ΗΧΟΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ «Βλέποντας» με τα ... αυτιά

ΗΧΟΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ

«Βλέποντας» με τα ... αυτιά

Ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει μια περιορισμένη εκδοχή της ικανότητας πλοήγησης μέσω ηχοβολισμού, που διαθέτουν θηλαστικά όπως το δελφίνι, η φάλαινα και η νυχτερίδα

Ο Μπεν Αντεργουντ μπορούσε να κινηθεί στο χώρο χρησιμοποιώντας ηχοεντοπισμό παρόμοιο με του δελφινιού με το οποίο παίζει σε αυτήν τη φωτογραφία, που τραβήχτηκε το 2006, στο πλαίσιο ενός ειδικού προγράμματος αλληλεπίδρασης με τα δελφίνια

Ο Ντάνιελ Κις είναι τυφλός απ' όταν ήταν 13 μηνών, αλλά κανένας δεν το παρατηρεί με την πρώτη ματιά. Μπορεί να κινείται άνετα με το ποδήλατό του, να κατασκηνώνει στην εξοχή, να κολυμπάει, να χορεύει και να κάνει πολλές άλλες δραστηριότητες, που οι περισσότεροι θα θεωρούσαν αδύνατες για έναν τυφλό. Πώς τα καταφέρνει; Ο Κις είναι άνθρωπος ηχοεντοπιστής!
Χρησιμοποιώντας μια τεχνική ανάλογη με εκείνη των νυχτερίδων και των δελφινιών, οι άνθρωποι ηχοεντοπιστές κινούνται μέσα στο χώρο χρησιμοποιώντας ηχητικά σήματα που ανακλώνται από τις επιφάνειες του περιβάλλοντος. Λίγοι γνωρίζουν ότι αυτή η τεχνική μπορεί να είναι αποτελεσματική και για τους ανθρώπους. Αλλά ο ηχοεντοπισμός είναι κάτι τελείως φυσιολογικό και εύκολο για εκείνους, όπως ο Κις, που στερούνται οπτικών πληροφοριών. Ο ίδιος δηλώνει ότι δεν θυμάται να έμαθε την τεχνική. Μερικές από τις πρώτες του αναμνήσεις σχετίζονται με την ανίχνευση αντικειμένων, την παρατήρησή τους, ώστε να καταλήξει τι του θυμίζουν, και την παραπέρα διερεύνηση των ίδιων των αντικειμένων και του χώρου γύρω τους.

Αυτοδίδακτοι

Ο Κις γεννήθηκε με αμφίπλευρο ρετινοβλάστωμα, μικροσκοπικούς καρκίνους στους αμφιβληστροειδείς, τα μέρη εκείνα των ματιών που είναι υπεύθυνα για την ανίχνευση των οπτικών ερεθισμάτων. Σε αυτό το είδος καρκίνου, οι όγκοι σχηματίζονται σε πολύ μικρή ηλικία και είναι απαραίτητη επιθετική θεραπεία για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα κάνουν μετάσταση στο υπόλοιπο σώμα. Δυστυχώς, οι όγκοι δεν μπορούν να διαχωριστούν από τον αμφιβληστροειδή. Γίνονται θεραπείες με λέιζερ για να σκοτωθούν τα καρκινικά κύτταρα και αυτές συνοδεύονται από χημειοθεραπείες. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο αμφιβληστροειδής καταστρέφεται μαζί με τον καρκίνο, πράγμα που σημαίνει ότι οι ασθενείς συχνά μένουν τελείως τυφλοί.

Ο τυφλός Ντάνιελ Κις διδάσκει σε ένα μικρό κορίτσι την τεχνική του ηχοεντοπισμού. Ακούγοντας την ανάκλαση των ήχων κλικ που κάνουν με το στόμα τους, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να διακρίνουν ένα αντικείμενο (εδώ ένα πλεξιγκλάς) που βρίσκεται μπροστά τους

