Ο φωτογράφος Γιώργος Σεφέρης

Ο φωτογράφος Γιώργος Σεφέρης

«Σταματήσαμε λίγο πιο κάτω από το Amshit και κοιτάξαμε τον ήλιο να βουλιάζει στην ήσυχη θάλασσα της Φοινίκης. Μα γιατί κάποτε βλέπει κανείς τα πράγματα καθαρά - θέλω να πω όπως όταν η φωτογραφική μηχανή είναι σωστά κανονισμένη». Η ανάγκη του Γιώργου Σεφέρη να δει τα πράγματα καθαρά - τους τόπους, τα περιστατικά και τους ανθρώπους που σημάδεψαν το ταξίδι της ζωής του - είναι ίσως η κύρια διαπλαστική δύναμη πίσω από το έργο του, ομοούσια με την επιθυμία του να «μιλήσει απλά», όπως την είχε εκφράσει σ' ένα του ποίημα γραμμένο το 1942. Και το πόσο «σωστά κανονισμένη» ήταν συχνά η φωτογραφική μηχανή του Γ. Σεφέρη, ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να το διαπιστώσει στην έκθεση που φιλοξενείται έως τις 20 Δεκεμβρίου στην Τεχνόπολη του δήμου Αθηναίων στο Γκάζι, αλλά και στο ομότιτλο λεύκωμα που τη συνοδεύει. Οργανωτής και των δύο αυτών παρουσιάσεων, είναι το Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας.

Γόνιμη και μακροχρόνια ενασχόληση

«Οι φωτογραφίες του Γιώργου Σεφέρη», που είναι ο τίτλος της ενδιαφέρουσας φωτογραφικής παρουσίασης, περιλαμβάνει μικρό, αλλά αντιπροσωπευτικό δείγμα της γόνιμης και μακροχρόνιας ενασχόλησης του ποιητή με την τέχνη της φωτογραφίας. Οπως σημειώνουν οι διοργανωτές: «Με την παρούσα έκθεση, που αποτελεί και τη συμβολή του Μορφωτικού Ιδρύματος στο φετινό "Ετος Σεφέρη", θελήσαμε να αναδείξουμε το φωτογράφο Γιώργο Σεφέρη και πολύ λιγότερο να αφηγηθούμε τη ζωή του ή να εικονογραφήσουμε την ποίησή του μέσα από τις φωτογραφίες του».

Συγκεκριμένα, στην έκθεση παρουσιάζονται 80 ανέκδοτες φωτογραφίες, που είχε τραβήξει ο ίδιος από το 1920 έως τον τελευταίο χρόνο της ζωής του, αποκαλύπτοντας μιαν άλλη πλευρά της καλλιτεχνικής του ευαισθησίας. Οι φωτογραφίες αποτελούν μέρος του Φωτογραφικού Αρχείου Γιώργου Σεφέρη, το οποίο ανήκει εξ ολοκλήρου στο Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας. Περιέχει πάνω από δυόμισι χιλιάδες αρνητικά φωτογραφιών που έβγαλε ο Γ. Σεφέρης, από το 1920, όταν ήταν ακόμη φοιτητής στο Παρίσι, ως το 1971, χρονιά του θανάτου του. Το Φωτογραφικό Αρχείο του Γ. Σεφέρη, περιήλθε στο Μορφωτικό Ιδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, μετά από δωρεά της Μαρώς Σεφέρη το 1984 και της Αννας Λόντου το 1999. Τα περισσότερα αρνητικά βρέθηκαν ταξινομημένα και αρχειοθετημένα, άλλα σε πλαστικές θήκες και άλλα σε αυτοσχέδιες θήκες από λεπτό ημιδιάφανο χαρτί. Οι κωδικοί αριθμοί για τα ταξινομημένα αρνητικά είναι σημειωμένοι με μελάνι στις θήκες ή πάνω στα αρνητικά, ενώ πολλές από τις θήκες φέρουν ιδιόχειρες σημειώσεις του ποιητή. Ακόμη, πολλές από αυτές τις λήψεις βρέθηκαν και σε πρόχειρα αντίτυπα μικρού σχήματος, κολλημένα - κατά ενότητα ή απλώς κατά χρονολογία - σε τετράδια ή σε λυτά φύλλα από χαρτόνι, όπου ο Γ. Σεφέρης υπογραμμίζει το θέμα της φωτογραφίας και κάποτε πλαισιώνει με μελάνι πάνω στην εκτύπωση μια λεπτομέρεια που θέλει να μεγεθύνει. Για να σχηματίσει ο επισκέπτης της έκθεσης μια πιο πιστή εικόνα του αρχείου, εκτίθενται μέσα σε προθήκες ορισμένα από τα τετράδια και τα λυτά φύλλα, επιλέγοντας οι διοργανωτές, ως καταλληλότερες για το σκοπό αυτό, τις φωτογραφίες του Γ. Σεφέρη στη Μέση Ανατολή και την Κύπρο.

