ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ Το έργο του για τα παιδιά

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΩΤΑΣ

Το έργο του για τα παιδιά

Ο Βασίλης Ρώτας, αμέσως μετά την κατοχή

Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το θάνατο του Βασίλη Ρώτα (1889-1977) και η «Σύγχρονη Εποχή» τιμά την επέτειο με την έκδοση της μελέτης του Θανάση Ν. Καραγιάννη «Ο Βασίλης Ρώτας και το έργο του για παιδιά και εφήβους» στο θέατρο, την ποίηση, την πεζογραφία, ακόμη και στα «Κλασσικά Εικονογραφημένα». Ο «Ρ» προδημοσιεύει σήμερα ένα απόσπασμα.

«(...) Το ποίημα "Πατρίδα", κατάλληλο για παιδιά και εφήβους, αποτελεί ένα σπουδαίο μάθημα πατριωτισμού με ταξικό προσδιορισμό και έχει σημαντική παιδαγωγική σημασία για τη νεολαία. Ο ποιητής αναφέρεται, αρχικά, στους πατριδοκάπηλους και στους προδότες, για να δημιουργήσει, στη συνέχεια, έντονη αντίθεση με την αναλυτική και προσδιοριστική παράθεση (με συγκεκριμένα παραδείγματα) του έτερου αντιθετικού πόλου: του γνήσιου, άδολου και πραγματικού πατριώτη. Από τη μια φανερώνει και καυτηριάζει με λόγια προσβλητικά και σκληρά την προδοτική πρακτική όσων τοποθετούν το "χρυσάφι", το "κέρδος/ από αρπαγή και φόνον", πάνω από την αγάπη στην πατρίδα, πάνω από την εργασία και το μόχθο των εργαζομένων, πάνω από τη συντροφικότητα, από "το τυραννοχτόνο" πνεύμα, από τη "σεμνή αγάπη", από την "αγνή φιλία", από "τους χορούς του λαού και τα τραγούδια". Εδώ, έχουμε ένα ολόκληρο μωσαϊκό ιδεών και κοινωνικών αξιών, τις οποίες ο "στρατευμένος" κοινωνικά ποιητής "οφείλει", με βάση τη συνείδησή του να συνθέσει ποιητικά και να απευθύνει στους αναγνώστες του, ασπαζόμενος και υπηρετώντας την ιδεολογία του περί της κοινωνικής αποστολής της τέχνης και ενάντια στο αισθητικό δόγμα "η τέχνη για την τέχνη" (...)».

«(...) Παιάνας ξεσηκωμού για τη λευτεριά με αντιπολεμικά και κοινωνικά μηνύματα, μάθημα για τη νέα γενιά, είναι και το ποίημα "Στ' άρματα, Ελλάδα", κατάλληλο για εφήβους. Το ποίημα αποτελείται από εννέα οκτάβες. Στην α΄ στροφή ο ποιητής αναφέρεται στην επίθεση που δέχτηκε η Ελλάδα από τους ναζί. Στη β΄ στροφή περιγράφει τη φρίκη της εισβολής και του προσώπου του κατακτητή. Στις γ΄ και δ΄ στροφές επιχειρηματολογεί για το ότι οι Ελληνες ανέκαθεν είμαστε φιλειρηνικός λαός και ουδέποτε είχαμε ναούς προς τιμή του θεού του πολέμου, Αρη, και ότι ποτέ δεν κάναμε πανηγύρια γι' αυτόν. Αλλά, αντιθέτως, όπως αναφέρει στην ε΄ στροφή, οι Ελληνες έκαναν (και κάνουν) πανηγύρια στον Αη-Δημήτρη και στον Αη-Γιώργη. Στις στ΄ και ζ΄ στροφές καταγράφει και θρηνεί για τη σύγχρονη πραγματικότητα, την εισβολή των Γερμανών και τις συνέπειές της. Το ποίημα γράφτηκε το 1941 και, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος, "Το ποίημα τούτο απαγγέλθηκε πολύ στην κατοχή". Στις δύο τελευταίες στροφές (η΄ και θ΄) ο ποιητής σαλπίζει εγερτήριο παιάνα, καλεί σε ένοπλη επαναστατική δράση, με μηνύματα για λευτεριά, δικαιοσύνη και αδερφοσύνη με όλους τους λαούς. Τα πατριωτικά μηνύματα που εκπέμπει, σε συνδυασμό με τα διεθνιστικά, καθώς και με την ιστορική γνώση που προσφέρει, ανάγουν το ποίημα σε σημαντικό παιδαγωγικό μάθημα για τον ευρύτερα κοινωνικό, αλλά και για τον εκπαιδευτικό χώρο (...)».

