«ΜΠΟΛΣΟΪ» Η αποκαθήλωση ενός συμβόλου

«ΜΠΟΛΣΟΪ»

Η αποκαθήλωση ενός συμβόλου

Θύμα της πορείας καπιταλιστικοποίησης της Ρωσίας, το θέατρο «Μπολσόι» δεν έχει άλλο στήριγμα πλέον από τους ανθρώπους του και τον περήφανο λαό της μεγάλης αυτής χώρας

Η σολίστ της νέας γενιάς των «Μπολσόι», Μαρία Αλάς, που εμφανίστηκε πρόσφατα στο Θέατρο Πέτρας

Η απόλυση του καλλιτεχνικού διευθυντή του περίφημου θεάτρου «Μπολσόι», Βλαντίμιρ Βασίλιεφ, από τον πρόεδρο Πούτιν έκανε το γύρο του πλανήτη τις τελευταίες βδομάδες, φέρνοντας παράλληλα στο προσκήνιο τα πολλά και σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα από τα σπουδαιότερα θέατρα του κόσμου.

Οι σολίστες του μπαλέτου έμαθαν την είδηση από τα ΜΜΕ, αφού βρίσκονταν σε περιοδεία στο εξωτερικό, σταθμός της οποίας ήταν και η Ελλάδα. Η περιοδεία διήρκησε όλο το καλοκαίρι και η νέα γενιά αστεριών του «Μπολσόι» έδωσε πολλές παραστάσεις από τις ΗΠΑ μέχρι τη Ν. Κορέα και την Ευρώπη, προς τέρψιν των φιλότεχνων όπου Γης, με μεγάλη - όσο και αναμενόμενη - επιτυχία.

Οσοι τους απόλαυσαν, πολύ δύσκολα θα πίστευαν πως αυτοί οι άνθρωποι δημιουργούν στις πλέον αντίξοες συνθήκες, με το θέατρο να τελεί σε πλήρη εγκατάλειψη από το κράτος και τη μεγάλη «οικογένεια» του «Μπολσόι» να προσπαθεί να επιβιώσει εκ των ενόντων. Πολύ δύσκολα θα πίστευαν ότι αυτή η εγκατάλειψη έχει γίνει ακόμη και επικίνδυνη, αφού το ιστορικό κτίριο του θεάτρου χρειάζεται άμεσες και ευρείας κλίμακας επισκευές, που αν δε γίνουν κάνουναπαγορευτική τη χρήση του.

Ποιος θα πίστευε, τελικά, πριν την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην πρώην ΕΣΣΔ, ότι η Ρωσία θα άφηνε στην τύχη του τον σημαντικότερο πολιτιστικό «πρεσβευτή» της, το σημαντικότερο «φυτώριο» χορευτών παγκόσμιας κλάσης; Και ποιος μπορούσε ποτέ να πιστέψει, ότι η ΟΥΝΕΣΚΟ θα οργάνωνε στις 28 Μαρτίου του 2000ένα διεθνή έρανο, για να σωθεί το «Μπολσόι» από την ολοκληρωτική καταστροφή, καλώντας μια σειρά θέατρα σε όλο τον κόσμο να αφιερώσουν την παράστασή τους εκείνης της μέρας (τη γενέθλια μέρα του περίφημου θεάτρου) στο «Μπολσόι»;

Αποψη του «Μπολσόι» επί σοβιετικής εποχής

Κι όμως, όλα τα παραπάνω είναι η πραγματικότητα του σημερινού «Μπολσόι», σχεδόν μετά από μια δεκαετία «μεταρρυθμίσεων». Αλλά όσοι είδαν και άκουσαν από κοντά τους χορευτές του στη συνέντευξη Τύπου που έδωσαν την περασμένη Τετάρτη στην Αθήνα, δε θα διέκριναν τίποτε άλλο στους τρόπους και τα λόγια τους, παρά το γνωστό ρώσικο πείσμα και περηφάνια που στο παρελθόν κέρδισαν πολλές μάχες.

