ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ Ο ρόλος τους στην αναπαραγωγή του συστήματος

ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ

Ο ρόλος τους στην αναπαραγωγή του συστήματος

Ανδρέας Συγγρός: Αυτός που τους λήστεψε όλους, από την οθωμανική κυβέρνηση, μέχρι την αθηναϊκή εργατιά

Είδαμε στο άρθρο της 29.6.97 στο "Ριζοσπάστη" μια γενική θεώρηση των "ευεργετών", όμως καλύτερη ιδέα αποκτά κανείς εξετάζοντας από κοντά μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Αφήνοντας στην άκρη εκείνους του 18ου - αρχών του 19ου αιώνα, που είδαμε ότι είχαν και κάποια αναγκαιότητα, εφ' όσον κάλυπταν τομείς που δεν υπήρχε κανείς να καλύψει, όπως η γενική παιδεία για μεγάλες μάζες πληθυσμού, μια και δεν υπήρχε ακόμη ελληνικό κράτος, ας δούμε περιπτώσεις που έχουν και ιδιαίτερα πολλές αναλογίες με τη σύγχρονη εποχή.

Ο γενικός τύπος του "εθνικού ευεργέτη" είναι εκείνος ο οποίος θησαυρίζει σε εξαρτημένες ή καθυστερημένες χώρες, καρπούμενος την υπεραξία των ντόπιων, σε αγαστή συνεργασία με τις τοπικές κυβερνήσεις, και ευεργετεί αφ' ενός το επίσημο κράτος και τους ομοεθνείς του στη χώρα αυτή και αφ' ετέρου την πατρίδα του. Η συνεργασία με τις τοπικές αρχές φθάνει πολλές φορές σε κατάληψη υψηλών αξιωμάτων, ακόμη και πρωθυπουργού (όπως ο Αρσάκης στη Ρουμανία) και η ανταμοιβή τους από τις κυβερνήσεις αυτές με διακρίσεις, παράσημα και τίτλους ευγενείας (όπως ο Ζαχάρωφ, ο Σίνας, ο Αβέρωφ).

Καλό θα είναι επίσης να δούμε και μερικές από τις σύγχρονες προσωπικότητες στο χώρο των "σπόνσορων", χορηγών επί το ελληνικότερον, όπως του Λάτση, του Ωνάση, του Λαμπράκη, αλλά και ακόμη και το ρόλο μερικών - ξένων κυρίως - Ιδρυμάτων με σκοπό τις "ευεργεσίες" κάθε είδους, όπως το "Ιδρυμα Ford" και το "Ιδρυμα Rockfeler", για να μείνουμε στα πιο γνωστά.

***

Ο Συγγρός, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1828 και εργάστηκε αρχικά στο εμπόριο, επεκτείνοντας στη συνέχεια τη δραστηριότητά του στον τραπεζικό τομέα, όπου μετά το 1860 ήταν ήδη από τους μεγαλοτραπεζίτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και κύριος μέτοχος της "Τραπέζης Κωνσταντινουπόλεως".

Η μέθοδός του ήταν κλασική και προσαρμοσμένη στα δημοσιονομικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: προαγόραζε τους φόρους μιας περιοχής, παίρνοντας υψηλό τόκο για την εποχή (20% το χρόνο), και μάλιστα δεν έδιδε χρήματα αλλά εμπορεύματα υπερτιμημένα κατά 40 και 50% Ακόμη, καρπωνόταν τη διαφορά του νομίσματος από την επαρχία στην Πόλη, υπολογίζοντας τις προκαταβολές σε χαρτονόμισμα προς 105 γρόσια τη λίρα και εισπράττοντας χρυσές λίρες προς 140 γρόσια τη λίρα.

Ο ίδιος ο Συγγρός περιγράφει τον τρόπο δωροδοκίας των υπαλλήλων του Σουλτάνου, αλλά κυρίως το δανεισμό στην κυβέρνηση (π.χ. στον Κριμαϊκό Πόλεμο) που με την περίπου ίδια τακτική έφερνε "χοντρά" κέρδη. Ακόμη περισσότερο ληστρικά, κερδοφόρα ήταν τα δάνεια στην Αίγυπτο και τέλος η αγοραπωλησία τουρκικών ομολόγων στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου σ' όλη τη δεκαετία του 1860 και μετά. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στις ληστείες αυτές μετείχαν και άλλοι "εθνικοί ευεργέτες" όπως οι Βαλλιάνος, Ζαρίφης, Κορωνιός, Ιωνίδης!

Το 1872 ιδρύει τη "Γενική Πιστωτική Τράπεζα" και το 1881 την "Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας" στην Ελλάδα, βλέποντας ότι "... ο ελλαδικός χώρος μπορεί να θρέψει την ομογένεια πιο σίγουρα, αν όχι πιο πλουσιοπάροχα από ό,τι οι σιτοβολώνες της Ρωσίας ή το οθωμανικό δημόσιο ταμείο... ".

