ΗΠΑ Η επιστήμη στη θηλιά του χρήματος

ΗΠΑ

Η επιστήμη στη θηλιά του χρήματος

Στις ΗΠΑ η επιστημονική έρευνα και η επιστήμη γενικότερα πλήττεται από πολλές πλευρές. Στα σχολεία - και όχι μόνο σε κείνα για τους πληβείους, που έτσι κι αλλιώς σπάνια βγάζουν επιστήμονες - έχει αρχίσει να φαίνεται έντονα η μείωση του ενδιαφέροντος των Αμερικανόπουλων για σπουδές στις θετικές, αλλά και στις κοινωνικές επιστήμες, σε όφελος των κάθε λογής «μπίζνες στάντις». Επιπλέον, μεγάλο μέρος των παιδιών βγαίνει πρόωρα από το εκπαιδευτικό σύστημα. Τελικό αποτέλεσμα είναι η μείωση του αριθμού των Αμερικανών μεταπτυχιακών σπουδαστών, των διδακτορικών διατριβών και των επιστημονικών δημοσιεύσεων.

Παράλληλα, παρατηρείται αντίστροφη τάση στη συγκέντρωση «εγκεφάλων», αφού η βελτίωση των συνθηκών σε ανταγωνιστικές καπιταλιστικές οικονομίες οδηγεί όχι μόνο στη μείωση του αριθμού των φοιτητών που πάνε από τις χώρες αυτές στις ΗΠΑ, για να συνεχίσουν τις σπουδές τους ή να κάνουν έρευνα, αλλά και επιστροφή στα πατρώα εδάφη πολλών απ' όσους είχαν κάνει παλιότερα αυτό το βήμα. Σε εξέλιξη βρίσκεται και η επίθεση από τους «φωτισμένους» θρησκόληπτους σκοταδιστές, οπαδούς του Δημιουργισμού, ενάντια σε θεμέλια της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης, με κύριο στόχο τη Βιολογία.

Σύγκρουση συμφερόντων...

Ομως από τα πιο επικίνδυνα στοιχεία για το μέλλον της επιστήμης στις ΗΠΑ, αλλά και στον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο, είναι ο ασφυχτικός εναγκαλισμός της έρευνας από το κεφάλαιο. Αυτό το στοιχείο, που οδηγεί όχι μόνο σε προβλήματα ανάπτυξης της έρευνας, αλλά και στην ίδια την κατάργηση της επιστήμης όπως την έχουμε γνωρίσει από το Διαφωτισμό και μετά, έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτό από μεμονωμένους επιστήμονες, παρατηρητές των εξελίξεων στον επιστημονικό χώρο, αλλά και ορισμένες ομάδες επιστημόνων.

Το 1965 η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρηματοδοτούσε το 60% όλης της έρευνας στη χώρα. Αντίθετα, το 2006, το 65% της έρευνας χρηματοδοτούνταν απευθείας από το κεφάλαιο. Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύνδεσμο για την Προώθηση της Επιστήμης, για τις κρατικές υπηρεσίες, από την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) έως την υπηρεσία αεροδιαστήματος (NASA) διατίθενται όλο και μικρότερα κονδύλια, με αποτέλεσμα να δίνουν «φασόν» σε ιδιωτικές εταιρείες κομμάτια του αντικειμένου τους.

Τα πανεπιστήμια βρίσκονται σε μια ξέφρενη πορεία αλλαγής του ισοζυγίου χρηματοδότησης προς την κατεύθυνση των ιδιωτικών εταιρειών. Ερευνα που έγινε πέρσι, κατέγραψε ότι το ένα τρίτο των διευθυνόντων την ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Στάνφορντ δήλωσε σύγκρουση συμφερόντων, εξαιτίας μετοχών που είχαν αποκτήσει σε φαρμακευτικές εταιρείες, αμοιβών ως σύμβουλοι και αμοιβών για πατέντες που πούλησαν σε εταιρείες.

Αγοραία «επιστήμη»

Ολα αυτά δικαιολογούνται με τη λογική ότι έτσι βρίσκονται χρήματα για έρευνα, που αλλιώς δε θα γινόταν και τα αποτελέσματα της έρευνας εφαρμόζονται πιο γρήγορα στην παραγωγή, με αποτέλεσμα την οικονομική ανάπτυξη. Ομως οι αντιδράσεις σ' αυτές τις αιτιάσεις αυξάνονται. Το κεφάλαιο θέλει αποκλειστικά για δική του χρήση όλο το αποτέλεσμα της επιστημονικής έρευνας (που είναι κατεξοχήν κοινωνικό προϊόν, αφού κάθε νέα έρευνα στηρίζεται στη συσσωρευμένη από την ανθρωπότητα επιστημονική γνώση), επειδή δυσκολεύεται όλο και περισσότερο να εξασφαλίσει το επιθυμητό κέρδος, καθώς με την αύξηση της αυτοματοποίησης μικραίνει η αναλογία της εργατικής δύναμης που χρειάζεται για να λειτουργήσουν τα εργοστάσια, άρα και η διαθέσιμη υπεραξία.

Αν και τελείως ξένες από μια ανάλυση σαν αυτή, η Εθνική Ακαδημία Επιστημών, η Εθνική Ακαδημία Μηχανικής και το Ινστιτούτο Ιατρικής των ΗΠΑ σε κοινή τους ανακοίνωση το 2005 τόνισαν ότι η χρηματοδότηση από τις εταιρείες δεν πρέπει να αντικαταστήσει την κρατική χρηματοδότηση. Την έκκληση αυτή έκαναν με βάση το διαπιστωμένο γεγονός ότι η βιομηχανία χρηματοδοτεί σχεδόν αποκλειστικά την εφαρμοσμένη έρευνα και όχι τη βασική, με αποτέλεσμα ο ερευνητικός τομέας να κινδυνεύει σε 10-15 χρόνια από τώρα να στερέψει από νέες ριζοσπαστικές ιδέες.

