Θεωρίες περί «μεταβιομηχανικής» κοινωνίας
Η «κοινωνία της γνώσης», η «μεταβιομηχανική κοινωνία», είτε ως «αυτοτελής» είτε ως μεταβατική προς την «κοινωνία της γνώσης» είναι σκόπιμες παραλλαγές αστικών θεωριώνγια την ιστορική εξέλιξη που σκοπό έχουν να υποτάξουν το εργατικό κίνημα στην ταξική ειρήνη στα πλαίσια του καπιταλισμού. Ιδεολογήματα υπονόμευσης της ταξικής πάλης που είναι μοχλός της ιστορικής εξέλιξης. Ας δούμε όμως διάφορες παραλλαγές της συγκεκριμένης αστικής θεωρίας.
Τι είναι επιτέλους η νέα κοινωνία και πώς θα έρθει; «Η κοινωνία των γνώσεων είναι μια κοινωνία, όπου ο βασικός οικονομικός πόρος - ο «συντελεστής της παραγωγής» για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο των οικονομολόγων - δεν είναι πια το κεφάλαιο, ούτε οι φυσικοί πόροι, το «έδαφος» των οικονομολόγων, ούτε η «εργασία». Είναι και θα είναι οι γνώσεις»1. Παρόμοιος διευκρινιστικός ορισμός δίνεται για τη «μορφωτική κοινωνία, όπου τα πάντα μπορούν να αναχθούν σε ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης του ταλέντου που διαθέτει ο καθένας2».
Τα ντοκουμέντα των κοινά συμφωνημένων πολιτικών στις διεθνείς ιμπεριαλιστικές ενώσεις και οργανισμούς ακολουθούν τα παραπάνω. Σε ανακοίνωση της Επιτροπής της ΕΕ για μια Ευρώπη της γνώσης, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι έχουμε μπει σε αυτήν, προτείνει να αναγορευτούν οι πολιτικές που αποτελούν την κινητήρια δύναμή της (καινοτομία, έρευνα, εκπαίδευση, κατάρτιση) σε έναν από τους κύριους άξονες των εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ: «Η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας μαζί με την απασχόληση, αλλά και η προσωπική ολοκλήρωση των Ευρωπαίων πολιτών, δεν εξαρτώνται ούτε και πρόκειται πλέον να εξαρτώνται από την παραγωγή υλικών αγαθών. Στο εξής ο πραγματικός πλούτος συνδέεται με την παραγωγή και τη διάδοση της γνώσης, και εξαρτάται κυρίως από τις προσπάθειές μας στους τομείς της έρευνας, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και από την ικανότητά μας να προωθήσουμε την καινοτομία»3.
Οπως μας διαφωτίζουν οι Carnoy και Castells: «Στην κοινωνία της πληροφορίας η διάκριση χρόνου εργασίας και ελεύθερου χρόνου θα πρέπει να πάψει να υπάρχει και ο εργαζόμενος θα πρέπει να χρησιμοποιεί τον ελεύθερο χρόνο του για να μαθαίνει ή να μαθαίνει τους άλλους για να γίνουν πιο αποδοτικοί, για να συμπληρώνει το εισόδημά του μέσα από αυτοαπασχόληση στο σπίτι του κ.ο.κ. Η γνώση μπορεί να παίξει έναν ειδικό ρόλο στα μεταβατικά σημεία της ζωής των ατόμων, βοηθώντας τα να επαναπροσδιορίσουν τους εαυτούς τους σε πολλαπλά σημεία εισόδου και εξόδου από την εργασία. Η αντίληψη μιας εγγυημένης «διά βίου εργασίας» ανήκει στο παρελθόν... Να γίνει αποδεκτή η παρούσα κατάσταση της επαγγελματικής αβεβαιότητας και να βοηθήσουμε τους πολίτες να το αντιμετωπίσουν ως διαρκή κατάσταση. Κεντρικός άξονας γι' αυτό η διά βίου εκπαίδευση...
Αφού το άτομο δεν μπορεί να γυρίσει στο χαμένο παράδεισο ενός δομημένου, σταθερού κόσμου (στην εργασία, στην οικογένεια, στην κοινότητα, στο συνδικάτο, στην εκκλησία, στο κράτος) αυτός/ αυτή θα πρέπει να μάθουν να «μπαλώνουν» μαζί τη ζωή μέσα σε μια σειρά από ημι-αβεβαιότητες. Πολλά συστατικά της ζωής θα βρουν καινούριες ισορροπίες στη διάρκεια της κρίσης και το σύνολο θα παραμείνει ένα σταθεροποιημένο περιβάλλον. Οπως οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργούν αβέβαια στο νέο τεχνολογικό και επιχειρησιακό κόσμο, το άτομο θα πρέπει να διαχειρίζεται τη ζωή του σε καταστάσεις το ίδιο απρόβλεπτες, αν και χωρίς πανικό» 4.
Τα παραπάνω κατά το δυνατό εκτενή αποσπάσματα, κατά τη γνώμη μας είναι ενδεικτικά στην περιγραφή ενός κοινωνικοοικονομικού συστήματος, που «διακρίνεται» από το σημερινό στον ακόμη πιο έντονο βαθμό εκμετάλλευσης, στην επέκταση της ανεργίας και την πλήρη χειραγώγηση των συνειδήσεων. Με ελκυστικά ονόματα, επομένως, καμουφλάρεται η κοινή επιθυμία και επιδίωξη του μονοπωλιακού κεφαλαίου, μέσα από κρατικές και διακρατικές ρυθμίσεις και μέσα από τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, να αυξήσει την κερδοφορία του και πάνω απ' όλα να διατηρήσει την οικονομική κυριαρχία και την πολιτική εξουσία του.
