Β.Ι. Λένιν Oι Τρεις πηγές & Τα Tρία Συστατικά Μέρη του Μαρξισμού

Γράφτηκε: Μάρτης 1913
Πρωτοδημοσιεύτηκε: Μηνιαίο Περιοδικό Prosveshcheniye ,Αριθμός 3, Αύγουστος 1913.
Πηγή: Συλλεγμένα Έργα,Αριθμ. 19, σελ. 23-28, Εκδότες Progress, Μόσχα.
Copyleft: Διαδίκτιακό Αρχείο Β.Ι. Λένιν (www.marx.org) 2003. Η δικαιοδοσία χορηγείται στο να αντιγράφεται ή/και να διανέμεται αυτό το έγγραφο υπό τον όρο της ελεύθερης άδειας τεκμηρίωσης GNU
Ελληνική Μετάφραση: Λεωνίδας
HTML Markup: Aντώνης Μεγρέμης για το ελληνικό Αρχείο των Μαρξιστών στο Internet

---

Σε όλο τον εκπολιτισμένο κόσμο οι διδασκαλίες του Μάρξ προκαλoύν την υπέρτατη εχθρότητα και το μίσος όλης της επιστήμης των αστών (και της επίσημης και της φιλελεύθερης), η οποία θεωρεί τον Μαρξισμό ως είδος "βλαβερής αίρεσης." Και καμία άλλη συμπεριφορά δεν πρόκειται να αναμένεται, για δεν μπορεί να υπάρξει καμία "αμερόληπτη" κοινωνική επιστήμη σε μια κοινωνία που βασίζεται στην ταξική πάλη. Με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, όλη η επίσημη και φιλελεύθερη επιστήμη υπερασπίζει τη μισθωτή δουλεία, όπου ο Μαρξισμός έχει διακυρύξει ανηλεή πόλεμο στη μισθωτή δουλεία.Το να περιμένουμε απο την επιστήμη να είναι αμερόληπτη σε μια κοινωνία μισθωτής δουλείας είναι τόσο ανόητο και αφελές όσο το να αναμένουμε αμεροληψία από τους εργοστασιάρχες στην ερώτηση εάν οι αμοιβές των εργατών' πρέπει να αυξηθούν με τη μείωση των κερδών του κεφαλαίου.

Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η ιστορία της φιλοσοφίας και η ιστορία της κοινωνικής επιστήμης δείχνουν με τέλεια σαφήνεια ότι δεν υπάρχει τίποτα που μοιάζει με "σεκταρισμό" στον Μαρξισμό, από την άποψη της ύπαρξής κάποιας κλειστής,αποστεωμένης διδασκαλίας που εμφανίστηκε έξω από τη λεωφόρο της εξέλιξης του παγκόσμιου πολιτισμού. Αντίθετα, η μεγαλοφυία του Μάρξ αποτελείται ακριβώς από το γεγονός ότι έδωσε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που είχαν ήδη απορροφήσει τα πρωτοπόρα μυαλά της ανθρωπότητας. Οι διδασκαλίες του προέκυψαν ως ευθύς και άμεση συνέχεια των διδασκαλιών των μεγαλύτερων αντιπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού.

Η διδασκαλία του Μάρξ είναι παντοδύναμη επειδή είναι αληθινή. Είναι πλήρης και αρμονική, και παρέχει ανθρώπους με μια ακέραια σύλληψη του κόσμου που είναι αδιάλλακτη με οποιαδήποτε μορφή δεισιδαιμονίας, αντίδρασης, ή υπεράσπισης της καταπίεσης από τους αστούς. Είναι ο νόμιμος διάδοχος του καλύτερου που δημιουργήθηκε από την ανθρωπότητα στον δέκατο έννατο αιώνα με μορφή της γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας και του γαλλικού σοσιαλισμού.

Σε αυτές τις τρεις πηγές του Μαρξισμού, που είναι συγχρόνως τα συστατικά μέρη του, θα σταθούμε εν συντομία.