Ο Κις έχασε το ένα του μάτι σε ηλικία 7 μηνών και το άλλο σε ηλικία 13 μηνών. Δε θυμάται να έβλεπε ποτέ. Η ζωηρότερη από τις πρώτες αναμνήσεις του είναι σε ηλικία περίπου 2,5 ετών, όταν σκαρφάλωσε και βγήκε από την κούνια και ως το χαμηλό φράχτη της αυλής. Υψώνοντας το κεφάλι του έκανε έναν ήχο κλικ με το στόμα του και άκουσε την ηχώ, καταλαβαίνοντας ότι υπάρχουν διάφορα πράγματα από την άλλη μεριά. Σκαρφάλωσε στο φράχτη και βγήκε έξω, περνώντας αρκετές ώρες μέσα στη νύχτα διερευνώντας την περιοχή.
Οπως και ο Κις, έτσι και ο Μπεν Αντεργουντ ήταν αυτοδίδακτος ηχοεντοπιστής. Στη δική του περίπτωση το αμφίπλευρο ρετινοβλάστωμα εμφανίστηκε στα 2 του χρόνια. Μετά από πολλές απόπειρες αποκατάστασης της όρασής του, η μητέρα του αποφάσισε την αφαίρεση του δεξιού ματιού και του αμφιβληστροειδούς στο αριστερό μάτι του γιου της. Ο Μπεν έμεινε τελείως τυφλός. Μερικά χρόνια αργότερα, καθώς η μητέρα του οδηγούσε με τον Μπεν στο πίσω κάθισμα έχοντας το παράθυρο του αυτοκινήτου ανοιχτό, ο μικρός είπε ξαφνικά: «Μαμά, βλέπεις αυτό το ψηλό κτίριο εκεί;». Σοκαρισμένη η μητέρα του τού απάντησε: «Εγώ το βλέπω, αλλά εσύ το βλέπεις;».
Αποδείχτηκε ότι ο Μπεν είχε καταλάβει τη διαφορά στον ήχο που ανακλώνταν στο ψηλό κτίριο σε σχέση με τον ήχο που ανακλώνταν στον άδειο χώρο γύρω του. Οταν ο Μπεν πήγε σχολείο, άρχισε κι αυτός να κάνει ήχους κλικ με τη γλώσσα του. Στην αρχή ήταν απλώς ένα παιχνίδι, μια συνήθεια που έχουν πολλά μικρά παιδιά. Μετά όμως αντιλήφθηκε ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κλικ για να ανιχνεύει χοντρικά το σχήμα, τη θέση και το μέγεθος των αντικειμένων. Σύντομα ο Μπεν καβάλησε ποδήλατο, σκέιτμπορντ, έπαιξε βιντεοπαιχνίδια, περπάτησε ως το σχολείο και έκανε τα περισσότερα από τα πράγματα που κάνουν τα παιδιά της ηλικίας του. Δε χρησιμοποίησε ποτέ σκύλο - οδηγό, ούτε λευκό μπαστούνι. Δυστυχώς, ο Μπεν πέθανε το 2009, όταν ο καρκίνος που του στέρησε τα μάτια του επανεμφανίστηκε σε άλλα σημεία του σώματός του.

Σόναρ

Ο ανθρώπινος ηχοεντοπισμός είναι παρόμοιος με τη λειτουργία του σόναρ και το είδος ηχοεντοπισμού που χρησιμοποιούν οι νυχτερίδες και τα δελφίνια, αλλά λιγότερο ακριβής. Ενώ οι νυχτερίδες μπορούν να εντοπίσουν αντικείμενα τόσο μικρά όσο οι μύγες, οι άνθρωποι ηχοεντοπιστές δηλώνουν ότι δεν μπορούν να εντοπίσουν αντικείμενα μικρότερα από ένα νεροπότηρο. Είναι δύσκολο να περιγραφεί η εμπειρία του ηχοεντοπισμού. Ο ίδιος ο Κις λέει ότι επειδή ήταν τυφλός απ' όταν θυμάται, δεν έχει να τη συγκρίνει με κάτι. Δεν μπορεί να πει ότι μοιάζει με την όραση. Ωστόσο, βεβαιώνει ότι έχει αντίληψη του χώρου, με τις ιδιότητες του βάθους και του μεγέθους.
Ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι «εικόνες» που δημιουργούνται μέσω του ηχοεντοπισμού σχηματίζονται στα ίδια νευρωνικά δίκτυα που επεξεργάζονται τις οπτικές πληροφορίες σε ανθρώπους που έχουν την όρασή τους. Οι πληροφορίες δεν ακολουθούν την οδό από τα μάτια μέσω του οπτικού νεύρου προς τον εγκέφαλο, αλλά καταλήγουν στο ίδιο σημείο. Ορισμένοι ηχοεντοπιστές που τυφλώθηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία περιγράφουν τον ηχοεντοπισμό με οπτικούς όρους, μιλώντας για λάμψεις, σκιές και φωτεινές σκηνές. Ισως ορισμένοι να έχουν οπτικές εντυπώσεις παρόμοιες με των ανθρώπων που βλέπουν.

