Μια θεωρία σοσιαλδημοκρατικής απόχρωσης

Μια θεωρία σοσιαλδημοκρατικής απόχρωσης

«

Κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία». Καλό ακούγεται για να 'ναι αλήθεια ως αντικειμενική πραγματικότητα, η οποία, μάλιστα, μπορεί να υπάρξει και να εδραιωθεί στους κόλπους του καπιταλισμού. Γιατί παραπέμπει σε συνειρμούς αξιών, που μόνον η εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα μπορούν να έχουν.

Τι είναι, όμως, αυτή η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία; «Ανάμεσα στον εμπορευματοποιημένο τομέα της οικονομίας και στις δημόσιες επιχειρήσεις και υπηρεσίες, υπάρχει ένας ευρύτατος τομέας, ο οποίος είναι γνωστός με το όνομα κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία: Περιλαμβάνει χιλιάδες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις (οργανώσεις, συνεταιρισμοί, ταμεία αλληλοασφάλισης και ιδρύματα). Αντιπροσωπεύουν το 10% της συνολικής απασχόλησης στην Ευρώπη... αυτός ο τομέας αρχίζει να διεκδικεί τη ρήξη με τα φιλελεύθερα δόγματα: Μπορεί κανείς να ασκεί επιχειρηματικές δραστηριότητες χωρίς να κινείται μόνο μέσα από τη λογική του κέρδους» («LE MONDE diplomatique», από την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 8/12/2002).

Αυτή η ουτοπία που προέρχεται από τη Γαλλία δεν είναι καινούρια. Εχει τις ρίζες της στη μεταπολεμική σοσιαλδημοκρατία, αλλά κάνει βήματα προσαρμογής στις σύγχρονες συνθήκες. Προβάλλει την άποψη ότι κάτω από προϋποθέσεις, τις οποίες θα καθορίσει το κράτος με βάση ορισμένα κριτήρια, οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις μπορούν να αναπτύξουν δράση στην κατεύθυνση αντιμετώπισης λαϊκών προβλημάτων, ή να αναπτύξουν τμήματα της λεγόμενης κοινωνικής πολιτικής που ασκούσε η σοσιαλδημοκρατία, όταν διαχειριζόταν τις κρατικές υποθέσεις στη Δυτική Ευρώπη, προκειμένου να ενσωματώνει τις λαϊκές μάζες στο σύστημα. Και, βεβαίως, δεν είναι ένας ακόμη τομέας της οικονομίας ανάμεσα στον εμπορευματικό και τις δημόσιες επιχειρήσεις, αφού στον καπιταλισμό ολόκληρη η οικονομία είναι εμπορευματική.

Προβάλλεται ως πολιτική διέξοδος μια μορφή διαχείρισης, η οποία, αντικειμενικά, δεν μπορεί να εφαρμοστεί, εκτός αν οι καπιταλιστές πάψουν να είναι καπιταλιστές. Στην ουσία, προβάλλεται η άποψη ότι μπορούν να υπάρχουν και καλοί καπιταλιστές. Γιατί θεωρεί την καπιταλιστική επιχείρηση κρίκο σ' αυτό το ουτοπικό όραμα και την ονομάζει «κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση». Τι επιχείρηση είναι, όμως, αυτή; «Θα πρόκειται για επιχείρηση, η οποία, εκτός από την κλασική οικονομική λειτουργία της, ενδιαφέρεται να δημιουργήσει θετικές εξωτερικές συνέπειες των δραστηριοτήτων της. Στον τομέα της αλληλέγγυας οικονομίας, η κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση θα συμβάλλει στην επανένταξη μειονεκτούντων ατόμων μέσα από την προσφορά θέσεων εργασίας, στέγης, ή κοινωνικών υπηρεσιών. Στον τομέα της τοπικής ανάπτυξης, η κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση θα συμβάλλει στη δημιουργία οικονομικής δραστηριότητας σε φθίνουσες περιοχές. Στον τομέα της αειφόρου ανάπτυξης, η κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση θα καθοριστεί από ένα σχέδιο για την αλλαγή του συστήματος παραγωγής, το οποίο θα αποσκοπεί στη μείωση των αρνητικών συνεπειών, που έχουν οι δραστηριότητες της επιχείρησης στο περιβάλλον και στην προώθηση των θετικών επιπτώσεων στο περιβάλλον» (στο ίδιο).

Οι έννοιες «κοινωνική» και «αλληλέγγυα» προπαγανδίζονται ως προσδιοριστικά στοιχεία μιας, υποτίθεται, ιδιαίτερης μορφής της παραγωγικής δραστηριότητας και της οικονομίας, που θα είναι, δήθεν, πλάι στην εμπορευματική παραγωγή, θα συνυπάρχει μαζί της και, μάλιστα, θα την ανταγωνίζεται. Πασχίζει να κάνει ελκυστική, άρα και προσιτή στις λαϊκές μάζες, μια υποτιθέμενη διέξοδο στα αδιέξοδα που δημιουργεί η καπιταλιστική παραγωγή, δηλαδή αυτά της φτώχειας της ανεργίας, των αστέγων, της ανισόμετρης ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών εντός των συνόρων μιας χώρας, στο όνομα μιας πραγματικότητας, την οποία οι θιασώτες αυτής της θεωρίας περί «κοινωνικής οικονομίας» δεν αμφισβητούν. Οτι, δηλαδή, το βασικό κίνητρο της παραγωγής είναι το κέρδος, οι καπιταλιστές επενδύουν εκεί όπου υπάρχει το μεγαλύτερο κέρδος. Αλλά αυτή η θεωρία, που τώρα πλασάρεται, προβάλλει την αντιεπιστημονική θεμελίωση της άποψης ότι μαζί με τα κέρδη μπορούν οι επιχειρήσεις να προσφέρουν κοινωνικό έργο, λύνοντας λαϊκά προβλήματα. Προωθούν, δε, την ανάπτυξη ενός κινήματος, προκειμένου αυτή η θεωρία να γίνει πράξη, μέσα από τα διάφορα φόρουμ, όπως αυτό του Πόρτο Αλέγκρε.