Θέατρο «Κεντρικόν»στην Αθήνα μετά από ομιλία του (30.03.1957). Από τα αριστερά: Στ. Κανελλόπουλος, Στέφ. Σαράφης, Γ. Ρίτσος, Χρ. Θεοδωρίδης, Β. Δαμιανάκου, Β. Ρώτας, Κώστας Καλαντζής, οι στρατηγοί Αυγερόπουλος και Χατζημιχάλης, Κώστας Βάρναλης κ.ά.

«(...) Αρκετά ποιήματα του Ρώτα είναι αφιερωμένα στη θυσία επώνυμων αγωνιστών, όπως το ποίημα "Ηλέχτρα", κατάλληλο για εφήβους και νέους (ιδιαίτερα για μαθητές Λυκείου), που είναι αφιερωμένο στη θυσία της ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης, Ηλέκτρας Αποστόλου (...) Ο ποιητής χωρίζει το ποίημα σε πέντε ενότητες: Στις α΄ και β΄ ενότητες ο ποιητής, για να δείξει το μέγεθος και την αξία της ηρωίδας, την αντιπαραθέτει στον εαυτό του, τον οποίο χαρακτηρίζει συμβολικά "καθρέφτη", ο οποίος στην ουσία δε διαθέτει δική του οντότητα, παρά μόνο είναι ένα είδωλο που δείχνει τον άλλο κόσμο, είναι ένας ψεύτης κι ένα ετερόφωτο ανύπαρκτο, ουσιαστικά, ον. Είναι ένας τρόπος, ποιητική αδεία, για να φανεί η διαφορά και η απόσταση ανάμεσα σε έναν ήρωα πατριώτη και σε έναν προδότη. Στις γ΄ και δ΄ ενότητες η ίδια η ηρωίδα περιγράφει με παραστατικό τρόπο τα βασανιστήρια που υπέστη από τους δήμιους κατακτητές, από τους τυράννους, τους μπόγιες, τους απάνθρωπους, τους αιματοβαμμένους βασανιστές. Η ηρωίδα απορεί για το πώς όλα αυτά μπορούν να τα κάνουν άνθρωποι: "Και τώρα οι δυο μας,/ Ηλέχτρα./ Εμείς οι δυο/ κλεισμένοι εδώ,/ να η ζωή κι ο κόσμος./ Σε λεν Ηλέχτρα,/ με λεν Καθρέφτη./ Εσύ 'σαι φως/ κι εγώ σκοτάδι/ και σε σβήνω./ Εσύ 'σαι θάρρος/ κι εγώ 'μαι φόβος/ και σε χτυπάω./ Εσύ 'σαι ελπίδα/ κι εγώ 'μαι αγκούσα/ και σε δαγκώνω./ Εσύ η χαρά/ κι εγώ 'μαι η θλίψη/ και σε πατάω./ Εσύ ομορφιά/ κι εγώ η ασκήμια/ και σε στραβώνω./ Εσύ 'σαι η αγνότη/ κι εγώ 'μαι ασέλγεια/ και σε μολέβω./ Εσύ τιμή/ κι εγώ ντροπή/ και σε λερώνω./ - Ανόητε δούλε,/ δεν ξέρεις τι 'σαι,/ ούτε τι κάνεις:/ το σκοτάδι δεν μπορεί/ να σβήσει το φως" (...)».

