Ο ιμπεριαλισμός, τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού

Ο ιμπεριαλισμός, τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού

«Ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο οδηγεί άμεσα στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής... Η παραγωγή γίνεται κοινωνική, η ιδιοποίηση όμως μένει ατομική...Οταν η μεγάλη επιχείρηση γίνεται γιγάντια και οργανώνει σχεδιασμένα, με βάση τον ακριβή υπολογισμό ενός πλούτου στοιχείων, την προμήθεια της αρχικής πρώτης ύλης σε διαστάσεις:2/3 ή 3/4 της συνολικής ποσότητας που είναι απαραίτητη για δεκάδες εκατομμύρια πληθυσμού. Οταν οργανώνεται συστηματικά η μεταφορά αυτής της πρώτης ύλης στα πιο κατάλληλα για την παραγωγή σημεία, που κάποτε απέχουν το ένα από το άλλο εκατοντάδες και χιλιάδες χιλιόμετρα. Οταν από ένα κέντρο διευθύνονται όλα τα στάδια της διαδοχικής κατεργασίας της πρώτης ύλης ως την παραγωγή μιας ολόκληρης σειράς ποικίλων έτοιμων προϊόντων. Οταν η διανομή αυτών των προϊόντων γίνεται με βάση ένα σχέδιο σε δεκάδες και εκατοντάδες εκατομμύρια καταναλωτές (πώληση του πετρελαίου και στην Αμερική και στη Γερμανία από το αμερικάνικο "Τραστ πετρελαίου"). Τότε γίνεται ολοφάνερο ότι έχουμε μπροστά μας μια κοινωνικοποίηση της παραγωγής... ότι οι σχέσεις της ατομικής οικονομίας και της ατομικής ιδιοκτησίας αποτελούν ένα περίβλημα, που δεν ανταποκρίνεται πια στο περιεχόμενο... που αναπόφευκτα όμως θα παραμεριστεί».(Λένιν, Απαντα, τ.27, σελ.327 και 432).


Σ'
 αυτό το απόσπασμα από το έργο «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», ο Λένιν αποκαλύπτει την ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού, ως το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, ως το στάδιο αυτό που αναπόφευκτα καθορίζει την εποχή περάσματος στο σοσιαλισμό. Και το αιτιολογεί ταυτόχρονα αναφέροντας ότι η αυξανόμενη στο έπακρο κοινωνικοποίηση της παραγωγής δε χωρά στις σχέσεις της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.




Με την εδραίωση του μονοπωλιακού σταδίου του καπιταλισμού εμφανίζονται δίπλα στις σχέσεις της εμπορευματικής παραγωγής, και οι σχέσεις μονοπωλιακής ρύθμισης της παραγωγής για την εξασφάλιση κερδών και υπερκερδών από τα μονοπώλια. Ετσι το μονοπώλιο, από τη μια μεριά σχεδιάζει την παραγωγή του έτσι που να εξοικονομεί φτηνές πρώτες ύλες, φτηνή ενέργεια, φτηνό και ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, συγκεκριμένη εκ των προτέρων αγορά των παραγόμενων εμπορευμάτων. Ταυτόχρονα η πραγματοποίηση αυτών των εμπορευμάτων γίνεται στην αγορά. Αντικειμενικά η ύπαρξη των εμπορευματικών σχέσεων, ενέχει τον ανταγωνισμό. Ετσι το μονοπώλιο δεν μπορεί να εξαλείψει και δεν εξαλείφει ποτέ τον ανταγωνισμό. Γεννιέται δίπλα σ' αυτόν και υπάρχει πάνω σ' αυτόν. Με την εμφάνισή του όμως το μονοπώλιο, επιδιώκει το ξεπέρασμα εκείνων των ανταγωνισμών που δημιουργούνται προκειμένου να μπορεί να μεγιστοποιεί τα κέρδη του. Ταυτόχρονα επιδρά το ίδιο στον ανταγωνισμό προσπαθώντας να προσαρμόζει τις διαστάσεις της παραγωγής και του επιπέδου των τιμών στις διαστάσεις της ζήτησης. Αλλά για την παραγωγή των εμπορευμάτων κίνητρο είναι η μεγιστοποίηση των κερδών των μονοπωλίων.