I

Η φιλοσοφία του Μαρξισμού είναι ο υλισμός .Σε όλη την σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης, και ειδικά στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα στη Γαλλία, που ήταν η σκηνή μιας αποφασιστικής μάχης ενάντια σε κάθε είδος μεσαιωνικών σκουπιδιών, ενάντια στη φεουδαρχία και τους θεσμούς της και τις ιδέες της, ο υλισμός έχει αποδείξει οτι είναι η μόνη φιλοσοφία που είναι συνεπής, αληθινή σε όλες τις διδασκαλίες της φυσικής επιστήμης και εχθρική στη δεισιδαιμονία, την ψευτοευλάβεια κ.τ.λ.π. Οι εχθροί της δημοκρατίας επομένως προσπάθησαν με κάθε τρόπο "να αντικρούσουν," να υπονομεύσουν και να δυσφημήσουν τον υλισμό, και υποστήριξαν τις διάφορες μορφές του φιλοσοφικού ιδεαλισμού, ο οποίος πάντα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ανέρχεται σε υπεράσπιση ή υποστήριξη της θρησκείας.

Ο Mάρξ και ο Ένγκελς πάντα υπεράσπισαν το φιλοσοφικό υλισμό με τον πιο καθορισμένο τρόπο και εξήγησαν επανειλημμένα το βαθύ σφάλμα κάθε απόκλισης από αυτήν την βάση. Οι απόψεις τους είναι ο πιό σαφείς και πλήρως αναπτύσσονται στα έργα του Ένγκελς, Ludwig Feuerbach και Αντι- Duhring ,τα οποία όπως το Κομμουνιστικό Μανιφέστο , είναι τα εγχειρίδια για κάθε με ταξική συνείδηση εργάτη. Αλλά ο Mάρξ δεν σταμάτησε στον υλισμό του δέκατου όγδοου αιώνα' προώθησε τη φιλοσοφία. Τον εμπλούτισε με τα αποκτήματα της Γερμανικής Κλασσικής Φιλοσοφίας, ειδικά του Χεγκελιανού συστήματος, το οποίο με τη σειρά του οδήγησε στον υλισμό του Feuerbach. Ο αρχηγός αυτών των αποκτημάτων είναι η διαλεκτική , δηλ., το δόγμα των αναπτύξεων στις πληρέστερες και βαθύτερες μορφές του, ελεύθερο από κάθε μονομέρεια - το δόγμα της σχετικότητας της ανθρώπινης γνώσης, η οποία μας παρέχει μια αντανάκλαση της αιώνια εξελισόμενης ύλης. Οι πιό πρόσφατες ανακαλύψεις της φυσικής επιστήμης - το ράδιο,τα ηλεκτρόνια, η μεταστοιχείωση των στοιχείων - έχουν επιβεβαιώσει σημαντικά τον διαλεκτικό υλισμό του Mάρξ, παρά τις διδασκαλίες των αστών φιλοσόφων με τις "νέες" επαναφορές τους στον παλαιό και σάπιο ιδεαλισμό.

Η εμβάθυνση και η ανάπτυξη του φιλοσοφικού υλισμού,τον οποίο ο Mάρξ ολοκλήρωσε, επέκτειναν τη γνώση της φύσης του στη γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας . Ο ιστορικός υλισμός του Mάρξ ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επιστημονικής σκέψης. Το χάος και η αυθαιρεσία που προηγουμένως είχαν βασιλεψει στις απόψεις σχετικά με την ιστορία και την πολιτική έδωσαν τόπο σε μια θαυμάσια ακέραια και αρμονική επιστημονική θεωρία, η οποία εμφανίζει πώς,σαν συνέπεια της αύξησης των παραγωγικών δυνάμεων, από το ένα σύστημα της κοινωνικής ζωής σε ένα άλλο υψηλότερο πώς αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, παραδείγματος χάριν, αυξάνεται από τη φεουδαρχία.