Η σειρά των φωτογραφιών είναι αυστηρά χρονολογική. Αναπόφευκτη εξαίρεση αποτελούν οι φωτογραφίες από τα τρία ταξίδια του Γ. Σεφέρη στην Κύπρο (1953 - 1955). Οι φωτογραφίες αυτές παρουσιάζονται ως αυτόνομη ενότητα, διακριτή από τις υπόλοιπες διαδρομές του της ίδιας περιόδου, στη Μέση Ανατολή. Επίσης, απομονώθηκε μια μικρή επιλογή από τα πορτρέτα που έκανε ο Γ. Σεφέρης, αποσπώντας τα από την οικεία θέση τους και παρουσιάζοντάς τα ξεχωριστά, με τη σκέψη ότι συγκροτούν διακριτή ενότητα με τη δική της ξεχωριστή γοητεία. Σημειώνουμε ότι μέρος της έκθεσης παρουσιάστηκε τον περασμένο μήνα στη γενέτειρα του ποιητή, στη Σμύρνη, ενώ έχει προγραμματιστεί να μεταφερθεί και στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης το 2001.

Καλαίσθητη έκδοση

Το ομότιτλο λεύκωμα, που συνοδεύει την έκθεση, περιλαμβάνει 121 φωτογραφίες του Γ. Σεφέρη. Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση, στην οποία τα κείμενα υπογράφουν οι: Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Ε.Χ.Κάσδαγλης και Γιάννης Σταθάτος. Το προλογικό σημείωμα και η επιμέλεια είναι του διευθυντή του Ιδρύματος, Διονύση Καψάλη. Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει «Αποφύγαμε επιμελώς να αφηγηθούμε, για μια ακόμη φορά, τη ζωή του ποιητή μέσα από τις φωτογραφίες του... Καταλήξαμε σε ένα λεύκωμα που διαβάζεται διττά: προσηλωμένο μεν στην τέχνη της φωτογραφίας, αλλά και πιστό στον άνθρωπο που διακόνησε την τέχνη αυτή σαν αδιάσπαστο στοιχείο της προσωπικότητάς του».

Στο «Φωτογράφο Γιώργο Σεφέρη» αναφέρεται το κείμενο του Δ. Δασκαλόπουλου, το οποίο καταλήγει «Ο Σεφέρης διαθέτει πράγματι το ένστικτο και την οπτική που σπρώχνει ένα φωτογράφο να διαλέξει το συγκεκριμένο θέμα και να γυρίσει την πλάτη του σε μιαν "ωραία" ή σε μια "ρομαντική" εικόνα αμφισβητούμενης αισθητικής. Πέρα από την όποια καλλιτεχνική ή αισθητική τους αξία, οι φωτογραφίας αυτές προέρχονται από την αμοιβαία, αμφίδρομη σχέση του ποιητή με τον γύρω του κόσμο. Επιπλέον, καθώς κυλούν τα χρόνια, προσλαμβάνουν όλο και περισσότερο την αξία μαρτυρίας για το πόσο ραγδαία άλλαξε η ζωή μας και το φυσικό περιβάλλον στον εικοστό αιώνα».