Αν θέλαμε να αποδείξουμε του λόγου τα αληθή, θα χρειαζόταν να ανατρέξουμε στη διεξοδική αντιπαράθεση που έκαναν οι μαρξιστές στους πατέρες και παππούδες τηςθεωρίας, της, υποτίθεται, «μετακαπιταλιστικής» κοινωνίας, που θα προέλθει τάχα από την ειρηνική μετεξέλιξη του καπιταλισμού. Η αναφορά εδώ δε θα μπορούσε παρά να είναι επιγραμματική, καθώς καταγράφονται πάνω από δεκαπέντε παραλλαγές της θεωρίας μόνο με το πρόθεμα «μετά»5.
Η διασημότερη παραλλαγή είναι αυτή της «μεταβιομηχανικής» κοινωνίας - τον όρο εισηγήθηκε επίσημα ο Μπελ το 1968 - που ο ίδιος την ονόμαζε και «κοινωνία της επιστήμης». Οι θεωρητικές πηγές αυτής της θεωρίας θα πρέπει να αναζητηθούν, από κοινωνιολογική άποψη, στα «τρία στάδια ανάπτυξης της κοινωνίας» του Ογκίστ Κοντ και στην «τεχνοκρατική επανάσταση των μάνατζερ» του Τζέιμς Μπέρνχαμ, ενώ από οικονομική άποψη μια αναδρομή στον Κέινς δε θα ήταν άσκοπη. Το βασικό σημείο όλων αυτών τωνθεωριών ανεξάρτητα από το όνομά τους (θεωρία των σταδίων οικονομικής ανάπτυξης του Ρόστοου, βιομηχανική κοινωνία του Ρεϊμόν Αρόν, μοντέρνα βιομηχανική κοινωνία του Γκαλμπρέιθ, της τεχνοτρονικής εποχής του Μπρζεζίνσκι, του τριτογενούς πολιτισμού του Φουραστιέ), είναι η απομόνωση της επιστήμης και ιδιαίτερα της τεχνικής (=των εργαλείων παραγωγής) από τον κοινωνικό χαρακτήρα των παραγωγικών δυνάμεων και τις σχέσεις παραγωγής και η αναγωγή της τεχνολογίας σε κινητήρια δύναμη της κοινωνικής προόδου, καθοριστική για το χαρακτήρα όλου του κοινωνικού συστήματος (τεχνολογικός ντετερμινισμός). Γίνεται έτσι προσπάθεια να καλλιεργηθεί η ιδέα, που απαλλάσσει σήμερα τον καπιταλισμό, ότι ανεξάρτητα από τις σχέσεις παραγωγής είναι δυνατή η ανεμπόδιστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων.
Ως βάση διαίρεσης της παγκόσμιας ιστορίας χρησιμοποιείται, γι' αυτό το σκοπό, το τεχνικό επίπεδο της παραγωγής και ο κλαδικός και επαγγελματικός καταμερισμός της εργασίας. Ετσι έχουμε διαδοχικά: α) την πρωτογενή σφαίρα της οικονομικής δραστηριότητας (αγροτική οικονομία), β) τη δευτερογενή σφαίρα (βιομηχανία) και γ) την τριτογενή σφαίρα των υπηρεσιών (παιδεία και επιστήμη). Αντίστοιχα σε αυτές τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης υποτίθεται πως κυριαρχούν: 1. Οι κληρικοί και φεουδάρχες 2. Οι επιχειρηματίες και 3. Οι επιστήμονες - τεχνοκράτες.
Η αυθαίρετη απόσπαση των παραγωγικών δυνάμεων από τη διαλεκτική τους ενότητα με τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, και μάλιστα από τις σχέσεις ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, δημιουργεί ατέλειωτη σύγχυση γύρω από την αντικειμενική βάση του διαχωρισμού της κοινωνίας σε τάξεις, την προέλευση των τάξεων και την προοπτική τους, με άλλα λόγια συνολικά τον καθορισμό του τρόπου παραγωγής και τη δυνατότητα ανατροπής του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Προσπαθούσαν και προσπαθούν να αποκρύψουν ότι η πάλη των τάξεων, σαν έκφραση της βασικής οικονομικής αντίθεσης, είναι η κινητήρια δύναμη της κοινωνίας και τελικά να υποκαταστήσουν με ευχολόγια την ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης να δημιουργήσει την ιστορικά νέα αταξική κοινωνία. (Από το άρθρο στην ΚΟΜΕΠ, τεύχος 1, 2000).
1. Kahn H: «Εφοδος στο μέλλον», σελ. 359.
2. J. Cassels: «Η μάθηση σε μια κοινωνία των γνώσεων», επίσης Π. Ντράκερ, ό.π.
3. J. Delors: «Η εκπαίδευση: ένας θησαυρός κρύβεται μέσα της», έκθεση της διεθνούς επιτροπής της UNESCO, για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα.
4. Ανακοίνωση της Επιτροπής της ΕΕ, «Για μια Ευρώπη της γνώσης», 12.11.1997.
5. Carnoy και Castells: «Sustainable Flexibility: A prospective Study on Work, Family and Society in the Information Age» (Σχολή εκπαίδευσης, πανεπιστήμιο του Stanford, πανεπιστήμιο του Berkeley, Απρίλης 1995).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου