«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»

«ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΨΗΦΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»

Το επιχειρηματικό ... πολιτιστικό «όνειρο»

Υπερκέρδη μέσω ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα) υπόσχεται η ΕΕ στο κεφάλαιο με αντικείμενο τον τεράστιο εκθεσιακό και αρχειακό όγκο μουσείων και βιβλιοθηκών

Η ΕΕ «διαφημίζει» την ψηφιακή πρόσβαση σε μουσειακά αντικείμενα όπως η Βίβλος του Γουτεμβέργιου (φυλάσσεται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη)...

Μέσα στο κατακαλόκαιρο η Ευρωπαϊκή Ενωση «τάραξε» τα πολιτιστικά «νερά», επαναφέροντας στην επιφάνεια το θέμα της ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν τομέα ο οποίος ουδέποτε είχε εγκαταλειφθεί από την ΕΕ, η αφορμή ωστόσο για την αυγουστιάτικη σχετική ανακοίνωση είναι η αναμενόμενη, μέσα στο φθινόπωρο, έναρξη της «Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης» (ΕΨΒ). Ενός όντως φιλόδοξου, ως προς τον όγκο του, έργου, αφού υπόσχεται στους χρήστες του διαδικτύου ότι θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μουσεία, βιβλιοθήκες, αρχεία από όλη την Ευρώπη, «με το πάτημα ενός κουμπιού».

Εκ πρώτης όψεως, το εγχείρημα μπορεί να ερμηνευτεί και ως μια αντικειμενική (ίσως για κάποιους ακόμη και «μοιραία») εξέλιξη μπροστά στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας. Οντως εμπεριέχει και αυτή τη διάσταση, την οποία άλλωστε επιλέγει να προβάλλει «μανιωδώς» και η ΕΕ: «Προσεχώς στην οθόνη σας: μια ψηφιακή βιβλιοθήκη για την Ευρώπη. Η ποικιλομορφία του ευρωπαϊκού πολιτιστικού πλούτου σε βιβλία, μουσική, πίνακες ζωγραφικής, φωτογραφίες και κινηματογραφικές ταινίες, ανοιχτή σε όλους τους πολίτες με το πάτημα ενός κουμπιού μέσω μιας δικτυακής πύλης - αυτό το όνειρο για μια Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη μπορεί να γίνει πραγματικότητα το επόμενο φθινόπωρο (...). Με την ψηφιοποίηση των πολιτιστικών έργων, οι Ευρωπαίοι μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε υλικό από μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία του εξωτερικού χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψουν ή να φυλλομετρήσουν χιλιάδες σελίδες για να εντοπίσουν κάποια πληροφορία (...) "Θα επιτρέψει, για παράδειγμα, σε έναν Τσέχο φοιτητή να φυλλομετρήσει τη Βρετανική Βιβλιοθήκη χωρίς να πάει στο Λονδίνο, ή σε έναν Ιρλανδό λάτρη της τέχνης να πλησιάσει τη Μόνα Λίζα χωρίς να σταθεί στην ουρά στο Λούβρο"», σύμφωνα με την Επίτροπο της ΕΕ, Βίβιαν Ρέντινγκ.

Τεράστια, εν δυνάμει, κέρδη

...και εικαστικά έργα όπως η Μόνα Λίζα (Μουσείο Λούβρου)

Ούτε όμως ο ψηφιακός «παράδεισος» της ΕΕ είναι «καθαρός» από ...«διαβόλους». Με δηλωμένη την πρόθεση να μην υπάρχει πολιτιστική πτυχή που να μην ενδυναμώνει την ανταγωνιστικότητα (δηλαδή την κερδοφορία) του ευρω-ενωσιακού κεφαλαίου, η ΕΕ και τα ευρωπαϊκά μονοπώλια εκλαμβάνουν - και έτσι το καταγράφουν - εδώ και χρόνια το πολιτιστικό αγαθό ως «πολιτιστικό προϊόν», το οποίο δεν μπορεί παρά να ενταχθεί με αγοραίους όρους στις «πολιτιστικές βιομηχανίες». Σε αυτή τη γενική αρχή, καταγραμμένη σε κάθε επίσημο σχετικό ντοκουμέντο, υπακούει και η ΕΨΒ. Αλλωστε, η χρονική στιγμή της αναγγελίας δεν είναι τυχαία. Αν και φαίνεται πως το συγκεντρωμένο, ψηφιοποιημένο πολιτιστικό «προϊόν» είναι ακόμη μικρό σε όγκο, ωστόσο η ΕΕ ένιωσε ήδη την «ανάσα» άλλων επιχειρηματικών κολοσσών όπως της «Google», η οποία «τρέχει» ήδη τη δική της ψηφιακή βιβλιοθήκη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΕ «κρούει» τον κώδωνα του κινδύνου στα κράτη - μέλη, σημειώνοντας ότι «στις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες και μόνο φυλάσσονται πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια βιβλία, υπό ψηφιακή όμως μορφή διατίθεται μόλις το 1% του αρχειακού υλικού». Ετσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «κάλεσε» τα κράτη - μέλη «να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για να διαθέσουν ψηφιοποιημένα έργα στο διαδίκτυο έτσι ώστε οι Ευρωπαίοι να μπορούν να τα φυλλομετρήσουν ψηφιακά για μελέτη, εργασία ή ψυχαγωγία». Η ίδια δίνει το «καλό παράδειγμα», διαθέτοντας περίπου 120 εκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2010 «για τη βελτίωση της διαδικτυακής πρόσβασης στην ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά».

Το «φιλέτο» προς «αξιοποίηση» είναι ήδη λοιπόν τεράστιο. Ποιος όμως θα το «αξιοποιήσει»; Εδώ και χρόνια η ΕΕ «προσανατολίζει» τον ιδιωτικό τομέα στην ψηφιοποίηση του πολιτισμού. «Παρά τη σημαντική πρόοδο που έχουν πραγματοποιήσει τα κράτη - μέλη όσον αφορά τη διάθεση του πολιτιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο, απαιτούνται περισσότερες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις για να επιταχυνθεί η ψηφιοποίηση. Στόχος μου είναι να διατεθεί στο κοινό μια ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη, η Europeana, με πλούσιο περιεχόμενο πριν από το τέλος του έτους», σημειώνει η Ρέντινγκ στην ανακοίνωσή της. Το προφανές είναι ότι σε πρώτη φάση, οι εταιρείες που θα εμπλακούν στο εγχείρημα, θα κερδίσουν «συν-δημιουργώντας» το: «Η μετατροπή του οράματος της ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης (Europeana) σε πραγματικότητα απαιτεί σημαντικές επενδύσεις από εθνικά ιδρύματα, αλλά οι περισσότερες χώρες διαθέτουν σήμερα για την ψηφιοποίηση μικρής κλίμακας και κατακερματισμένη χρηματοδότηση. Η Επιτροπή κάλεσε τώρα τα κράτη - μέλη να ενισχύσουν τις ικανότητες ψηφιοποίησης προκειμένου να διαθέσουν τις συλλογές τους στους Ευρωπαίους πολίτες, να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα και να ανταποκριθούν στις παρακάτω προτεραιότητες:

• Να διατεθεί μεγαλύτερη χρηματοδότηση για την ψηφιοποίηση, σε συνδυασμό με προγράμματα για τον όγκο του υλικού που θα ψηφιοποιηθεί.
• Οι περισσότερες χώρες δε διαθέτουν ακόμη μεθόδους, τεχνολογίες και εμπειρία για τη διατήρηση ψηφιακού υλικού, κάτι που είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου το περιεχόμενο να παραμείνει διαθέσιμο για τις μελλοντικές γενεές.
• Να εφαρμοστούν κοινά πρότυπα ώστε οι διάφορες πηγές πληροφοριών και βάσεις δεδομένων να καταστούν συμβατές με την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη (Europeana) και αξιοποιήσιμες από αυτήν.
• Επίλυση ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ιδίως νομικές λύσεις για το πρόβλημα των αποκαλούμενων ορφανών έργων - δηλαδή έργων των οποίων οι κάτοχοι των δικαιωμάτων είναι αδύνατο να εντοπιστούν προκειμένου να συμφωνήσουν για την ψηφιοποίηση».