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη φωτογραφική ενασχόληση του νομπελίστα ποιητή, μας δίνει το κείμενο του Γιάννη Σταθάτου, το οποίο αποτελεί την πρώτη δημόσια παρουσίαση του φωτογραφικού αρχείου του Σεφέρη. «Δεν ασχολήθηκε ποτέ με εμφάνιση ή εκτύπωση και έστελνε τα φιλμ του σε διάφορα εμπορικά εργαστήρια για επεξεργασία», υπογραμμίζει ο Γ. Σταθάτος. «Ετσι η εκτύπωση των περισσότερων φωτογραφιών του αρχείου είναι μάλλον μέτρια. Σπανίως μόνο φρόντιζε να δώσει καμία ιδιαιτέρως αγαπητή φωτογραφία σε καλό στούντιο. Χρησιμοποιούσε σχεδόν αποκλειστικά μαυρόασπρο φιλμ, ακόμα και όταν άρχισε να διαδίδεται το έγχρωμο. Πίστευε πως η μαυρόασπρη φωτογραφία είναι πιο δύσκολη».

«Ενα παιχνίδι από φως και σκιά», είναι ο τίτλος του κειμένου του Ε.Χ.Κάσδαγλη, που φιλοξενείται και αυτό στο λεύκωμα. «Ο Σεφέρης» αναφέρει στην αρχή του κειμένου του ο Ε.Χ.Κάσδαγλης «είναι ίσως ο μόνος άνθρωπος των Γραμμάτων στην Ελλάδα, που θα μπορούσε κανείς να εικονογραφήσει ολόκληρη τη ζωή του, χρόνο το χρόνο, αποκλειστικά με φωτογραφικό υλικό. Από την πρώτη του φωτογραφία στη Σμύρνη, νεογέννητο μωρό, με την γκουβερνάντα του που του παραστέκει σαν καλοΐσκιωτη Μοίρα, ίσαμε την τελευταία του στην Αθήνα, με τα πλήθη να κατακλύζουν την οδό Αναπαύσεως, παρά τις προσπάθειες της Αστυνομίας, το πένθιμο αυτοκίνητο στο πρώτο πλάνο και το Βράχο της Ακρόπολης στο βάθος - το "πετρωμένο καράβι", όπως τον ονόμαζε ο ίδιος». «... Δεν έχει νομίζω νόημα η αξιολόγηση του τεράστιου αυτού υλικού. Φυσικά, υπάρχει η βελτίωση της ποιότητας με την πείρα των χρόνων και με τη χρησιμοποίηση τελειότερων μηχανών. Φυσικά, υπάρχει η έμφυτη καλαισθησία και μαστοριά του Σεφέρη που χαρακτηρίζει ό,τι καταπιάστηκε στη ζωή του, όπως φαίνεται κι από το τύπωμα των βιβλίων του. Οι φωτογραφίες του, όμως, - αποκλειστικά ασπρόμαυρες - είναι κάτι παραπάνω από το καλό καδράρισμα, την ακρίβεια του θέματος, την καθαρότητα του περιγράμματος, τη σωστή φωτοσκίαση, την έγνοια του ουσιώδους. Είναι η "τεκάμενη ζωή ανάμεσα στον ύπνο και το θάνατο", το αέναο παιχνίδι του Σεφέρη με το φως και τη σκιά».

Το λεύκωμα διατίθεται στο χώρο της έκθεσης, στο βιβλιοπωλείο του Μορφωτικού Ιδρύματος στη «Στοά Βιβλίου» και στα γραφεία του Ιδρύματος (Θουκυδίδου 13, Πλάκα).

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