Η αρχή

Η καλλιτεχνική αξία του θεάτρου είναι ευρέως γνωστή, γι' αυτό θα σταθούμε σε μερικά διαφωτιστικά ιστορικά στοιχεία. Στις 17 Μάρτη του 1776 (28 Μάρτη με το νέο ημερολόγιο) ο εισαγγελέας του κυβερνείου, πρίγκιπας,Πιότρ Ουρούσοφ, έλαβε από την Αικατερίνη ΙΙ, άδεια δημιουργίας θεάτρου, το οποίο, εκτός από διακοσμητικό ρόλο για την πόλη, θα μπορούσε να φιλοξενήσει όπερες, μπαλέτα, θέατρο και μασκαράτες, στις οποίες επιδιδόταν μετά μανίας η αριστοκρατία της εποχής. Το θέατρο φυσικά ήταν ιδιωτικό και είχαν πρόσβαση μόνο τα μέλη της άρχουσα τάξης. Η παραπάνω ημερομηνία θεωρείται και η ληξιαρχική πράξη «γέννησης» του «Μπολσόι» και του επαγγελματικού θεάτρου γενικά στη Μόσχα. Ο πρώτος θίασος του «Μπολσόι» αποτελούνταν από 13 άνδρες ηθοποιούς, 9 γυναίκες ηθοποιούς, 4 χορεύτριες, 3 χορευτές και 13 μουσικούς. Ο θίασος ήταν ενιαίος και όλα τα μέλη του συμμετείχαν στο θέατρο, την όπερα και το μπαλέτο.

Από την παράσταση στο Ηρώδειο το '89

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο αρχιτέκτονας,Χριστιάν Ρόζμπεργκ, χτίζει ένα πέτρινο κτίριο στην οδό Πετρόβσκοϊ, το οποίο θα αποτελούσε και το μόνιμο «σπίτι» του «Μπολσόι» για τα πάνω από 200 χρόνια της ύπαρξής του. Το1789 το θέατρο θα γίνει κρατικό, ενώ τη σημερινή του ονομασία την πήρε το 1856. Ηπρώτη παράσταση δόθηκε στις 30 Δεκεμβρίου του 1780 με το μπαλέτο - παντομίμα «Η μαγική σχολή» του Η. Στάρστερ σε χορογραφία του Λ. Πάραντις.

Τραγική ημερομηνία για το θέατρο είναι η 8η Οκτωβρίου του 1805, όταν στις 3 το απόγευμα, το κτίριο θα καταστραφεί ολοκληρωτικά απόπυρκαγιά. Η φωτιά ξεκίνησε από απροσεξία του υπεύθυνου της γκαρνταρόμπας, ο οποίος ξέχασε σε αυτήν δύο αναμμένα κεριά. Στο ημερολόγιό του, ο Μοσχοβίτης θεατράνθρωπος Σ. Ζιχαριόφγράφει ότι από το θέατρο «Πετρόβσκι» - όπως ονομαζόταν τότε το «Μπολσόι», δεν έμειναν παρά μόνο καμένοι τοίχοι... Για 20 χρόνια οι «μούσες» εγκατέλειψαν το κατεστραμμένο θέατρο και ο θίασος εξακολούθησε να δίνει παραστάσεις στις «σκηνές» ιδιωτικών κτιρίων της Μόσχας.

Η σοβιετική περίοδος

Το 1917 κατά τη διάρκεια της επανάστασης, το «Μπολσόι» θα χάσει τα μισά του τζάμια από τις ριπές, ζημιά όχι και τόσο σοβαρή - σε σύγκριση με το γεγονός - η οποία πολύ γρήγορα αποκαταστάθηκε. Αν και η σεζόν ξεκίνησε όπως συνήθως, ωστόσο από το πρόγραμμα εξαιρέθηκαν οι όπερες που αφορούσαν τσάρους και βασιλιάδες. Το 1918 στο θέατρο οργανώνεται στούντιο σκηνοθεσίας όπερας με επικεφαλής τον Κ. Σ. Στανισλάφσκι. Από το 1919 ξεκίνησε και η παράδοση να οργανώνονται στο θέατρο οι επέτειοι της επανάστασης, κομματικά συνέδρια και αφιερώματα πανεθνικής σημασίας, γεγονός που κατέστησε το «Μπολσόι»κέντρο της πολιτιστικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Στιγμιότυπο από παράσταση των «Μπολσόι» στο Ηρώδειο το 1989

Η σοβιετική εξουσία θα ξεκινήσει ήδη από το1921 σημαντικές παρεμβάσεις συντήρησης του θεάτρου. Τη δεκαετία του '20 η σκηνή του «Μπολσόι» θα αποκτήσει ένα εκπληκτικόσύστημα ακουστικής, δημιουργίας του Α. Κουσάκιν, που ανάλογό του δεν είχε κανένα θέατρο της εποχής παγκοσμίως. Το 1926 θα κατασκευαστεί αντιπυρική αυλαία και μηχανική σκηνή, ενώ τα ξύλινα μέρη της θα αντικατασταθούν από μεταλλικά και θα αυξηθεί ο υπόγειος χώρος της.

