Ο καπιταλισμός σήμερα

Ο καπιταλισμός σήμερα

Αν αφαιρέσουμε το στοιχείο της αποικιοκρατίας - η οποία έχει πάρει σήμερα άλλη μορφή - όλα τα χαρακτηριστικά του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού, έτσι όπως τα προσδιόρισε ο Λένιν, παραμένουν σε ισχύ και σήμερα και, μάλιστα, έχουμε και νέα στοιχεία, σε σχέση με την εποχή της εμφάνισής τους, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Την τελευταία 20ετία, συντελείται μία πρωτοφανής συσσώρευση κεφαλαίου. Η εξαγωγή κεφαλαίου, ειδικά του βραχυπρόθεσμου χρηματιστικού, του "κερδοσκοπικού" όπως αποκαλείται, πραγματοποιείται σήμερα μέσω λογιστικών εγγραφών από τις οθόνες των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Οι αγορές των καπιταλιστικών χώρων, αν και έχουν μοιραστεί, γίνεται αγώνας δρόμου για το ξαναμοίρασμά τους, όπως και για το μοίρασμα των αγορών των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, ενώ οι χρηματιστικές ομάδες είναι σήμερα περισσότερο ισχυρές και για το λόγο αυτό επιθετικές και βίαιες παρά ποτέ.

Αν ο Λένιν από το 1916 αναφέρει ότι "...πολιτικά ο ιμπεριαλισμός είναι γενικά η τάση προς τη βία και την αντίδραση", σήμερα η θέση αυτή είναι 10, 100 και 1.000 φορές πιο ισχυρή από την εποχή που γράφηκε. Είναι και η έλλειψη του αντίπαλου δέους, που συμβάλλει στο να μένουν ανοιχτοί οι "ασκοί του Αιόλου". Και αυτό έχει άμεση σχέση με τις εξελίξεις που συντελούνται σήμερα στη Γιουγκοσλαβία, χτες στο Ιράκ και αύριο ποιος ξέρει πού... Τα τελευταία δραματικά γεγονότα αποκαλύπτουν και την ποιότητα της "δημοκρατίας" σε συνθήκες καπιταλισμού. Και αυτό αξίζει να σημειωθεί σήμερα, στις δραματικές συνθήκες, όπου ποταμοί αίματος αθώων και άμαχων χύνονται στο βωμό της αστικής "δημοκρατίας", μιας "δημοκρατίας", την οποία οι όπου Γης ρεφορμιστές είχαν υμνήσει σαν μια από τις μεγάλες κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού... Μιας "δημοκρατίας" με δολοφονικά ένστικτα, τα οποία ενεργοποιούνται, όταν θα πρέπει να υπηρετήσει τις καπιταλιστικές οικονομικές σχέσεις. Γιατί εκεί θα πρέπει να αναζητήσουμε, σε τελική ανάλυση, τις αιτίες της εισβολής των ΝΑΤΟικών στρατευμάτων στα Βαλκάνια.

Ποιες κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις;

Και έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις βασικές οικονομικές εξελίξεις του σύγχρονου καπιταλισμού, τουλάχιστον τις τελευταίες δύο δεκαετίες, για να γίνει κατανοητή η όλο και μεγαλύτερη επιθετική του φύση.Οπως επισημάνθηκε και παραπάνω, τα τελευταία χρόνια, γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς συσσώρευσης του κεφαλαίου, η οποία πήρε τη μορφή των εξαγορών και συγχωνεύσεων ιδιωτικών εταιριών. Ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας ενισχύεται και μεγεθύνεται από την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων.

Συγχωνεύσεις και εξαγορές εκδηλώνονται στον τραπεζικό τομέα, όπου όλα τα μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα ακολουθούν επιθετική πολιτική. Τράπεζες κολοσσοί όπως η ιαπωνική Mitsubisi, η ελβετική UBS, η γαλλική Credit Lyonnais προχωρούν σε εξαγορές μικρότερων τραπεζών. Η άγνωστη στην Ελλάδα Citi Corp εξαγοράζει την Travelling, έναντι του ποσού των 68 δισ. δολαρίων (περίπου 21 τρισ. δραχμές). Συγχωνεύσεις και εξαγορές εκδηλώνονται και στο χώρο των, συγγενικών προς τις τράπεζες, ασφαλιστικών εταιριών, καθώς επίσης και στις αεραμεταφορές, στις τηλεπικοινωνίες, στις αυτοκινητοβιομηχανίες, στις εταιρίες κατασκευής ηλεκτρονικών υπολογιστών κλπ. Για να εγκριθεί μάλιστα η συγχώνευση της Boing με την Mac Donald Daglas, δύο γιγάντων στο χώρο της κατασκευής αεροσκαφών, χρειάστηκε η παρέμβαση Κλίντον, προκειμένου να "πειστούν" οι Ευρωπαίοι ανταγωνιστές να αποδεχτούν το γεγονός αυτό.

