Ο ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 509 Η Ελλάδα σιδηροδέσμια και το ΚΚΕ εκτός νόμου

Ο ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 509

Η Ελλάδα σιδηροδέσμια και το ΚΚΕ εκτός νόμου

Ο Βαν Φλιτ και ντόπιοι υποτελείς ποζάρουν μπροστά σε σκοτωμένους αντάρτες στο Γράμμο

«Η εθνικοφροσύνη έχει ως άμεσον συνέπειαντη νομιμοφροσύνην του πολίτου, όστις γενικώςειπείν πρώτος πάντων υποχρεούται να φρονή τατων νόμων, ήτοι απροφασίστως να υπακούη καινα τηρή επακριβώς ου μόνον το Σύνταγμα, αλλάκαι τους συνδέοντας προς αυτό νόμους του κράτους,όπερ είναι η ωργανωμένη έκφρασις του Εθνους, τηςΦυλής, της Πολιτείας».¹

Στις 27 Δεκέμβρη του 1947, σε εποχή που δε συνεδρίαζε ούτε η Βουλή του καθεστώτος, η κυβέρνηση του Φιλελεύθερου - Κεντρώου Θ. Σοφούλη εξέδωσε τον Αναγκαστικό Νόμο 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», με τον οποίο τέθηκαν εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, και η Εθνική Αλληλεγγύη. Το πρόσχημα για την έκδοση του νόμου ήταν η αναγγελία, τρεις μέρες νωρίτερα, από το ραδιοφωνικό σταθμό του Δημοκρατικού Στρατού, του σχηματισμού της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (ΠΔΚ).² Με αφορμή εκείνη την αναγγελία, ο Σοφούλης είχε μιλήσει ξεκάθαρα στους δημοσιογράφους για το τι μέλλει γενέσθαι. «Ο κ. πρόεδρος της κυβερνήσεως - έγραφε η «Καθημερινή» στο φύλλο της επομένης από την αναγγελία του σχηματισμού της ΠΔΚ ³ - ερωτηθείς ακολούθως εάν πρόκειται να ληφθούν μέτρα εναντίον του κομμουνιστικού κόμματος και των συνεργαζόμενων μετ' αυτού οργανώσεων, εδήλωσεν ότι επιβάλλεται η δίωξις αυτών εφ' όσον εκ των μέχρι τούδε πληροφοριών προκύπτει ότι όχι μόνον ευνοούν τον σχηματισμόν της "κυβερνήσεως" αυτής, αλλά και μετέχουν εις αυτήν. Εχει δε τη γνώμην ότι επιβάλλεται η διάλυσις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και η σύλληψις όλων των επικινδύνων διά την ασφάλειαν της χώρας στοιχείων».

