ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής και την καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Σ'αυτόν οφείλεται και το φαινόμενο της αδυναμίας πώλησης των εμπορευμάτων. Ετσι στη φάση της ανόδου δημιουργούνται προϋποθέσεις της επόμενης κρίσης. Τέλος δεν συμβαίνει πάντα μετά την κρίση και την ύφεση να εμφανίζεται αναζωογόνηση τέτοια που να οδηγεί στην άνοδο. Στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού, μπορεί μετά την ύφεση και μιά μικρή αναζωογόνηση να υπάρξει κρίση. Αυτό έγινε και μετά το κράχ του 1929-1933, αλλά συχνά εμφανίζεται κσι στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και στις μέρες μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η Ιαπωνία, η Αργεντινή κ.α. 




Σ.Κ.