«Κοντσέρτο» για μια νέα κοινωνία

ΟΧΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

«Κοντσέρτο» για μια νέα κοινωνία

Σε μια πρωτόγνωρη άνθηση της μουσικής οδήγησε η Επανάσταση του Οχτώβρη

Πιανίστα παραδίδει μάθημα μουσικής σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, σε παιδικό σταθμό της ΕΣΣΔ

Η Οχτωβριανή Επανάστασηέδωσε τη δυνατότητα στους λαούς της ΕΣΣΔ να εκδηλώσουν τις δημιουργικές τους δυνάμεις σε όλα τα είδη της Τέχνης. Αυτό συνέβη και στον τομέα της μουσικής δημιουργίας, η οποία στη σοβιετική περίοδο γνώρισε μεγάλη άνθηση σε όλους τους τομείς. Στηριγμένη στην πλουσιότατη κληρονομιά της λαϊκής δημιουργίας και της κλασικής μουσικής, καθώς και στην αμέριστη κρατική ενίσχυση, η σοβιετική μουσική αποτέλεσε ένα νέο σταθμό στην ανάπτυξη της παγκόσμιας μουσικής δημιουργίας.

Κρατική μουσική υποδομή

Η δημιουργία κρατικής μουσικής υποδομής, σε όλη την επικράτεια της Σοβιετικής Ενωσης, σε πόλεις και χωριά, από τις Δημοκρατίες του ευρωπαϊκού τμήματος μέχρι τη Σιβηρία, την κεντρική Ασία και την υπερκαυκασία, υπήρξε η σοβαρότερη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της σοσιαλιστικής μουσικής κουλτούρας. Αυτό πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά με διάταγμα του Συμβουλίου Λαϊκών Επιτρόπων για τα ωδεία της Μόσχας και της Πετρούπολης (12/7/1918), που φέρει την υπογραφή του Λένιν. Το κράτος ανέλαβε τη διεύθυνση των μεγαλύτερων μουσικών ιδρυμάτων (ωδείων, θεάτρων, του Μπολσόι και του πρώην Μαριίνσκι), μουσικών εκδοτικών οίκων, εργοστασίων μουσικών οργάνων κ.λπ. Δημιουργήθηκαν νέα μουσικά συγκροτήματα, όπως η περίφημη Ρώσικη Λαϊκή Ορχήστρα (1919), που από το 1946 πήρε τ' όνομα του Ν. Σ. Οσίποφ, η σπουδαία Φιλαρμονική της Πετρούπολης (1921) κ.ά., καθώς και πολλά μουσικο - εκπαιδευτικά ιδρύματα.

Το κύριο πρόβλημα στον τομέα της μουσικής παιδείας τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια ήταν η μόρφωση των εργαζομένων και η μύησή τους στη μουσική. Με τη συμμετοχή εξειδικευμένων μουσικών πραγματοποιούνταν πολυάριθμες λαϊκές συναυλίες και διαλέξεις για τη μουσική και οργανώνονταν ερασιτεχνικές χορωδίες, ορχήστρες, εκπαιδευτικά σεμινάρια, ακόμη και στα τμήματα του Κόκκινου Στρατού. Σπουδαίο ρόλο στη διαφύλαξη και διάδοση αξιόλογων έργων της κλασικής μουσικής έπαιξαν οι συνθέτες Α.Κ. Γκλαζουνόφ, Ιππολίτς - Ιβανόφ και Ρ.Μ. Γκλιέρ, οι οποίοι διηύθυναν τα Ωδεία της Πετρούπολης, της Μόσχας και του Κιέβου, αντίστοιχα, καθώς και ο Α. Δ. Καστάλσκι, διευθυντής της Λαϊκής Χορωδιακής Ακαδημίας της Μόσχας.

