ΜΙΧΑΗΛ ΤΑΡΙΒΕΡΝΤΙΕΦ «Είμαι ένα ξεχωριστό δέντρο»

ΜΙΧΑΗΛ ΤΑΡΙΒΕΡΝΤΙΕΦ

«Είμαι ένα ξεχωριστό δέντρο»

Ο «Ριζοσπάστης» συζητά με την σύντροφο του συνθέτη των «17 Στιγμών της Ανοιξης»

Η Βέρα Ταριβερντίεβα

Στη διάρκεια του «γυρίσματος» μιας σκηνής, για την οποία η μουσική είχε ήδη γραφτεί, παρατήρησε ότι ο οπερατέρ «τραβούσε» τα πλάνα γρηγορότερα από το ρυθμό της μουσικής. Ο συνθέτης πήρε ο ίδιος την κάμερα στα χέρια του, ώστε να εναρμονιστεί ο ρυθμός της εικόνας με τη μελωδική της «γλώσσα».

Το όνομά του ήταν Μιχαήλ Ταριβερντίεφ και το περιστατικό αφορούσε στο γύρισμα μιας σκηνής από το περίφημο σίριαλ «17 Στιγμές της Ανοιξης» που προκάλεσε συγκίνηση, γεννώντας ταυτόχρονα και σκέψεις σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Ο «Ριζοσπάστης» συναντήθηκε με την σύζυγό του, μουσικολόγο, Βέρα Ταριβερντίεβα, η οποία επισκέπτεται, ιδιωτικά, την Ελλάδα και ευγενικά δέχθηκε να συζητήσει για τον συνθέτη.
Γνωρίστηκε μαζί του, όταν εκείνος είχε γράψει ένα άρθρο για ένα καινούργιο έργο του συνθέτη Ροντιόν Σιντρίν, το οποίο παρέλαβε εκείνη ως δημοσιογράφος/ μουσικολόγος της εφημερίδας «Σοβιετική Κουλτούρα».

«Μια άλλη πόρτα για την ακαδημαϊκή μουσική παράδοση»

Ο Ταριβερντίεφ ήταν πολύ γνωστός συνθέτης από τη δεκαετία του '60 και θεωρείται «αβανγκαρτίστας» (πρωτοπόρος) στη μουσική που συνέθεσε, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και μουσική για τον κινηματογράφο.
Θεωρήθηκε «αβανγκαρντίστας», καθώς χρησιμοποίησε καινούργια στοιχεία στη μουσική, που δεν είχε χρησιμοποιήσει κανένας άλλος.

Στιγμιότυπο από τη συνέντευξη

Συνέθεσε μουσική, μελοποιώντας σύγχρονους του ποιητές - Βοσνισένσκι, Αχματούλινα, Γεφτουσένκο - και εισάγοντας στη μουσική καινούργιες εικόνες.
Η Βέρα Ταριβερντίεβα εξήγησε ότι ο Ταριβερντίεφ επιθυμούσε να κάνει κάτι διαφορετικό, από την καθημερινή ρουτίνα στη μουσική σύνθεση, ήθελε να είναι ένα «ξεχωριστό δέντρο» στην εξέλιξη της Τέχνης.
«Προσπαθούσε να κάνει κάτι διαφορετικό, αλλά χωρίς να "φωνάζει". Η διαφορετική αυτή, όμως, δημιουργική προσπάθεια έκανε "μπαμ"», είπε χαρακτηριστικά.
Η ουσία της προσπάθειας του Μιχαήλ Ταριβερντίεφ ήταν να κάνει τη μουσική του «ακριβή στη μεταφορά του νοήματος» και γι' αυτό ένα τμήμα από το έργο του το ονόμασε «τρίτη κατεύθυνση» ή αλλιώς «μια άλλη πόρτα για την ακαδημαϊκή μουσική παράδοση».
Κινήθηκε μεταξύ εκείνων που διατηρούσαν την παράδοση της ρώσικης μουσικής και εκείνων που κινούνταν στην κατεύθυνση του «νεοβιεννέζικου» ρεύματος.
Ο Ταριβερντίεφ δεν «έφυγε» από τον Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, αλλά συνέβαλε στην εξέλιξη της μουσικής αυτής παράδοσης με το δικό του τρόπο.
Ετσι εξηγείται, όπως μας είπε η Βέρα Ταριβερντίεβα, και η προσέγγιση στο «Οργανο» καθώς και ο 9ος Διεθνής Μουσικός Διαγωνισμός Οργάνου που φέρει το όνομά του και θα πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο - Σεπτέμβριο 2015 στο Καλίνινγκραντ.