Οπως ακριβώς η γνώση του ανθρώπου αντανακλά τη φύση (π.χ εξελισόμενη ύλη ), που υπάρχει ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, τόσο η κοινωνική γνώση του ανθρώπου (π.χ., οι διάφορες απόψεις και τα δόγματα - φιλοσοφικά, θρησκευτικά, πολιτικά, και ούτω καθ'εξής) απεικονίζει το οικονομικό σύστημα της κοινωνίας.Οι πολιτικοί θεσμοί είναι το εποικοδόμημα στην οικονομική βάση . Βλέπουμε, παραδείγματος χάριν, ότι οι διάφορες πολιτικές μορφές των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών υπηρετούν την ενίσχυση της κυριαρχίας της αστικής τάξης πάνω στο προλεταριάτο.

Η φιλοσοφία του Mάρξ είναι ο ωριμασμένος φιλοσοφικός υλισμός, ο οποίος παρείχε στην ανθρωπότητα, και ειδικά στη εργατική τάξη,ισχυρά όργανα γνώσης.

II

Αναγνωρίζοντας ότι το οικονομικό σύστημα είναι η βάση στο οποίο το πολιτικό εποικοδόμημα υψώνεται, ο Mάρξ αφιέρωσε την περισσότερη προσοχή στη μελέτη αυτού του οικονομικού συστήματος.Το κύριο έργο του Mάρξ, Το Κεφάλαιο, είναι αφιερωμένο στη μελέτη του οικονομικού συστήματος της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Η κλασσική πολιτική οικονομία, πριν από τον Mάρξ, εξελίχθηκε στην Αγγλία, την πιο αναπτυγμένη των κεφαλαιοκρατικών χωρών.Ο Adam Smith και ο David Ricardo, από τις έρευνές τους για το οικονομικό σύστημα, έβαλαν τα θεμέλια της εργασιακής θεωρίας της αξίας.Ο Mάρξ συνέχισε το έργο τους. Απέδειξε άκαμπτα και ανέπτυξε με συνέπεια αυτήν την θεωρία.Έδειξε ότι η αξία κάθε προϊόντος καθορίζεται από την ποσότητα του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή του εμπορεύματος.

Όπου οι οικονομολόγοι των αστών είδαν μια σχέση των πραγμάτων (η ανταλλαγή του ενός προϊόντος για ένα άλλο),ο Mάρξ αποκάλυψε μια σχέση των ατόμων .Η ανταλλαγή των προϊόντων εκφράζει το δεσμό από τον οποίο οι μεμονωμένοι παραγωγοί είναι δεσμευμένοι μέσω της αγοράς. Τα χρήματα δηλώνουν ότι αυτός ο δεσμός γίνεται όλο και πιό στενός, αχώριστα δεσμευτικός για την ολόκληρη οικονομική ζωή των μεμονωμένων παραγωγών σε ένα σύνολο. Το κεφάλαιο δηλώνει μια περαιτέρω ανάπτυξη αυτού του δεσμού:η εργατική δύναμη του ανθρώπου γίνεται εμπόρευμα. Ο μισθωτός εργάτης πωλεί την εργατική δύναμη στον ιδιοκτήτη του εδάφους, των εργοστασίων και των εργαλείων της εργασίας. Ο εργάτης χρησιμοποιεί το ένα μέρος της ημέρας εργασίας για να καλύψει τα έξοδα της συντηρησής αυτού και της οικογένειάς του (μισθός εργασίας), ενώ το άλλο μέρος της ημέρας ο εργαζόμενος κοπιάζει χωρίς ανταμοιβή, που δημιουργεί την υπεραξία για τον καπιταλιστή, την πηγή κέρδους, την πηγή του πλούτου της τάξης των καπιταλιστών.

Το δόγμα της υπεραξίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής θεωρίας του Mάρξ.