Μαχητές του ΔΣΕ με τον τηλεβόα, σε κάποια κορυφή του Γράμμου

Το ότι ο σχηματισμός της ΠΔΚ χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για την έκδοση του ΑΝ 509 δε χρειάζεται να το αναλύσουμε. Αλλωστε, είχε προηγηθεί η λευκή τρομοκρατία της μεταβαρκιζιανής περιόδου, το περιβόητο Γ` Ψήφισμα του Ιουνίου 1946, το πογκρόμ σε βάρος χιλιάδων αριστερών και κομμουνιστών του Ιουλίου 1947, το κλείσιμο του «Ρ» και του ΕΑΜικού Τύπου τον Οκτώβρη του ιδίου έτους και πλήθος άλλων ενεργειών του καθεστώτος, που, στην ουσία, είχαν θέσει εκτός νόμου ολόκληρο το κομμουνιστικό, αριστερό και προοδευτικό κίνημα στη χώρα, πολύ πριν τα τέλη Δεκεμβρίου του 1947. Ο ΑΝ 509, επομένως, ερχόταν να δώσει τη νομική κάλυψη για τα όσα είχαν προηγηθεί στην πράξη όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα, αλλά και να επεκτείνει και να ολοκληρώσει ένα καθεστώς στυγνής ταξικής δικτατορίας, που όμοιά της δύσκολα συναντά κανείς στη σύγχρονη ευρωπαϊκή, τουλάχιστον, ιστορία. Και μόνο η φιλοσοφία του νόμου, όπως περιγράφεται, στην εισηγητική έκθεση που τον συνοδεύει, υπογραμμένη από τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Χ. Λαδά, είναι αρκετή για να προϊδεάσει τον αναγνώστη περί τίνος επρόκειτο. «Από καιρού χρησιμοποιούμενοι - αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην εισηγητική έκθεση ⁴ - οι αποτελούντες ελάχιστην αντεθνικήν μειονότητα ανατροπείς, ως πρωτοπόρον τάγμα θανάτου υπό των προαιωνίων εχθρών του Γένους καθ' ας στιγμάς οι Ελληνες, καθημαγμένοι εκ της διαρκούς υπέρ βωμών και εστιών πάλης, ητοιμάζοντο να μεταβώσιν εις τας εκκλησίας των διά να εορτάσωσιν τη μεγάλην εορτήν, οι αρνηταί της πατρίδος, την οικογενείας και της θρησκείας εσκέπτοντο το έγκλημα και δεν εδίστασαν να το ολοκληρώσουν. Εις αυτούς απαντά ο Ελληνικός λαός, έτοιμος εις κάθε θυσίαν και αποφασισμένος να προασπίση τα πάτρια χώματα και τας ελευθερίας του εις μίαν ακατάβλητον εθνικήν ενότητα με τα παιδιά του εις τας επάλξεις του καθήκοντος...». Μέσα σ' αυτές τις λίγες γραμμές, βρίσκεται συμπυκνωμένη όλη η ιδεολογία και η πολιτική πρακτική της εθνικοφροσύνης και του τριπτύχου «Πατρίς - Θρησκεία - Οικογένεια», που σημάδεψε για δεκαετίες την ελληνική πραγματικότητα. Αυτό θα το καταλάβουμε ακόμη καλύτερα, αναλύοντας περισσότερο το περιεχόμενο του ΑΝ 509, αλλά και του οικοδομήματος που τον είχε ως βάση του.

Το περιεχόμενο και η σημασία του ΑΝ 509

«Ο αναγκαστικός νόμος 509 - γράφει ο Ν. Αλιβιζάτος ⁵ - είχε δύο βασικούς στόχους: Από τη μια, έθετε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα και τους προσκείμενους σε αυτό πολιτικούς ή άλλους σχηματισμούς και, από την άλλη, τιμωρούσε τις "κομμουνιστικές" ενέργειες, εξαιτίας της ίδιας τους της φύσης». Για του λόγου το αληθές, αναφέρουμε ότι το άρθρο 1 του νόμου δεν έθετε μόνο εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, την Εθνική Αλληλεγγύη, αλλά και προέβλεπε τη διάλυση κάθε άλλου κόμματος, οργάνωσης ή σωματείου που θα θεωρούνταν ότι είχε σχέση με τα προαναφερόμενα ή τις ιδεολογικοπολιτικές τους αρχές ⁶.

Τότε, που εκδόθηκε ο νόμος πολύ λίγοι βέβαια - πλην της ντόπιας ολιγαρχίας και, φυσικά, των Αμερικάνων - αντιλαμβάνονταν τη βαθύτερη σημασία του ΑΝ 509. Ο Τύπος, για παράδειγμα, εκείνης της εποχής έκανε λόγο για τη θέσπιση ενός καινούριου «Ιδιωνύμου» ⁷και την ίδια ακριβώς άποψη υποστηρίζει, χρόνια αργότερα, ο Σ. Γρηγοριάδης ο οποίος γράφει σχετικά ⁸: «Επρόκειτο για ένα νέο "Ιδιώνυμον", ωσάν το νομοθέτημα που είχε επιβάλει το 1930 ⁹ ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αλλά με πολύ αυστηρότερες διατάξεις».