Το 1941 θα καταστραφεί από βομβαρδισμούς σημαντικό μέρος της πρόσοψης, η οποία θα επισκευαστεί πλήρως πριν ακόμη τελειώσει ο πόλεμος! Το 1958 το «Μπολσόι» θα αποκτήσει κλιματισμό. Θα ακολουθήσουν πολλές ακόμη παρεμβάσεις συντήρησης. Στις 9 Μάρτη του 1987, το Συμβούλιο Υπουργών τηςΕΣΣΔ αποφασίζει την ενδυνάμωση της τεχνικής και υλικής υποδομής του «Μπολσόι», απόφαση που στηρίχτηκε σε αναλυτική έκθεση ειδικών, οι οποίοι γνωμοδοτούσαν ουσιαστικά για μια μακράς διάρκειας και ριζική ανακαίνιση του θεάτρου. Η υλοποίηση της απόφασης, η οποία θα έλυνε για χρόνια τουλάχιστον τα σημερινά κτιριακά προβλήματα του θεάτρου, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ για τους γνωστούς λόγους.

Στα πρόθυρα του τέλους

Η νέα εξουσία, που εμφανίστηκε από τη διάλυση της ΕΣΣΔ, είχε άλλες προτεραιότητες από τον πολιτισμό. Οπως για παράδειγμα, πώς θα ξεπουλήσει τη χώρα. Ωστόσο, η κατάσταση ενός θεάτρου που επί ενάμιση αιώνα έδινε300 παραστάσεις το χρόνο, χειροτέρευε με γοργούς ρυθμούς. Ο κίνδυνος να κλείσει τελείως το θέατρο και να πεταχτούν στο δρόμο οι 2.500 εργαζόμενοι σε αυτό ήταν άμεσος. Η φυγή μεγάλων χορευτών του στο εξωτερικό, που πριν αποτελούσε είδηση για ψυχροπολεμική κατανάλωση, τώρα έπαιρνε τη μορφή της έσχατης λύσης για επιβίωση. Επρεπε, όμως, να φτάσει το καλοκαίρι του 1993, για να αποφασιστεί στις 7 Ιούλη η κατασκευή νέου κτιρίου που θα φιλοξενούσε τις παραστάσεις μέχρι να συντηρηθεί το ιστορικό κτίριο. Η πρώτη πέτρα, όμως, του νέου κτιρίου εγκαινιάστηκε στις 8 Σεπτεμβρίου του 1995. Το σχέδιο προέβλεπε την κατασκευή κεντρικού κτιρίου 25.000 τ.μ και βοηθητικού 6.000 τ.μ. με προϋπολογισμό 200 εκατομμύρια δολάρια. Το έργο σταμάτησε την Ανοιξη του 1999, λόγω έλλειψης χρημάτων. Αυτή τη στιγμή υπολογίζεται ότι χρειάζονται συνολικά 400 εκατομμύρια δολάρια για τη συνολική ανακατασκευή του θεάτρου.

Η ΟΥΝΕΣΚΟ εμφανίζεται ήδη από το 1993, όπου υπογράφει συμφωνία με το υπουργείο Πολιτισμού της Ρωσίας και με το «Μπολσόι» για διάφορους τρόπους συνεργασίας, με στόχο την ανακατασκευή του θεάτρου. Ωστόσο, η βοήθεια της ΟΥΝΕΣΚΟ δεν ήταν σημαντική, αφού περιορίστηκε στη διοργάνωση συνεδρίων και εκθέσεων, πιο πολύ με στόχο την προσέλκυση ξένων επιχειρηματιών. Αλλωστε, η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει σχετικό πρόγραμμα «βοήθειας» για πολιτιστικά μνημεία των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, κάτι που μάλλον πρέπει να εκληφθεί με σκεπτικισμό, λόγω της απαξίωσης του ρόλου (ίσως και της αλλαγής του) τέτοιου είδους διεθνών οργανισμών.