Το κεφάλαιο, που δημιουργήθηκε από την εργασία του εργάτη, καταπιέζει τον εργάτη με την καταστροφή των μικροαστών και τη δημιουργώντας έναν στρατό ανέργων. Στη βιομηχανία, η νίκη της μεγάλης κλίμακας παραγωγής είναι αμέσως προφανής, αλλά παρατηρούμε το ίδιο φαινόμενο στη γεωργία επίσης: η ανωτερότητα της σε μεγάλης κλίμακας καπιταλιστικής γεωργίας αυξάνεται, η εφαρμογή μηχανημάτων αυξάνεται,το αγροτικό νοικοκυριό πιάνεται στη θηλιά του χρηματικού κεφαλαίου, ξεπέφτει και βυθίζεται στην καταστροφή,κάτω από το βάρος της καθυστερημένης τεχνικής. Στη γεωργία, η πτώση της μικρής κλίμακας παραγωγής παίρνει διαφορετικές μορφές, αλλά η ίδια η πτώση της είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός.

Από την καταστροφή της μικρής κλίμακας παραγωγής, το κεφάλαιο οδηγει στην αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και στη δημιουργία μιας μονοπωλιακής θέσης για τις ενώσεις των μεγάλων καπιταλιστών. Η παραγωγή η ίδια γίνεται όλο και πιο κοινωνική -εκατοντάδες χιλιάδων και εκατομμυρίων των εργατών συνενώνονται σε ένα σχεδιομετρικό οικονομικό οργανισμό -ενώ το προϊόν της συλλογικής εργασίας ιδιοποιούνται μια χούφτα καπιταλιστών. Η αναρχία της παραγωγής αυξάνεται, όπως και οι κρίσεις, το λυσσαλέο κυνηγητό των αγορών και η αβεβαιότητα της ύπαρξης της μάζας του πληθυσμού.

Ενώ αυξάνοντας την εξάρτηση των εργατών στο κεφάλαιο, το κεφαλαιοκρατικό σύστημα δημιουργεί τη μεγάλη δύναμη της ενωμένης εργασίας. Ο Mάρξ παρακολούθησε την ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατίας από τα πρώτα έμβρυα της εμπορευματικής οικονομίας, από την απλή ανταλλαγή, εως τις υψηλότερες μορφές της, τη μεγάλης κλίμακας παραγωγή.

Και η εμπειρία όλων των καπιταλιστικών χωρών, παλαιών και νέων, καταδεικνύει σαφώς την αλήθεια αυτής της θεωρίας του Μάρξ στους αυξανόμενους αριθμούς εργατών κάθε έτος.

Ο καπιταλισμός θριαμβεύσε σε όλον τον κόσμο, αλλά αυτός ο θρίαμβος του είναι μόνο το προοίμιο του θρίαμβου της εργασίας κατά του κεφαλαίου.

III

Όταν η φεουδαρχία ανατράπηκε, και η "ελεύθερη" καπιταλιστική κοινωνία εμφανίστηκε στη γη του Θεού, έγινε αμέσως προφανές ότι αυτή η ελευθερία σήμανε ένα νέο σύστημα καταπίεσης και εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Τα διάφορα σοσιαλιστικά δόγματα άρχισαν αμέσως να αυξάνονται ως αντανάκλαση και να διαμαρτύρονται ενάντια σε αυτήν την καταπίεση. Αλλά ο αρχικός σοσιαλισμός ήταν ουτοπικός σοσιαλισμός. Επέκρινε την καπιταλιστική κοινωνία, την καταδίκασε και την καταριόταν, ονειρευόταν την καταστροφή της, επέτρεπε τις φαντασίες ενός καλύτερου καθεστώτος και προσπαθούσε να πείσει τους πλουσίους για την ανηθικότητας της εκμετάλλευσης.