Δε χωράει αμφιβολία πως ο ΑΝ 509 είχε πολλά κοινά σημεία με το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Ιδίως το δεύτερο άρθρο του ήταν σχεδόν αυτολεξεί παρμένο από το Ιδιώνυμο. Ομως, επρόκειτο για δύο διαφορετικά νομοθετήματα. Το Ιδιώνυμο ήταν ένας στυγνός αντικομμουνιστικός νόμος, που απαγόρευε τις κομμουνιστικές συγκεντρώσεις και την κομμουνιστική προπαγάνδα, προβλέποντας την ποινή της φυλάκισης και της εκτόπισης για τους παραβάτες. Ο ΑΝ 509, πήγαινε παραπέρα, και από την άποψη αυτή ήταν κάτι πάρα πολύ χειρότερος. Δεν ήταν ένας νόμος που στρεφόταν μόνο κατά του ΚΚΕ και των συμμαχικών του οργανώσεων. Δεν ήταν καν μια προσπάθεια ελέγχου και περιορισμού της κομμουνιστικής δραστηριότητας. Ολα αυτά είχαν συμβεί προ πολλού στην πράξη. Τι ήταν επομένως; «Μια προσεχτική εξέταση του νόμου, όπως και των συνεπειών του - γράφει πολύ εύστοχα ο ιστορικός Ν. Ψυρούκης ¹⁰ -, μας αποκαλύπτει πως ο ΑΝ 509 ήταν ο πρώτος ολοκληρωμένος και τελειοποιημένος θεσμός, που εξέφραζε τις ζωτικές ανάγκες για παραπέρα στρατιωτικοποίηση και φασιστικοποίηση, τόσο της βάσης, όσο και του εποικοδομήματος της ελληνικής κοινωνίας, της αμερικανοκρατίας και του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού». Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης πόσο ορθή είναι αυτή η παρατήρηση, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι ο ΑΝ 509, ενώ τέθηκε σε ισχύ ως έκτακτος νόμος για το διάστημα που θα διαρκούσε ο εμφύλιος πόλεμος, με το ψήφισμα ΜΗ` του 1948 μετατράπηκε σε μόνιμο καθεστώς και διατηρήθηκε σε ισχύ ως το 1974. Το τραγελαφικό δε της υπόθεσης είναι πως η χούντα των συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967 δίκασε και καταδίκασε με βάση αυτό το νόμο αστούς πολιτικούς, αξιωματικούς και άλλους, όλους εκείνους που στο διάστημα προ της δικτατορίας στήριξαν και ενίσχυσαν το καθεστώς αυτού του νόμου!!! Ενα καθεστώς, στο πλαίσιο του οποίου ο Ελληνας πολίτης, ο εργάτης, ο αγρότης, ο υπάλληλος, ο μικρομεσαίος, ο διανοούμενος, ο εργαζόμενος, γενικά, για να μπορεί να θεωρείται από τις αρχές ότι ζει και εργάζεται νόμιμα, θα έπρεπε να είναι τυφλά υπάκουος στο κράτος και τα όργανά του, να κρατάει απέναντί τους στάση θετική, δουλική και, φυσικά, απολύτως συνεργάσιμη.

Με τον ΑΝ 509, ο πληθυσμός της χώρας χωρίστηκε σε δύο βασικές κατηγορίες: Στους εθνικόφρονες - νομιμόφρονες και στους μη εθνικόφρονες, στους οποίους συγκαταλέγονταν οι κομμουνιστές και οι λεγόμενοι συνοδοιπόροι τους, όσοι, δηλαδή, δε χαρακτηρίζονταν από απόλυτα δουλόφρονη στάση απέναντι στο καθεστώς. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι οι εθνικόφρονες για το καθεστώς ήταν ταυτόχρονα και οι πραγματικοί πατριώτες, ενώ οι μη εθνικόφρονες θεωρούνταν απάτριδες και χαρακτηρίζονταν ως μιάσματα του έθνους. Ο χωρισμός αυτός, πέραν των επιπτώσεων που είχε στη ζωή των απλών ανθρώπων, διασπούσε την ταξική συνοχή του προλεταριάτου, εμπόδιζε την εργατική τάξη να συσπειρωθεί και να πραγματοποιήσει συμμαχίες με τα άλλα λαϊκά κοινωνικά στρώματα, κατάφερνε έναν ισχυρό ιδεολογικοπολιτικό διαχωρισμό μέσα στις λαϊκές δυνάμεις, που αντικειμενικά ήταν σε θέση σύγκρουσης με την πολιτική και τα συμφέροντα της ντόπιας ολιγαρχίας και των ξένων προστατών της. Ετσι, ενίσχυε στο έπακρο την εξουσία - και τους μηχανισμούς επιβολής της - της άρχουσας τάξης και των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών συμμάχων της.