Κραυγή σωτηρίας

Το 1995 διορίζεται από τον Γιέλτσιν στη θέση του διευθυντή του θεάτρου ο Βλαντίμιρ Βασίλιεφ, μεγάλη δόξα των μπαλέτων «Μπολσόι» τη δεκαετία του '60 και «γέννημα θρέμμα» τους. Ο Βασίλιεφ θα προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές στην πολιτική του ρεπερτορίου και της καλλιτεχνικής δουλιάς. Συνεργάζεται και με ξένους γνωστούς σκηνοθέτες σε μεγάλες παραγωγές, ενώ προσκαλεί σε συνεργασία και τον Ροστροπόβιτς. Παράλληλα, βλέποντας πως η επιλογή του σε αυτή τη θέση ήταν μάλλον το άλλοθι μιας ανίκανης κυβέρνησης να σώσει το θέατρο, ξεκινά μια μεγάλη καμπάνια στήριξης του «Μπολσόι» στη Ρωσία και το εξωτερικό, σε συνεργασία με τον πρόεδρο της ΟΥΝΕΣΚΟ, Φεντερίκο Μαγιόρ.

Η ανοιχτή επιστολή του Βασίλιεφ στην έναρξη της καμπάνιας, με την οποία καλεί τους «ηθοποιούς του θεάτρου και του κινηματογράφου, σκηνοθέτες, εικαστικούς, όλους όσοι θεωρούν μονάκριβη την τέχνη του θεάτρου» σε όλο τον κόσμο να αφιερώσουν την 28η Μαρτίου 2000 στο «Μπολσόι» θα μείνει σίγουρα στην ιστορία σαν μια διαχρονική κραυγή απόγνωσης του κόσμου της Τέχνης σε κάθε εποχή που η εκάστοτε «νέα τάξη» επιχειρεί την επιβολή της.

«Απευθύνομαι σε Σας...»

«Απευθύνομαι σε Σας», γράφει σε ένα σημείο ο Βασίλιεφ, «κατανοώντας ότι οι πιο πολλοί από εσάς είστε απασχολημένοι με παρόμοια προβλήματα, που, με πολλή οξύτητα στέκουν μπροστά στο Μπολσόι. Κατανοώ, επίσης, πως αυτό το κάλεσμα σε όλους τους θεατρικούς παράγοντες του πλανήτη μας, σε πολλούς φαντάζει ουτοπικό, μια ψευδαίσθηση, αφελείς φαντασιώσεις ενός ονειροπόλου. Αλλά εγώ απευθύνομαι στη φωτισμένη σκέψη των συντρόφων μου στο επάγγελμα, η ουσία της οποίας περιέχεται στην ιερή υποχρέωση να υπηρετήσουμε το Καλό και την ομορφιά με αγάπη και να προφυλάξουμε το δοξασμένο παρελθόν των προηγούμενων από μας, σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι πρόσφεραν το δικό τους μερίδιο στον κοινό θησαυρό των παγκόσμιων αξιών».

«Απευθύνομαι σε Σας, σε μια πολύ δύσκολη περίοδο των διακρατικών σχέσεων, όπου μπροστά στην κοινή επιθυμία για συνένωση όλων των εθνών και των λαών για ενότητα και φιλειρηνική συνεργασία, κάθε μέρα μας φέρνει θλιβερά γεγονότα συγκρούσεων και πολέμων, θανάτων αθώων ανθρώπων. Η τέχνη μπορεί να εμφανίζεται στις πιο δυνατές μορφές, αλλά η ιδέα της εντάσσεται πάντα στην συνένωση όλων μας που ζούμε στη Γη...».

Αν και η αλλαγή προσώπων είναι γνωστό πως δεν μπορεί να αποτελέσει από μόνη της λύση σε ένα εχθρικό πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, άλλο τόσο είναι γνωστό, πως η επιλογή συγκεκριμένων ανθρώπων σε συγκεκριμένες θέσεις από την εκάστοτε εξουσία παίζει το ρόλο της. Ο Βασίλιεφ ήταν ένα σύμβολο του «Μπολσόι», το οποίο εξακολουθεί να είναι σύμβολο ενός ολόκληρου λαού, αν και πλέον δεν μπορεί να το χαρεί διότι τα εισιτήρια είναι προσιτά μόνο για τους πλούσιους τουρίστες. Η καπιταλιστικοποίηση της χώρας, την οποία επιχειρεί να οργανώσει και όχι να αλλάξει ο Πούτιν, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για θετικές σκέψεις γύρω από το νέο διευθυντή που διόρισε, τον πρώην διευθυντή του θεάτρου του Λένινγκραντ, Ανατόλι Ικσάνοφ. Σε αυτή τη διαδικασία, τα σύμβολα μάλλον ενοχλούν...