Αν από οικονομική άποψη η συσσώρευση του κεφαλαίου είναι ένα αντικειμενικό γεγονός, οι παρενέργειές του, όμως, δεν είναι καθόλου αθώες. Η εξέλιξη αυτή σημαίνει ότι η οικονομική και, άρα, πολιτική δύναμη συγκεντρώνεται στα χέρια όλο και πιο λίγων μονοπωλητών, οι οποίοι κατευθύνουν πλέον τις τύχες του κόσμου. Συνολικά, 20 αυτοκινητοβιομηχανίες μονοπωλούν σήμερα την αγορά του πλανήτη, ενώ ακόμα πιο μικρός είναι ο αριθμός των μονοπωλιακών εταιριών στο χώρο των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών. Μερικές εκατοντάδες γιγάντιες εταιρίες και τράπεζες ελέγχουν σήμερα την παγκόσμια οικονομία.

Ενα δεύτερο στοιχείο, εκδηλωτικό της τάσης του συστήματος προς μεγαλύτερη αντίδραση, είναι και η προσπάθεια αφαίρεσης όλων των εργασιακών - ασφαλιστικών κατακτήσεων των εργαζομένων μέσα από την εφαρμογή προγραμμάτων λιτότητας σε δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες χώρες του πλανήτη. Μια πολιτική αντιδραστική, η οποία ξεκίνησε το 1973 στη Χιλή του Πινοτσέτ, αλλά ουσιαστικές διαστάσεις απέκτησε - και έχει σημασία αυτό - στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, τις περιόδους διακυβέρνησης των χωρών αυτών από τον Ρίγκαν και τη Θάτσερ. Το σύνθημα, δηλαδή, για τον εργασιακό μεσαίωνα δόθηκε ταυτόχρονα στη μητρόπολη του καπιταλισμού και στο βραχίονά της στην Ευρώπη, για να επεκταθεί και στις υπόλοιπες καπιταλιστικές χώρες. Και είναι πράγματι αντιφατικό, τη στιγμή που συντελείται μια πρωτοφανής ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η πρώτη παραγωγική δύναμη, ο εργαζόμενος άνθρωπος, να συνθλίβεται μέσα στις πολύμορφες "ελαστικότητες". Ηταν περίοδος οικονομικής κρίσης, που απαιτούσε ανάλογες κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις παρέμβασης του συστήματος για την αντιμετώπιση των συνεπειών της, υπέρ του κεφαλαίου και σε βάρος της εργατικής τάξης.

...Και η χρηματιστηριακή δράση

Ενα τρίτο σημαντικό φαινόμενο είναι οι εξελίξεις στους κόλπους της χρηματιστικής ολιγαρχίας. Η απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ το 1973, ακριβώς γιατί οι συνθήκες οικονομικής κρίσης απαιτούσαν ανάλογη ρύθμιση για την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική εκτόνωσή της, μέσω και της διοχέτευσής της έξω από τα σύνορα του ιμπεριαλιστικού κράτους, να απονομισματοποιήσει το χρυσό (αποφασίστηκε να μην ανταλλάσσεται ο χρυσός με δολάρια). Βάση αυτής της ρύθμισης ήταν η ανάγκη επέκτασης του μονοπωλιακού κεφαλαίου, ακόμη και μέσω πληθωριστικού χρήματος, που οδήγησε σε σοβαρή διαταραχή της σχέσης υλική παραγωγή - νομισματικές ροές, καθώς η νομισματική σφαίρα διογκώνεται με πληθωριστικό χρήμα που οδηγεί σε άνοδο του πληθωρισμού.