Η τελειοποίηση του καθεστώτος του ΑΝ 509

Η εφαρμογή του ΑΝ 509 ανατέθηκε στα έκτακτα στρατοδικεία, που ήδη είχαν αρχίσει να ιδρύονται σε ολόκληρη την επικράτεια, κατ' εφαρμογήν του διαβόητου Γ` Ψηφίσματος. Υπολογίζεται δε - χωρίς να υπάρχουν απολύτως ακριβή στοιχεία - ότι από τον Ιούλιο του 1946 ως τον Οκτώβριο του 1951 επιβλήθηκαν 7.500 θανατικές καταδίκες με βάση το Γ` Ψήφισμα και τον ΑΝ 509, από τις οποίες οι 4.000 με 5.000 εκτελέστηκαν ¹¹. Αυτή είναι η μία πλευρά του θέματος, που, όσο κι αν είναι συγκλονιστική, δεν ολοκληρώνει την εικόνα της τραγωδίας που έζησε ο ελληνικός λαός, αν δεν αναφέρουμε και μια σειρά άλλους νόμους, οι οποίοι ακολούθησαν χρονικά τον ΑΝ 509, ολοκληρώνοντας το οικοδόμημα του οποίου αυτός αποτελούσε τη βάση. Συγκεκριμένα:

Με τον ΑΝ 516/1948 θεσπίστηκε το καθεστώς «ελέγχου νομιμοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και υπηρεσιών». Βάσει των διατάξεών του, οι κρινόμενοι ως «μη νομιμόφρονες» έχαναν το δικαίωμα εργασίας στο δημόσιο. Και «μη νομιμόφρων», κατά το άρθρο 3 του νόμου, θεωρούνταν ο κάθε Ελληνας «που εμφορείται από αντεθνικάς αντιλήψεις», αυτός δηλαδή που παρέκκλινε έστω και ελάχιστα από την απαιτούμενη στάση δουλοφροσύνης απέναντι στο καθεστώς. Στην ίδια λογική, κινούνταν και ο ΑΝ 512/1948 «περί ασφαλείας των εταιριών κοινής ωφελείας», που απαγόρευε το δικαίωμα εργασίας σ' αυτές τις εταιρίες όσων κρίνονταν ότι είχαν «αντεθνικές» αντιλήψεις.

Με το Νομοδιάταγμα 616/1948, καθιερώθηκε ο χαφιεδισμός μέσα στο σώμα των ελλήνων δικαστών, καθώς και η δουλοπρέπεια και ο ραγιαδισμός του κατωτέρου προς τον ανώτερο.

Με το ψήφισμα ΜΑ/1948 έχαναν το βαθμό, τις διακρίσεις και τη σύνταξή τους όσοι στρατιωτικοί θεωρούνταν ότι δρούσαν «αντεθνικώς».

Με τα ψηφίσματα Ν/48 και Μ/48, δημεύονταν οι κλήροι των αγροτών που συμμετείχαν στο ΔΣΕ ή θεωρούνταν ως συμπαθούντες των ανταρτών.

Με τα ψηφίσματα ΙΣΤ`, ΙΖ`, ΙΗ` κ.ά., τελειοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο τα μέσα και οι μέθοδες αστυνόμευσης και κατατρεγμού των εργαζομένων στο δημόσιο.