«Καρποί» της σοσιαλιστικής οικοδόμησης

Η Ακαδημαϊκή Συμφωνική Ορχήστρα Μόσχας

Τα πρώτα σοβιετικά μουσικά έργα δημιουργούνται στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου (1918 - 1920) και είναι κυρίως τραγούδια τόσο από ερασιτέχνες όσο και από συνθέτες που συνδέονται με τον Κόκκινο Στρατό και υμνούν τα κατορθώματά του. Μετά το τέλος του εμφυλίου και με το πέρασμα στην ειρηνική ανοικοδόμηση, αρχίζει νέα περίοδος ανάπτυξης στη μουσική, που χαρακτηρίζεται από την εντατική αναδιοργάνωση της μουσικής ζωής και της δραστηριότητας όλων των μουσικών ιδρυμάτων και οργανισμών. Χιλιάδες όμιλοι και ομάδες ερασιτεχνών (χορωδίες και λαϊκές ορχήστρες) έκαναν την εμφάνισή τους, αναπτύχθηκε το ερασιτεχνικό τραγούδι και ανανεώθηκε το ρεπερτόριο του θεάτρου και των συναυλιών με έργα Σοβιετικών και ξένων συνθετών, ενώ μεγάλη επιτυχία γνώρισαν λυρικά έργα, με θέματα εμπνευσμένα από τους λαϊκούς απελευθερωτικούς αγώνες - το 1928 ανεβαίνει στο Λένινγκραντ για πρώτη φορά η όπερα του Μουσόργκσκι «Μπορίς Γκοντουνόφ» στην αυθεντική της μορφή. Παράλληλα, νέα μουσικά θέατρα και ωδεία αρχίζουν να λειτουργούν στο Αζερμπαϊτζάν (1921), Αρμενία (1923) κ.ά.

Μεγάλη άνοδο γνώρισε η σοβιετική μουσική κουλτούρα τη δεκαετία του 1930. Σε όλες τις ενωσιακές και σε μερικές αυτόνομες Δημοκρατίες λειτουργούσαν πλέον εθνικά μουσικά θέατρα, ενώ σε πολλές Δημοκρατίες, για πρώτη φορά, έκαναν την εμφάνισή τους συμφωνικές ορχήστρες και ορχήστρες μουσικής δωματίου. Η Απόφαση της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος (23/4/1932) «Για την αναδιοργάνωση των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών οργανώσεων» υπήρξε σημαντικό ορόσημο στην ιστορία της σοβιετικής τέχνης, σημαντικό βήμα για τη συνένωση των καλλιτεχνικών δυνάμεων στην κατεύθυνση δημιουργίας μιας νέας, σοσιαλιστικής τέχνης. Εκείνη την περίοδο παρουσιάζονται τα πρώτα δείγματα της κλασικής σοβιετικής μουσικής, όπως η 5η Συμφωνία και άλλα έργα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, το χορόδραμα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», η καντάτα «Αλέξανδρος Νέφσκι» του Σεργκέι Προκόφιεφ, τα κοντσέρτα για πιάνο και βιολί του Χατσατουριάν κ.ά. Η αλληλεπίδραση των εθνικών πολιτισμών της Σοβιετικής Ενωσης γίνεται εντονότερη, ενώ γράφονται όπερες, συμφωνικά έργα, χοροδράματα σε Δημοκρατίες που προηγουμένως δεν είχαν γραπτή παράδοση μουσικής τέχνης, όπως στο Ουζμπεκιστάν, Καζαχστάν, Κιργκιζία, Μπασκιρία, Ταταρία κ.ά. Το 1936-37 οργανώνεται η Συμφωνική Ορχήστρα και το Συγκρότημα Λαϊκών Χορών της ΕΣΣΔ, ενώ παράλληλα, εγκαινιάζονται καινούργια ωδεία στο Μινσκ, Σβερντλόφσκ, Τασκένδη, Κισινιόφ και πολυάριθμες μουσικές σχολές. Το σοβιετικό τραγούδι γίνεται παλλαϊκό, ανθίζουν η όπερα και η συμφωνική μουσική, ενώ δημιουργούνται μνημειώδη έργα στο είδος του ορατορίου - καντάτας. Το 1935, στο «Λιτερατούρνι Λένινγκραντ», ο μεγάλος Σοβιετικός συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς δηλώνει: «Εδώ στη Σοβιετική Ενωση κάθε εξειδικευμένος δημιουργός, παραγωγός, συγγραφέας, μηχανικός, συνθέτης ή οτιδήποτε άλλο, απολαμβάνει την υποστήριξη του Κόμματος και της κυβέρνησης... Οι Σοβιετικοί συνθέτες έχουν όλες τις ευκαιρίες να δώσουν μεγάλα έργα. Ουδέποτε υπήρξε άλλη εποχή ή άλλος τόπος, όπου ένας συνθέτης να μπορεί ήσυχος να γράψει μια σονάτα ή ένα κουαρτέτο, ξέροντας ότι είναι οικονομικά εξασφαλισμένος. Αυτό είναι αποτέλεσμα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στη χώρα μας, αποτέλεσμα της πολιτικής του Κόμματός μας».