Ολη αυτή η, δήθεν, νέα και σύγχρονη φιλολαϊκή πολιτική σκέψη είναι επεξεργασμένη και προβάλλεται, προκειμένου να αποπροσανατολίσει τις λαϊκές μάζες από τον ταξικό αγώνα. Επιδιώκει να αντιπαραθέσει στις νομοτέλειες της ιστορικής εξέλιξης της σύγχρονης κοινωνίας και τη βάση τους, που είναι οι εσωτερικές αντιφάσεις της (αυτές είναι που παράγουν και αναπαράγουν τις ολοένα και πιο διευρυμένες κοινωνικές ανισότητες, που δημιουργούν και οξύνουν την ανεργία, τη φτώχεια και την εξαθλίωση), που οξύνουν και τις ταξικές αντιθέσεις, την ανύπαρκτη δυνατότητα άμβλυνσής τους. Με μια μορφή σχεδόν αρμονικής συνύπαρξης κάποιων «κοινωνικά ευαίσθητων καπιταλιστών», που λύνουν τα προβλήματα των εργατών. Αντικειμενικά, έχουν έτοιμη άλλη μια «σανίδα σωτηρίας» του συστήματος, το οποίο, μάλιστα, ουδόλως αμφισβητούν, αφού τοποθετούν στο επίκεντρο της διεξόδου, που προβάλλουν, την καπιταλιστική επιχείρηση, την οποία «μεταμορφώνουν σε κοινωνική», όπως και τους ιδιοκτήτες της! Μιλούν για «κοινωνική οικονομία» δίπλα στο κέρδος, ώστε να φαίνεται ότι αυτή είναι διαφορετική από την καπιταλιστική και, πάντως, μπορεί να εξαλείψει την εξαθλίωση, «επανένταξη των κοινωνικά αποκλεισμένων» όπως λένε. Πάνε να αποκαθάρουν την εκμετάλλευση, δηλαδή την απόσπαση της υπεραξίας από το ταξικό της θεμέλιο, που είναι η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής (επιχειρήσεις). Να αποκαθάρουν τους καπιταλιστές, που δρουν με μοναδικό κίνητρο το κέρδος, εκμεταλλευόμενοι την εργατική τάξη, στο όνομα μιας δήθεν κοινωνικής προσφοράς. Να συγκαλύψουν τη βασική αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνική εργασία και την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της, αφού μέρος αυτών των αποτελεσμάτων θα γίνονται, δήθεν, «κοινωνικό έργο». Προκειμένου να θέσουν έναν ακόμη φραγμό στην ταξική πάλη για την εξάλειψη των κερδών και αυτών που τα καρπώνονται, μετατρέποντας την ατομική ιδιοκτησία σε κοινωνική, ώστε οι άμεσοι παραγωγοί, η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας, να καρπώνονται τα αποτελέσματα της δουλιάς τους.

Γιατί, όμως, λέμε ότι αυτή η διέξοδος είναι ουτοπική; Μα, γιατί στον καπιταλισμό η εμπορευματική παραγωγή είναι γενικευμένη. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλος ένας τομέας παραγωγής λιγότερο εμπορευματικός ή μη εμπορευματικός. Ακόμη και οι συνεταιρισμοί λειτουργούν στα πλαίσια της εμπορευματικής παραγωγής και, πάντως, δεν μπορεί να υπάρξει επιχειρηματική δραστηριότητα σε συνθήκες ανταγωνισμού, πολύ περισσότερο επιχειρηματική δραστηριότητα, η οποία δε διαπλέκεται με το κεφάλαιο. Ιδιαίτερα στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Και, κυρίως, δε μπορεί να υπάρξει τομέας παραγωγής, ο οποίος να υποσκάπτει ο ίδιος την αναγκαιότητα της ολοένα και πιο διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου, διαθέτοντας μέρος των κερδών για κοινωνικό έργο. Η συσσώρευση είναι νόμος του καπιταλισμού. Και εδώ δε χωράνε συναισθηματισμοί και ευαισθησίες. Γι' αυτό και τέτοιες δεν είχαν, δεν έχουν, ούτε πρόκειται να έχουν οι καπιταλιστές, για να παράγουν και «κοινωνικό έργο». Δηλαδή, να μειώνουν το βαθμό εκμετάλλευσης. Γιατί αυτό ισοδυναμεί με θάνατο από τους ανταγωνιστές τους. Επομένως, είναι αναγκασμένοι να δρουν με βάση τους αδυσώπητους νόμους του καπιταλισμού και της εμπορευματικής παραγωγής, η πολιτική που ασκείται πρέπει να υπηρετεί αυτούς τους νόμους. Αυτό καθορίζει και τη μορφή διαχείρισης. Και, σε τελευταία ανάλυση, η εργατική τάξη, τ' άλλα λαϊκά στρώματα δεν μπορούν να προσδοκούν σε μια άλλη μορφή διαχείρισης, που θα διαιωνίζει την εκμετάλλευση, στο όνομα μιας απραγματοποίητης άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Αλλά να αγωνίζονται για την οριστική εξάλειψή τους, που σημαίνει συνέπεια στο σκοπό της ταξικής τους πάλης. Για ανατροπή του καπιταλισμού και οικοδόμηση του σοσιαλισμού