Από το καθεστώς της αστυνόμευσης και της τρομοκράτησης δε γλίτωσαν ούτε οι Ελληνες του εξωτερικού. Ετσι, με το ΛΖ` ψήφισμα, έχανε την ελληνική ιθαγένεια κάθε Ελληνας πολίτης του εξωτερικού, που θεωρούνταν από τις αστυνομικές αρχές ότι έδρασε ή δρούσε «αντεθνικώς».

Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι καθιερώθηκε επίσημα ο χαφιεδισμός ως υποχρέωση του πολίτη προς τα όργανα του κράτους. Η αστυνομική διάταξη 1081/1948 - που βγήκε επί κυβερνήσεως Σοφούλη - όριζε ότι οι αρχηγοί των ελληνικών οικογενειών «υποχρεούνται να παρέχουν εις το Αστυνομικό Τμήμα πάσαν παρ' αυτού ζητηθησομένην πληροφορίαν». Αυτό σήμαινε πως όποιος, για λόγους ήθους, τιμής ή από φιλότιμο, αρνούνταν να χαφιεδίσει το φίλο, το συγγενή, το γνωστό, το γείτονα, το συνάδελφό του στη δουλιά, αυτομάτως χαρακτηριζόταν ως «μη εθνικόφρων - νομιμόφρων», γραφόταν στα μαύρα κατάστιχα, έχανε ψωμί, δουλιά, μεροκάματο, πετιόταν στους πέντε δρόμους αυτός και η οικογένεια του.

Είναι γεγονός πως οι νεότερες γενιές δυσκολεύονται να πιστέψουν πως συνέβαιναν τέτοια πράγματα στην Ελλάδα πριν από μερικές δεκαετίες. Κι όμως συνέβαιναν σε απείρως μεγαλύτερες διαστάσεις, απ' ό,τι μπορεί να περιγράφονται, στα βιβλία, στα άρθρα ή ακόμη και στις αφηγήσεις αυτών που έζησαν στα πέτρινα - όπως συνηθίζουμε να λέμε - χρόνια. Κι αν είναι κάτι που πρέπει να κρατήσουμε απ' όλα αυτά, είναι το γεγονός πως με τέτοια μέσα μπόρεσε και εδραιώθηκε στη χώρα μας μεταπολεμικά ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός και η αμερικανοκρατία.

1 Α. Μπουμπούρα: «Εννοια εθνικοφροσύνης και νομιμοφροσύνης», Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου, τ. Β`, σελ. 1.022

2 Περισσότερες πληροφορίες για το σχηματισμό της ΠΔΚ βλέπε: «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Α`, σελ. 580 - 581

3 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 25/12/1947

4 Κ. Οικονομόπουλου: «Εκτακτα στρατοδικεία και νομοθεσία αφορώσα τη δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν», Αθήναι 1951, σελ. 78 - 79

5 Ν. Αλιβιζάτου: «Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922 - 1974», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 512

6 Βλέπε ολόκληρο τον ΑΝ 509 στο Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 - 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 442 - 445

7 Εφημερίδες 28/12/1947

8 Σ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941 - 1974», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος 3ος,σελ. 243

9 Πρόκειται για λάθος χρονολογία. Το Ιδιώνυμο του Βενιζέλου τέθηκε σε εφαρμογή στις 25/7/1929

10 Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1940 - 1967», εκδόσεις «Επικαιρότητα», τόμος Α`, σελ. 379

11 Βλέπε αναλυτικά, Ν. Αλιβιζάτου, στο ίδιο, σελ. 520 - 521

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

29/8/2004

 -- Το τέλος του εμφυλίου πολέμου

29/12/2002

 -- Η ολοκλήρωση του αντικομμουνιστικού - αντιλαϊκού κράτους

22/9/2002

 -- Το «Ιδιώνυμο» της Μεταξικής Δικτατορίας

23/9/2001

 -- Το «Ιδιώνυμο» της μεταξικής δικτατορίας

28/12/1997

 -- Η θεμελίωση της πιο στυγνής ταξικής δικτατορίας