Το χρήμα αυτό συγκεντρώνεται, βέβαια, στα χέρια των τραπεζών, οι οποίες αναζητούν επικερδείς τοποθετήσεις, όχι άμεσα στην υλική παραγωγή, αλλά τους δίνει τη δυνατότητα της ακόμη μεγαλύτερης σύμφυσης με τα μονοπώλια στην υλική παραγωγή, βιομηχανία, εμπόριο, αλλά και στις υπηρεσίες. Αλλες σημαντικές εξελίξεις στον τραπεζικό τομέα είναι η εμπορευματοποίηση σε αναπτυγμένη πλέον μορφή του συναλλάγματος (όπου οι ισοτιμίες γίνονται αντικείμενο άγριας κερδοσκοπίας), αλλά και των επιτοκίων, του δημόσιου χρέους(μέσω της έκδοσης ομολογιακών δανείων). Οι τράπεζες προχωρούν ακόμα μέχρι και σε πωλήσεις στοιχείων των λογαριασμών του Ενεργητικού και του Παθητικού τους. Πωλεί, π.χ., μια τράπεζα ολόκληρο το λογαριασμό "καταναλωτικά δάνεια" σε μία άλλη τράπεζα, η οποία αναλαμβάνει να τα εισπράξει, με το ανάλογο βέβαια κέρδος. Μια άλλη "σύγχρονη" εργασία των τραπεζών είναι να εκδίδουν ομολογιακά δάνεια με εγγύηση στοιχεία του Ενεργητικού τους. Αν, δηλαδή, δηλώσουν αδυναμία να εξοφλήσουν τα ομόλογα, τότε οι αγοραστές θα μπορούν να πληρωθούν από απαιτήσεις της Τράπεζας προς τρίτους. Πρόκειται, φυσικά, για εργαλεία κερδοσκοπικά, τα οποία δείχνουν την εξέλιξη της δράσης του χρηματιστικού κεφαλαίου, από την εποχή που τα ανέπτυσσε ο Λένιν στον "Ιμπεριαλισμό". Σήμερα, δε γίνεται η τοποθέτηση κεφαλαίου και η κοπή του κουπονιού μετά από ένα χρόνο. Σήμερα υπάρχουν δυνατότητες για απόκτηση κερδών από το χρηματιστικό κεφάλαιο σε διάστημα λίγων ημερών, ή ακόμα και λίγων ωρών, μέσω των τοποθετήσεών του σε μετοχές ή ομόλογα και της ρευστοποίησής τους τις επόμενες κιόλας ώρες, αν είναι δυνατό. Φαινόμενο κερδοσκοπίας αποτελεί σήμερα η αγορά των λεγόμενων "παραγωγών χρηματοοικονομικών προϊόντων", όπου υπογράφονται συμβόλαια σε Χρηματιστήρια ή εξωχρηματιστηριακά κέντρα τρισεκατομμυρίων δραχμών για τη μελλοντική εξέλιξη του συναλλάγματος, του χρηματιστηριακού δείκτη, των επιτοκίων, ή οποιοδήποτε άλλο "χρηματοοικονομικό προϊόν". Σήμερα ζούμε στην εποχή της κερδοσκοπικής φρενίτιδας, την οποία καθοδηγούν βέβαια οι μεγάλες τράπεζες, οι θυγατρικές τους "επενδυτικές" εταιρίες, και τα περιβόητα "Hedg Funds", τα οποία, βέβαια, χρηματοδοτούνται από τις τράπεζες και μοιράζονται από κοινού τα κέρδη.

Ενδιαφέροντα στοιχεία για τον τεραστίων διαστάσεων τζόγο, που αναπτύσσεται στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, μας δίνει το βιβλίο "Η πορεία προς την παγκοσμιοποίηση" του πρώην υπουργού Εθνικής Οικονομίας του ΠΑΣΟΚ Π. Ρουμελιώτη.Πρόκειται για στοιχεία που αφορούν την περίοδο 1981 - 1992, τα οποία θα πρέπει να θεωρήσουμε σαν μετριοπαθή, σε σχέση με τις σημερινές εξελίξεις.

Σύμφωνα με αυτά, την περίοδο 1981 - 1992:

• Οι λεγόμενες επενδύσεις χαρτοφυλακίου (ομόλογα - μετοχές) αυξήθηκαν (οι εκροές) από 30,5 δισ. δολάρια το 1981 σε 254,4 δισ. δολάρια το 1992. Οι δε εισροές αυξήθηκαν από 50,9 δισ. δολάρια σε 313,4 δισ. δολάρια.
• Οι άμεσες επενδύσεις στις βιομηχανικές χώρες (σε εισροές) αυξήθηκαν από 49,2 δισ. δολάρια σε 149,7 δισ. δολάρια και σε εκροές από 41 δισ. δολάρια σε 89,6 δισ. δολάρια.
• Οι τραπεζικές πιστώσεις από 1.04 τρισ. δολάρια αυξήθηκαν στα 3.61 τρισ. δολάρια.
• Οι αγοραπωλησίες συναλλάγματος σε ημερήσια βάση από 206 δισ. δολάρια το 1986 έφτασαν τα 967 δισ. δολάρια το 1992, ενώ σήμερα είναι σημαντικά υψηλότερες. Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι το 1989 οι αγοραπωλησίες συναλλάγματος σε ημερήσια βάση ήταν 45 φορές μεγαλύτερες από το μέσο ημερήσιο όγκο του παγκόσμιου εμπορίου.
• Οι πράξεις σε παραγωγούς χρηματοοικονομικούς τίτλους το Μάρτη του 1995, σύμφωνα από στοιχεία από 26 χώρες, ανέρχονταν σε 40,7 τρισ. δολάρια.

Βεβαίως, αυτή η διαδικασία κερδοσκοπίας, η οποία "πατά" πάνω στη σφαίρα της εμπορευματικής παραγωγής, ακολουθεί την πορεία της. Οταν υπάρχουν διαταράξεις και κρισιακά φαινόμενα, αντανακλώνται και στη σφαίρα της δράσης του χρηματιστικού κεφαλαίου. Παράδειγμα, η κρίση στη Νοτιοανατολική Ασία.

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

10/3/2002

 -- Η παγκόσμια εξέλιξη επιβεβαιώνει τη θεωρία του Λένιν

20/9/1998

 -- Διεθνής καπιταλιστική κρίση και κερδοσκοπία

5/4/1998

 -- Η υποτίμηση, οι χρηματαγορές και η δικτατορία του κεφαλαίου

24/11/1996

 -- ΑΤΙΤΛΟ