Φέρνει μάλιστα και παράδειγμα: «Η Σλοβενία εξέδωσε το 2007 νόμο για τη σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με τον οποίο προσφέρονται νέες ευκαιρίες για την ιδιωτική προώθηση έργων ψηφιοποίησης σε δημόσια ιδρύματα». Και για να «τσιμπήσουν» οι «επενδυτές» συμπληρώνει ότι μέχρι το 2013 «θα διατεθούν για δραστηριότητες ψηφιοποίησης και για την ανάπτυξη ψηφιακών βιβλιοθηκών 69 εκατομμύρια ευρώ από το πρόγραμμα ερευνών της ΕΕ. Την ίδια περίοδο, από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανταγωνιστικότητας και καινοτομίας, θα διατεθούν περί τα 50 εκατομμύρια ευρώ για να βελτιωθεί η πρόσβαση στο πολιτιστικό περιεχόμενο της Ευρώπης». Και πάλι όμως διαπιστώνει ότι «το συνολικό κόστος ψηφιοποίησης πέντε εκατομμυρίων βιβλίων από τις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες εκτιμάται ήδη σε περίπου 225 εκατομμύρια ευρώ, χωρίς να καλύπτονται αντικείμενα όπως χειρόγραφα ή πίνακες ζωγραφικής».

Σαφείς οι προθέσεις

Για τους αστούς επιστήμονες το πράγμα είναι πολύ ξεκάθαρο. Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού του υπουργείου Πολιτισμού, «Τετράδια Πολιτισμού», ο Γ. Δουκίδης, καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, γράφει ότι «θα πρέπει να γίνουν αναγκαίες θεσμικές παρεμβάσεις», ώστε ο «επιχειρηματικός κλάδος του ηλεκτρονικού πολιτισμικού περιεχομένου» να «αποφέρει μακροοικονομικά οφέλη». Αυτό, κατά τον αρθρογράφο, πρέπει να γίνει ως εξής: Το κράτος θα χρηματοδοτήσει την ψηφιοποίηση του πολιτισμικού περιεχομένου και τη δημιουργία υπηρεσιών, αλλά «στο δεύτερο στάδιο, στην προσφορά των υπηρεσιών προς τους χρήστες (...) ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να έχει ουσιαστικό ρόλο». «Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί μέσα από συνεργασίες outsourcing έργων συγχρηματοδότησης, ειδική προτεραιότητα στον αναπτυξιακό νόμο ή καθαρά εμπορική εκμετάλλευση».

Το «μήνυμα» το έχει πάρει ήδη το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού. Στον κόμβο του αναφέρεται ρητώς, σε σχέση με τις «ψηφιακές δράσεις», ότι «ο απώτερος στόχος είναι η υλοποίηση του Εθνικού Ιστού Πολιτισμικής Γνώσης, που θα συνδέει και περιλαμβάνει το σύνολο του πολιτιστικού περιεχομένου της χώρας και θα δίνει τη δυνατότητα της πληροφόρησης, εκπαίδευσης, μετάδοσης της γνώσης, αλλά και παροχής πληθώρας ψηφιακών υπηρεσιών με συνεργασία του Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (...)». Επίσης, στην παρουσίαση του επιχειρησιακού σχεδίου του ΥΠΠΟ στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος της «Κοινωνίας της Πληροφορίας», που παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 2002 στο Βυζαντινό Μουσείο, ο «Στόχος 3» του σχεδίου είναι επίσης σαφής: «Αξιοποίηση του Ψηφιακού Πολιτιστικού Προϊόντος με Ορους Οικονομίας της Αγοράς»...