Εντούτοις, ο ουτοπικός σοσιαλισμός δεν μπορούσε να υποδείξει την πραγματική διέξοδο. Δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την ουσία της μισθωτής δουλείας κάτω από τον καπιταλισμό, ούτε να ανακαλύψει τους νόμους της ανάπτυξής του, ούτε να βρει την κοινωνική δύναμη η οποία είναι ικανή να γίνει ο δημιουργός μιας νέας κοινωνίας. Εν τω μεταξύ, οι θυελλώδεις επαναστάσεις που παντού στην Ευρώπη, και ειδικά στη Γαλλία, συνόδευσαν την πτώση της φεουδαρχίας, αποκάλυπταν όλο και πιο εξώφθαλμα πως βάση όλης της εξέλιξης και κινητήρια δύναμη της είναι η πάλη των τάξεων.

Ούτε μια νίκη της πολιτικής ελευθερίας πάνω στην τάξη των φεουδαρχών δεν κατακτήθηκε χωρίς απεγνωσμένη αντίσταση. Ουτε μια καπιταλιστική χώρα δε διαμορφώθηκε πάνω σε λίγο πολύ ελεύθερη,δημοκρατική βάση,χωρίς αγώνα ζωής ή θανάτου ανάμεσα στις διαφορες τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Η μεγαλοφυία του Mάρξ αποτελείται από το γεγονός ότι ήταν σε θέση πριν από οποιοδήποτε άλλον να βγάλει από εδώ το συμπέρασμα που μας διδάσκει η παγκόσμια ιστορία και να το εφαρμόσει με συνέπεια. Το συμπέρασμα αυτό είναι η διδασκαλία για την ταξική πάλη.

Ο λαός ήταν πάντα και πάντα θα είναι τα απλοϊκά θύματα της εξαπάτησης και της αυτέξαπατησης στην πολιτική έως ότου μάθουν να ανακαλύπτουν τα ενδιαφέροντα τούτα ή εκείνα της τάξης πίσω από όλες τις ηθικές, θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές φράσεις,διακυρήξεις και υποσχέσεις. Οι υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων και των βελτιώσεων θα εξαπατούνται για πάντα από τους υπερασπιστές του παλιού έως ότου συνειδητοποιήσουν ότι κάθε παλαιός θεσμός, όσο βάρβαρος και σάπιος μπορεί να εμφανίζεται να είναι, διατηρείται από τις δυνάμεις τούτων ή εκείνων των κυρίαρχων τάξεων. Και υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να σπάσουμε την αντίσταση αυτών των τάξεων,να βρούμε μέσα στιν ίδια την κοινωνία που μας, περιβάλλει να διαφωτίσουμε και να οργανώσουμε για την πάλη τις δυνάμεις εκείνες που μπορούν -και λόγω της κοινωνικής τους θέσης οφείλουν- να αποτελέσουν τη δύναμη την ικανή να σαρώσει το παλιό και να δημιουργήσει το νέο.

Ο φιλοσοφικός υλισμός του Mάρξ είναι ο μόνος που έχει εμφανίσει στο προλεταριάτο την έξοδο της πνευματικής σκλαβιάς στην οποία όλες οι καταπιεσμένες τάξεις φυτοζωούσαν και φυτοζωούν ως τώρα. Η οικονομική θεωρία του Mάρξ είναι η μόνη που έχει εξηγήσει την αληθινή θέση του προλεταριάτου στο γενικό σύστημα του καπιταλισμού.

Οι ανεξάρτητες οργανώσεις του προλεταριάτου πολλαπλασιάζονται σε όλο τον κόσμο, από την Αμερική στην Ιαπωνία και από τη Σουηδία στη Νότια Αφρική. Το προλεταριάτο γίνεται διαφωτισμένο και εκπαιδευμένο διεξάγοντας την ταξική του πάλη' απελευθερώνει τον εαυτό του από τις προκαταλήψεις της κοινωνίας των αστών'συσπειρώνεται όλο και πιο σφικτά και μαθαίνει να εκτιμά σωστά τις επιτυχίες του,ατσαλώνει τις δυνάμεις του και αναπτύσσεται ακατάπαυστα.