Η
 ανάπτυξη των στοιχείων σχεδιασμού της παραγωγής, η οποία γίνεται δυνατή από το μονοπώλιο είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο της μονοπώλησης στους διάφορους τομείς της κοινωνικής παραγωγής. Αλλά ταυτόχρονα με τα στοιχεία του σχεδιασμού της παραγωγής, και είναι σημαντική αυτή η πλευρά στη δράση τους για την απόκτηση του μέγιστου κέρδους, ο καπιταλισμός παραμένει μια εμπορευματική μορφή παραγωγής που είναι υποταγμένη στην αύξηση των εμπορευμάτων και στην πραγματοποίησή τους στην αγορά. Γιατί και μέσα από την αύξηση της παραγωγής εμπορευμάτων και την πραγματοποίησή τους στην αγορά μπορεί να αυξάνονται τα κέρδη.




Ετσι ο σχεδιασμός τον οποίο επιδιώκουν τα μονοπώλια, είναι συστατικό στοιχείο στη δράση τους, αλλά βρίσκεται σε αντίθεση με την εμπορευματική βάση του καπιταλισμού. Δεν μπορεί λοιπόν να επιτευχθεί σχεδιασμός σ' όλη την κλίμακα όλης της κοινωνικής παραγωγής, είναι αδύνατο στις συνθήκες του καπιταλισμού. Αυτό προϋποθέτει ένα ενιαίο μονοπώλιο, πράγμα όμως που βρίσκεται σε αξεπέραστη αντίθεση με τη φύση του μονοπωλίου σαν καπιταλιστική οικονομική μορφή, σε αξεπέραστη αντίθεση με την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Αυτή την προοπτική πρόβαλε στις αρχές του αιώνα, για το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού ο Κάουτσκι, που ονειρευόταν την εξέλιξη της τάξης των μονοπωλίων σε ένα υπερμονοπώλιο και στο παγκόσμιο μονοπώλιο και τον ιμπεριαλισμό σε μια ειρηνική χωρίς ανταγωνισμούς εποχή του καπιταλισμού. Αλλά το καπιταλιστικό μονοπώλιο που έχει ως συστατικό στοιχείο της δράσης του το σχεδιασμό, δρα σε συνθήκες ανταγωνισμού και μάλιστα οξύτατου ανάμεσα στα μονοπώλια. Ετσι η σχεδιοποίηση έρχεται σε αντίθεση με τον ανταγωνισμό.


Ε
πομένως από την άποψη των υλικών προϋποθέσεων η τάση της ολοένα εντεινόμενης κοινωνικοποίησης εμποδίζεται από την ατομική ιδιοκτησία, η οποία αντικειμενικά πρέπει να αντικατασταθεί από την κοινωνική ιδιοκτησία. Γι' αυτό και κυριαρχία του μονοπωλιακού καπιταλισμού σημαίνει ότι τα θεμέλια του καπιταλισμού, δηλαδή της εμπορευματικής παραγωγής, υποσκάπτονται. Με την εδραίωση του μονοπωλιακού σταδίου του καπιταλισμού εμφανίζονται δίπλα στις σχέσεις της εμπορευματικής παραγωγής και οι σχέσεις μονοπωλιακής ρύθμισης της παραγωγής για την εξασφάλιση κερδών και υπερκερδών από τα μονοπώλια. Ετσι η αντίθεση ανάμεσα στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής και στην ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της λόγω της ατομικής ιδιοκτησίας, οξύνεται στο έπακρο. Η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής είναι αυτή που εμποδίζει την κοινωνική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της παραγωγής. Αρα η όξυνση αυτής της αντίθεσης οξύνει την αντίθεση κεφαλαίου -εργασίας.