Ηχητικές εικόνες

Ο Μπεν Αντεργουντ δήλωνε ότι βλέπει τα αντικείμενα που ανιχνεύει, όχι ότι τα ακούει. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να γίνει αποδεκτό επιστημονικά. Υπάρχει, όμως και ένα άλλο δεδομένο. Ο Μπεν είχε προσθετικά μάτια, που τοποθετήθηκαν πάνω στους άθικτους μύες που κινούσαν τα κανονικά του μάτια. Ετσι μπορούσε να μετακινεί και τα προσθετικά μάτια σε διάφορες κατευθύνσεις. Υπάρχει καταγραφή σε βίντεο, που δείχνει τον Μπεν να κάνει τις χαρακτηριστικές συντονισμένες απότομες κινήσεις των ματιών, όταν αυτά «καρφώνονται» από ένα αντικείμενο παρατήρησης σε ένα άλλο. Σε άλλη περίπτωση εμφανίζεται να παίζει βιντεοπαιχνίδι, που απαιτούσε την καταστροφή των αντικειμένων που μπαίνουν στη σκηνή. Αν και ο ηχοεντοπισμός δεν τον βοηθούσε στο να ανιχνεύσει τα εικονικά αντικείμενα πάνω στην επίπεδη οθόνη, ο Μπεν μπορούσε να παίζει το παιχνίδι χάρη στα καλά στερεοφωνικά ηχητικά εφέ του, που του επέτρεπαν να καταλάβει πού βρίσκονται τα αντικείμενα πάνω στην οθόνη. Και στην περίπτωση αυτή τα μάτια του παρακολουθούσαν τα εικονικά αντικείμενα που στόχευε.
Μια απλή μορφή ηχοεντοπισμού χρησιμοποιούν και οι άνθρωποι που έχουν όραση, όταν για παράδειγμα χτυπάνε με το χέρι έναν τοίχο και από τον ήχο που κάνει αντιλαμβάνονται αν είναι κούφιος ή όχι. Και φυσικά, όταν ένα μεγάλο αντικείμενο, όπως η πλαγιά ενός βουνού είναι σε αρκετή απόσταση, ώστε να ακουστεί κανονική ηχώ, τότε καθένας ξέρει ότι η φωνή του συνάντησε κάποιο μεγάλο εμπόδιο. Οταν όμως το αντικείμενο είναι πολύ κοντά, τότε το αυτί αντιλαμβάνεται τον ανακλώμενο ήχο απλώς σαν μια μικρή μεταβολή στη συχνότητα του ήχου που εκπέμφθηκε. Οι άνθρωποι ηχοεντοπιστές είναι ικανοί να ανιχνεύουν αυτές τις ανεπαίσθητες μεταβολές με τρόπο που να τους επιτρέπει να αντιλαμβάνονται τα αντικείμενα γύρω τους.
Πειράματα με ανθρώπους που έχουν την όρασή τους, έδειξαν ότι με κατάλληλη εκπαίδευση και αυτοί μπορούν να μάθουν να ηχοεντοπίζουν την απόσταση, το μέγεθος, το σχήμα, το υλικό και τη σχετική κατεύθυνση κίνησης αντικειμένων. Σε άλλο πείραμα, στερήθηκε η όραση από ανθρώπους για αρκετές μέρες, με αποτέλεσμα να αρχίσουν να αναπτύσσουν ικανότητες ανάλογες με των τυφλών. Ορισμένοι δήλωσαν ότι είχαν οπτικές αναπαραστάσεις όταν ανίχνευαν αντικείμενα με τον ήχο.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»