Η σαρανταμελής Ορχήστρα Ακορντεόν του Σπιτιού Πολιτισμού των Τεχνικών Σχολών Λένινγκραντ

Παιδί της ΟχτωβριανήςΕπανάστασης, ο Ντ. Σοστακόβιτς εμπνεύστηκε όπως και άλλοι μεγάλοι ομότεχνοί του από τα ιδανικά της, θέτοντας τη δημιουργία του στην υπηρεσία του λαού που έχτιζε τη σοσιαλιστική κοινωνία. Ηγετική φυσιογνωμία στο χώρο της μουσικής ο Σοστακόβιτς (έγραψε 15 συμφωνίες, όπερες, μουσική για μπαλέτο, κινηματογράφο, θέατρο κλπ.) εντυπωσιάζει όχι μόνο για την αισθητική υπεροχή της γραφής του, αλλά και για τη συμμετοχή του στα κοινά, στην πολιτική ζωή, για την ενεργό δράση του στο παγκόσμιο κίνημα ειρήνης. Οπως έλεγε «ο δεσμός του καλλιτέχνη με το λαό και με την εποχή που ζει είναι η ραχοκοκαλιά κάθε πραγματικού έργου τέχνης»...

Το μεγαλείο αυτού του δεσμού αποκαλύφθηκε περίτρανα στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς οι Σοβιετικοί μουσικοί συμμετείχαν από κάθε μετερίζι στον αγώνα κατά του ναζισμού (είτε ήταν στο μέτωπο είτε στα μεγάλα μουσικά ιδρύματα που συνέχιζαν να λειτουργούν). Και με τη γλώσσα της μουσικής δόθηκε το φιλοσοφικό - ηθικό νόημα του πολέμου σαν γιγάντια σύγκρουση του φωτός και του σκότους, του ανθρωπισμού και της φασιστικής βαρβαρότητας, όπως και η επιβεβαίωση των υψηλών ιδεών του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού. Να θυμηθούμε την ιστορική πρεμιέρα της μνημειώδους 7ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς, στον Αύγουστο του 1942 στο πολιορκημένο από τους χιτλερικούς Λένινγκραντ, όπου η παρτιτούρα μεταφέρθηκε με ειδικό αεροπλάνο και που για να εμπλουτιστεί η σύνθεση της μοναδικής ορχήστρας που είχε απομείνει στην πόλη, της Ορχήστρας της Ραδιοφωνίας, η Στρατιωτική Διοίκηση ανακάλεσε επαγγελματίες μουσικούς από το μέτωπο;

Από την άνθηση στη ...Γιουροβίζιον

Από τη μεταπολεμική περίοδο και στις επόμενες δεκαετίες η σοβιετική μουσική αναπτύχθηκε μέσα από έντονες δημιουργικές αναζητήσεις, που οδήγησαν στην πολυμορφία των στιλ, των ειδών και των μορφών, ενώ απέκτησε παγκόσμια φήμη. Η μουσική παιδεία στην ΕΣΣΔ, μέσα από ένα αξιοζήλευτο σύμπλεγμα κρατικών ωδείων (ανάμεσά τους το κορυφαίο Ωδείο Τσαϊκόφσκι), ινστιτούτων τέχνης, μουσικών ιδρυμάτων μέσης και κατώτερης βαθμίδας και χιλιάδων ακόμη παιδικών μουσικών σχολών, δημιούργησε γενιές μουσικών δημιουργών και εκτελεστών υψηλότατου επιπέδου και μια πλατιά, πρωτόγνωρη άνθηση της μουσικής ζωής.

Η ανατροπή του σοσιαλισμού στην πρώην ΕΣΣΔ, που είχε δραματικές επιπτώσεις σε όλη τη σφαίρα του πολιτισμού, επέφερε μεγάλο χτύπημα και στον τομέα της μουσικής. Καταδικάστηκαν σε ένδεια μεγάλοι μουσικοί οργανισμοί, ενώ υπήρξε τεράστια αιμορραγία των μουσικών της προς το εξωτερικό. Ο «πολιτισμός» της εποχής της καπιταλιστικής παλινόρθωσης μπορεί να καταδικάζει σε οικονομική ασφυξία το Μπολσόι και να εμπορευματοποιεί τη μουσική παιδεία, όμως διαθέτει εκατομμύρια για τα γκλάμουρ σόου της «Γιουροβίζιον» και την προώθηση του κάθε λογής μουσικού φαστ φουντ...

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

10/9/2006

 -- Εμπνευσή του ο λαός και η εποχή του

15/5/2005

 -- Η τέχνη πολέμια του φασισμού

4/10/2003

 -- Ο συνθέτης της Επανάστασης

30/3/2003

 -- «Ιχνη» μιας μεγάλης μουσικής προσωπικότητας

22/11/1997

 -- Η μουσική του Οχτώβρη