Επιπλέον δυσκολίες προκαλεί το ζήτημα της σύγκρουσης συμφερόντων, που μειώνει την αξιοπιστία κάθε έρευνας που γίνεται από ανθρώπους των εταιρειών και πλήττει συνολικά το κύρος της επιστήμης. Σε έρευνα της Ενωσης Ανησυχούντων Επιστημόνων το 2005, περισσότεροι από τους μισούς επιστήμονες της κρατικής υπηρεσίας των ΗΠΑ για την άγρια πανίδα συμφώνησαν ότι τα εμπορικά συμφέροντα οδηγούν σε αντιστροφές ή αποκρύψεις των επιστημονικών συμπερασμάτων των ερευνών.

Ιδιαίτερα στον ιατρικό - φαρμακευτικό τομέα, οι εταιρείες αποκαλύπτουν μόνο τις έρευνες που τις συμφέρουν και μόνο τα συμπεράσματα, όχι όλο το υλικό της έρευνας. Ανθρωποι μπορεί να παίρνουν για πολλά χρόνια ένα φάρμακο που προκαλεί περισσότερη ζημιά απ' ό,τι καλό, επειδή οι εταιρείες απέκρυψαν τις έρευνες που έδειχναν ότι έχει σημαντικές παρενέργειες. Οι επιστήμονες, υπάλληλοι των εταιρειών ή συνεργάτες, που τολμούν να διατυπώσουν αντιρρήσεις ή να αποκαλύψουν στοιχεία, το λιγότερο απομονώνονται.

Δε γίνεται κοινοποίηση των επιστημονικών συμπερασμάτων και των μεθόδων που χρησιμοποιήθηκαν όταν το αποτέλεσμα της έρευνας οδηγεί σε πατέντα. Ετσι, άλλοι ερευνητές που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τα αποτελέσματα - που η ίδια η κοινωνία παρήγαγε - δεν τα έχουν στη διάθεσή τους, με αποτέλεσμα να καθυστερεί η επιστημονική πρόοδος και οπωσδήποτε να μην είναι προς όφελος όλης της κοινωνίας.

Δεν είναι αυτός ο μόνος δρόμος

Η υποτίμηση και υποβάθμιση της βασικής έρευνας, η πίεση για παραβίαση της επιστημονικής μεθόδου, για απόκρυψη της αλήθειας, για «στρογγύλεμα» των αποτελεσμάτων, ακόμα και για κατά παραγγελία έρευνες με προδιαγεγραμμένα αποτελέσματα, είναι φαινόμενα ασύμβατα με μια κεντρικά (δηλαδή επιστημονικά) σχεδιασμένη οικονομία που έχει στόχο την πλέρια ανάπτυξη των δυνατοτήτων της κοινωνίας ως συνόλου και του κάθε ξεχωριστού ελεύθερου παραγωγού μέσα σ' αυτή.

Πέρα από το θεωρητικό επίπεδο, αυτό αποδείχτηκε και πρακτικά από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ. Οσο η απομάκρυνση από τις αρχές του επιστημονικού σοσιαλισμού και η εισβολή της αγοράς και των παρεπόμενών της δεν κυριαρχούσαν, η βασική έρευνα άνθιζε χωρίς οι επιστήμονες και οι ακαδημαϊκοί να πρέπει να αναλώνουν το χρόνο τους κυνηγώντας κονδύλια, η αποκάλυψη της αλήθειας για το φυσικό κόσμο προχωρούσε με σημαντικές ανακαλύψεις και εφαρμογές για τη βελτίωση της ζωής του σοβιετικού λαού και τη βελτίωση της αμυντικής ικανότητας της χώρας απέναντι στον ιμπεριαλισμό.

Τα φαινόμενα που παρουσιάζει η επιστήμη στις ΗΠΑ, τα οποία έχουν αρχίσει να γίνονται ορατά και στις άλλες καπιταλιστικές χώρες και ενώσεις κρατών, που ακολουθούν τον ίδιο δρόμο για λόγους ανταγωνισμού, δεν είναι τυχαία. Είτε εκδηλώνονται ως αποτέλεσμα των αυτοματισμών που χαρακτηρίζουν την οικονομία της αγοράς, είτε ως αποτέλεσμα συνειδητής προσπάθειας οργανωμένων ομάδων συμφερόντων και οπισθοδρομικών αντιλήψεων, η επιστήμη υπονομεύεται.

Η αστική τάξη έδωσε πολιτικές μάχες ενάντια στη φεουδαρχία ανεμίζοντας τη σημαία του ορθολογισμού του Διαφωτισμού. Εδώ και καιρό, όμως, το σύστημα της κυριαρχίας της, ο καπιταλισμός, έπαψε να είναι προοδευτικό. Εγινε παράγοντας καθυστέρησης της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και τώρα που άρχισε να σαπίζει, η γάγγραινα χτυπά και το πιο προοδευτικό στοιχείο που εισήγαγε στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστημονική μέθοδο. Ομως είναι αδύνατο να «παγώσει» την ιστορική εξέλιξη και την πορεία μακριά από την καπιταλιστική βαρβαρότητα, προς την επιστημονικά οργανωμένη κοινωνία, την κομμουνιστική. Ο καπιταλισμός γέννησε το νεκροθάφτη του, την εργατική τάξη και με την ανάπτυξη της επιστήμης, της έδωσε και το εργαλείο για να τον θάψει: την επιστημονική κοσμοθεωρία, το μαρξισμό.