Η σχέση του με τον κινηματογράφο

Ο Ταριβερντίεφ θεωρούσε πως στον 20ό αιώνα ο κινηματογράφος, όντας το μόνο μέσο το οποίο επικοινωνούσε με πολύ μεγάλο αριθμό ανθρώπων, ήταν το προσφορότερο μέσο για να «περάσει» τις μουσικές του προτάσεις. Ετσι, όπως αναφέρει η Βέρα Ταριβερντίεβα, είχε συνθέσει μουσική για το πρώτο του φιλμ το 1956, ενώ χαρακτηριστικό δείγμα των αντιλήψεων του Ταριβερντίεφ ήταν η ταινία «Γεια σας αγόρια» που αναφέρεται σε μια παρέα παιδιών που μεγαλώνουν σε κάποια πόλη της Μαύρης Θάλασσας και κάποια στιγμή φεύγουν στον πόλεμο. Η «γαλήνη» των παιδικών τους χρόνων έχει ως μουσική υπόκρουση μουσική εμπνευσμένη από τα ηχοχρώματα του Μότσαρτ.
Η ίδια «γαλήνια» μουσική σύνθεση του Ταριβερντίεφ, «ντύνει» και τις τελευταίες σκηνές του έργου, που αφορούν τη φρίκη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
«Αυτή η "σύγκρουση" μουσικής και εικόνας ανήκει στην αβανγκάρντ» εξήγησε η Βέρα Ταριβερντίεβα.
Οι Γ. Σ. Μπαχ, Β. Α. Μότσαρτ, Σ. Προκόφιεφ. Π. Ι. Τσαϊκόφσκι, Σ. Ραχμάνινοφ, Σ. Ροντιόν και Β. Γκαβρίλιαν, ήταν οι αγαπημένοι συνθέτες του Ταριβερντίεφ, ο οποίος θεωρούσε επίσης τον Σεργκέι Προκόφιεφ ως τον «πατέρα» του ομιλούντος κινηματογράφου, με την έννοια ότι ο μεγάλος συνθέτης συνεισέφερε νέα ποιότητα στη μουσική για τον κινηματογράφο, καθώς η μουσική «μιλά» μαζί την κινηματογραφική εικόνα.
Οσο για τους Ελληνες, η Βέρα Ταριβερντίεβα μάς είπε χαρακτηριστικά «τον Μίκη Θεοδωράκη, τον ήξεραν όλοι».
Η Βέρα Ταριβερντίεβα εξήγησε ότι απαραίτητη προϋπόθεση για να γράψεις μουσική για τον κινηματογράφο ή για «κινούμενη εικόνα» γενικότερα, είναι η άριστη γνώση της ιστορίας του θέματος που πραγματεύεται το φιλμ.
«Ενας συνθέτης μπορεί να "γράψει" μουσική για μια σκηνή, μπορεί να γίνει όμως και το αντίστροφο, η "εικόνα" να έλθει να "ντύσει" μια μουσική σύνθεση», ανέφερε.