Η Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας διαχειριζόταν την εγκαταλειπόμενη μεγάλη οθωμανική γαιοκτησία που υπήρχε στη Θεσσαλία και θησαύρισε, όπως και οι τελικοί αγοραστές, επίσης εθνικοί ευεργέτες, (Αβέρωφ, Ζωγράφος, Ζάππας κ. ά. ), περιουσία που κανονικά όφειλε να ανήκει μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό δημόσιο!

Αυτή η ληστεία του οθωμανικού και ελληνικού δημοσίου, ήταν σχεδόν αφανής, ποιος ήξερε τότε τα δημόσια οικονομικά; Ο Συγγρός όμως έγινε γνωστός ως κερδοσκόπος από τα Λαυρεωτικά.

Η ιστορία άρχισε όταν ο Σερπιέρης επεκτάθηκε εκτός από την εκμετάλλευση των μεταλλείων και στις αρχαίες σκουριές, τις "καταβολάδες" του Λαυρίου για τις οποίες έλεγαν ότι λόγω της ατελούς αρχαίας κατεργασίας είχαν τεράστιες ποσότητες αργύρου. Στον καυγά μεταξύ κυβέρνησης και Σερπιέρη, παρενέβησαν οι "προστάτιδες δυνάμεις" υπέρ του Σερπιέρη και τελικά το αδιέξοδο λύθηκε με την "αγορά" της εταιρίας του Σερπιέρη από τον Συγγρό, (ο Σερπιέρης παρέμεινε ως μέτοχος!). Ετσι, ο επιχειρηματίας ήταν Ελληνας και σώθηκε και το εθνικό φιλότιμο και η κυβέρνηση.

Οπως σημειώνει, όμως, ο Μαρκεζίνης στην Ιστορία του, η αρχική εταιρία του Σερπιέρη κέρδισε τα μέγιστα, δεδομένου ότι είχε βάλει ελάχιστα κεφάλαια, αυτό δε που εκχώρησε στη νέα εταιρία Συγγρού - Σερπιέρη ήταν ελληνικός εθνικός πλούτος.

Με το θόρυβο όμως που έγινε, ο πολύς κόσμος νόμισε ότι οι καταβολάδες είχαν θησαυρό και τσακίστηκε να αγοράζει μετοχές της νέας εταιρίας, όχι μόνο πλούσιοι αλλά και εργάτες, υπηρέτριες, μεροκαματιάρηδες, μικρομαγαζάτορες και από την πρώτη μέρα οι μετοχές από 200 δραχμές έφθασαν στις 310. Ο Σερπιέρης είχε πει στον Συγγρό πριν αυτός αγοράσει την εταιρία του, ότι "στο Λαύριο δεν υπάρχει θησαυρός, αλλά απλό μετάλλευμα, όμως οι πολιτικοί εξήψαν τη φαντασία του κόσμου για τα δικά τους συμφέροντα". Από τα "Λαυρεωτικά" (κάτι σαν τις σύγχρονες αλβανικές πυραμίδες!), ο Συγγρός ισχυρίζεται στα "Απομνημονεύματά" του ότι δεν κέρδισε. Δε λέει όμως και ότι έχασε!!

Αυτός ήταν ο Συγγρός, και για να έχουμε πλήρη εικόνα του, πρέπει να γνωρίζουμε ότι το Δημοτικό Θέατρο, που αναφέρεται ως "ευεργεσία", ήταν μια απλή εμπορική πράξη. Συνέβαλε στην αποπεράτωσή του με 600.000 τότε δραχμές (1886) παίρνοντας ως αντάλλαγμα την εκμετάλλευσή του για 25 χρόνια. Το 1898 φαίνεται ότι του ήταν πρόβλημα η διαχείριση και το εκχώρησε στο Δήμο Αθηναίων, κρατώντας όμως την εκμετάλλευση των γραφείων και των καταστημάτων - το "φιλέτο" δηλαδή.

Πάντως, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε στον Συγγρό πως ήταν από τους πρώτους διδάξαντες ότι ο καλός καπιταλιστής είναι εκείνος που παίρνει την υπεραξία σε κρατικό επίπεδο, αντί να παιδεύεται με εργάτες, επιστάτες, διευθυντές εργοστασίων απεργίες, διεκδικήσεις και άλλους μπελάδες, αν και αυτό ο Μαρξ το χαρακτήρισε με πιο απλά λόγια ως υπαγωγή του βιομηχανικού και εμπορικού κεφαλαίου στο χρηματοπιστωτικό.

Γεώργιος Μ. ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΗΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

17/8/1997

 -- Εθνικοί ευεργέτες και πολιτική εξουσία

3/8/1997

 -- Το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα

29/6/1997

 -- ***** Με την ευκαιρία της Εκθεσης "η Αθήνα των Ευεργετών"****