Ο σχεδιασμός, λοιπόν, ως συστατικό στοιχείο της δράσης των μονοπωλίων αντικειμενικά εμποδίζει και αποκλείει το σχεδιασμό της παραγωγής σ' ολόκληρη την κλίμακα όλης της κοινωνίας. Γιατί είναι σχεδιασμός σε μια αυξανόμενη κοινωνικοποίηση της παραγωγής αλλά στη βάση της ατομικής ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της και δεν μπορεί να είναι ολοκληρωμένη.


Ο συνδυασμός του σχεδιασμού από το μονοπώλιο με την καπιταλιστική βάση της παραγωγής, που συνδέεται άρρηκτα με την καπιταλιστική εκμετάλλευση και με την καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της κοινωνικής παραγωγής, είναι ένας συνδυασμός βαθιά αντιφατικός.


Α
ντικειμενικά λοιπόν η εμφάνιση των μονοπωλίων και η κυριαρχία του μονοπωλιακού καπιταλισμού φανερώνει την αναγκαιότητα της αντιστοιχίας της κοινωνικοποιημένης παραγωγής με την ιδιοκτησία, που σημαίνει κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής ώστε οι δυνατότητες του σχεδιασμού στο επίπεδο του ξεχωριστού μονοπωλίου να εφαρμοστούν σ' ολόκληρη την κλίμακα της κοινωνικής παραγωγής.




Γι' αυτό ακριβώς ο Λένιν διατύπωσε τη θέση ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο ανάπτυξης του καπιταλισμού. Αλλο στάδιο του καπιταλισμού, που να ξεπερνάει τα πλαίσια του μονοπωλιακού καπιταλισμού, δεν μπορεί να υπάρξει. Δεν μπορεί να υπάρξει παγκόσμιο μονοπώλιο, υπεριμπεριαλισμός, παρά μόνο σοσιαλισμός. Επίσης ο μονοπωλιακός καπιταλισμός άρχισε να χρησιμοποιεί πάνω στη δική του βάση στοιχεία του μελλοντικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, του σοσιαλισμού, γι' αυτό ο Λένιν τόνιζε το μεταβατικό χαρακτήρα της οικονομίας του ιμπεριαλισμού και χαρακτήριζε τον ιμπεριαλισμό σαν καπιταλισμό που πεθαίνει.


Ο χαρακτηρισμός του ιμπεριαλισμού σαν καπιταλισμού που πεθαίνει, δε σημαίνει τη βαθμιαία μετατροπή του καπιταλισμού σε σοσιαλισμό, ούτε την αυτόματη κατάρρευσή του. Αναδεικνύει απλά και συγκεκριμένα την αναγκαιότητα του περάσματος στην ανώτερη κοινωνική βαθμίδα, το σοσιαλισμό. Είναι έκφραση της ώριμης ανάγκης για την κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αλλά ο θάνατος του καπιταλισμού που αρχίζει στον ιμπεριαλισμό, είναι δυνατός μόνο με την επαναστατική κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Και αυτό είναι έργο του «νεκροθάφτη» του, τον οποίο ο ίδιος ο καπιταλισμός γεννά και αναπαράγει, του προλεταριάτου και των συμμάχων του. Εργο που απαιτεί τη συνειδητοποίηση αυτής της αναγκαιότητας και γι' αυτό την οργανωμένη αποτελεσματική δράση της πρωτοπορίας, του Κομμουνιστικού Κόμματος, και με δεδομένη την ύπαρξη των υλικών προϋποθέσεων, να εμφανιστούν και οι αντικειμενικές, που είναι η πανεθνική κρίση και η επαναστατική κατάσταση. Μόνο τότε μπορεί η επαναστατημένη εργατική τάξη με τους συμμάχους της να ανατρέψει τον καπιταλισμό, για ν' ανοίξει το δρόμο στο σοσιαλισμό.