Για τις «17 Στιγμές της Ανοιξης»

Οταν η σκηνοθέτης του σίριαλ «17 Στιγμές της Ανοιξης», Τατιάνα Λιόσνοβα, πρότεινε στον Ταριβερντίεφ να γράψει μουσική για αυτό το έργο, εκείνος αρχικά δεν συμφώνησε γιατί έψαχνε το θέμα του για την ιστορία αυτή.
Βρίσκοντας το βασικό θέμα, το νόημα του σίριαλ και η μουσική του δημιούργησαν ολόκληρη δραματουργία η οποία «ανέβηκε» αργότερα, χωριστά από το σίριαλ στις αίθουσες συναυλιών.
Η μουσική που έγραψε ο Ταριβερντίεφ για τις «17 Στιγμές της Ανοιξης» διαρκεί συνολικά εξήμισι ώρες και εξ αυτών χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες του σίριαλ οι τεσσερισήμισι.
Το σίριαλ γυρίστηκε το Σεπτέμβριο του 1973, βασισμένο αρχικά σε ένα σχέδιο, το οποίο στην πορεία και με τις προτάσεις του συνθέτη τροποποιήθηκε.
Προκάλεσε δε τόση εντύπωση, ώστε στη διάρκεια της προβολής του, «ερήμωναν» οι δρόμοι των πόλεων, ενώ ελάχιστα ήταν και τα «συμβάντα» του αστυνομικού δελτίου!
Ο Ταριβερντίεφ πρότεινε η πρώτη σκηνή του σίριαλ να συνοδεύεται από το τραγούδι «Μακρινή πατρίδα» με τη σκηνοθέτη να συμφωνεί και έτσι το τραγούδι αυτό έγινε το βασικό μοτίβο της σειράς.
Αρχικά επίσης, συμφώνησαν, να υπάρχει κι ένα τραγούδι στο τέλος του κάθε επεισοδίου, το οποίο να είναι το «πρώτο» του επόμενου επεισοδίου.
Τελικά, η ιδέα αυτή απορρίφθηκε και υιοθετήθηκαν οι δύο μελωδίες εκ των οποίων η μία, είτε ως τραγούδι, είτε ως μοτίβο, θα ήταν η «Μακρινή πατρίδα».
Μια από τις χαρακτηριστικότερες σκηνές του σίριαλ είναι εκείνη όπου ο πρωταγωνιστής Στίρλιτς, μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες «συναντιέται» με την γυναίκα του, με την οποία δεν πρέπει να ανταλλάξει ούτε λέξη. Στη διάρκειας 8 λεπτών σκηνή, οι πρωταγωνιστές «συναντιούνται» με τα μάτια, με τον Ταριβερντίεφ να συνθέτει γι' αυτήν τη σκηνή ένα εξαιρετικό πρελούδιο για ένα πιάνο.
Η Βέρα Ταριβερντίεβα στην ερώτηση για τη σημασία του σίριαλ μάς είπε ότι στο εξαιρετικά σύνθετο αυτό έργο, είναι η πρώτη φορά που δείχνεται «έξυπνος» ο αντίπαλος, με την έννοια ότι ο φασισμός και οι μηχανισμοί του «ήξεραν τη δουλειά τους», το τσάκισμά τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
Ακριβώς η ανάδειξη αυτής της πλευράς τόνιζε ακόμα περισσότερο το μέγεθος και τη σημασία της Αντιφασιστικής Νίκης και της συμβολής της ΕΣΣΔ και του Κόκκινου Στρατού.
Επίσης, στο συγκεκριμένο σίριαλ, το υπουργείο Αμυνας της ΕΣΣΔ, είπε ότι πρέπει να μπουν πραγματικά κινηματογραφικά ντοκουμέντα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η σύντροφος του Μιχαήλ Ταριβερντίρεφ τόνισε ότι όταν τον ρωτούσαν «Ποιο έργο σας είναι αντιφασιστικό», εκείνος απαντούσε «Ολα».

• Ευχαριστούμε την κ. Ευγενία Τομπουλίδου, καθηγήτρια πιάνου στην Ελλάδα και φίλη της Β. Ταριβερντίεβα για την πολύτιμη βοήθειά της με τη μετάφραση της συζήτησης.

Γιώργος ΜΗΛΙΩΝΗΣ