«(...) Στο ποίημα "Διακόσια παλικάρια", κατάλληλο για παιδιά και εφήβους, απεικονίζεται ποιητικά η εκτέλεση των διακοσίων πατριωτών στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής, την Πρωτομαγιά του 1942. Με κοφτό στίχο και γοργό ρυθμό ο ποιητής εκφράζει τα συναισθήματα των πατριωτών κατά την ώρα που τους οδηγούν στον τόπο της θυσίας, καθώς και τη συμμετοχή της φύσης και των συμπολιτών τους στην οδύνη τους: "(...) Μας πάνε για ντουφέκι/ χαράματα,/ κοιτάμε ένας τον άλλον/ κατάματα (...) Μας είδαν οι ραχούλες/ κι αντάριασαν,/ μας είδανε τα ουράνια/ και δάκρυσαν./ Μας είδαν οι διαβάτες/ οι πρωινοί,/ λιγοθυμιά τους ήρθε/ και συντριβή". Το ποίημα αυτό ανήκει και στην κατηγορία ποιημάτων "Φιλειρηνικά και Αντιπολεμικά", λόγω της τελευταίας στροφής του: "Μας είδε ένα αηδόνι,/ Πρωτομαγιά,/ και λάλησε για ειρήνη/ και λευτεριά"».

«(...) Στο ποίημα "Αποχωρισμός", κατάλληλο για εφήβους, εικονοποιείται ποιητικά ο αποχωρισμός μεταξύ των συναγωνιστών, μετά τη λήξη του πολέμου. Είναι βαθιά ριζωμένο μέσα τους το χρέος που επιτέλεσαν για τη λευτεριά της πατρίδας, ένα χρέος που έφτασε για πολλούς ως τα όρια της θυσίας. Η συντροφικότητα που απέκτησαν στις ώρες του Αγώνα, υπόσχονται να μην τους εγκαταλείψει ποτέ και δηλώνουν πολύ συγκινημένοι κατά την ώρα αυτή του χωρισμού: "Το χρέος που μας είχε ενώσει/ τώρα μας θέλει άλλον αλλού,/ τι κι αν χωρίζουμε; Ενωμένοι/ θα 'μαστε πάντα και παντού./ Δάκρυ θολώνει τις ματιές μας/ πνίγει τα στήθια μας λυγμός,/ τόσο μας έδεσε η θυσία / που μας πονάει ο χωρισμός". (...) Στο ποίημα "Εχετε γεια ψηλά βουνά", κατάλληλο για παιδιά και εφήβους, ο ποιητής ακολουθώντας τη μορφή του δημοτικού μας τραγουδιού, μας δίνει το κλίμα του αγώνα των δυνάμεων του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), στην περίοδο της Κατοχής, δηλαδή του στρατιωτικού σκέλους του ΕΑΜ. Ο ποιητής απευθύνεται προς τα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, όπου εκεί ζούσαν και μετακινούνταν με μεγαλύτερη ασφάλεια οι αντάρτες πριν και μετά τα σαμποτάζ που πραγματοποιούσαν ενάντια στον κατακτητή. Οπως ο λαϊκός τραγουδιστής του δημοτικού μας κλέφτικου τραγουδιού, έτσι κι ο Ρώτας, "θέλει" τα βουνά να τον εμπνέουν και να του συμπαραστέκονται στον ένοπλο απελευθερωτικό του αγώνα ενάντια στους ξένους κατακτητές. Ο πόλεμος τελειώνει. Ο Ρώτας, όμως, νιώθει την υποχρέωση να αποχαιρετήσει τα βουνά που στάθηκαν πιστοί φίλοι και "συναγωνιστές" του και να τους πει και τα όνειρά του για την ειρηνική και λεύτερη, πια, ζωή τους. Σε αυτά αφήνει τα ιερά όπλα του αγώνα, γιατί ξέρει ότι αυτά δε θα τον προδώσουν, διότι, απλούστατα, αυτά δε διαθέτουν δόλο. Και ο ποιητής συνεχίζει με τις βάσιμες ανησυχίες του για τη μελλοντική δράση των ντόπιων φασιστών ενάντια στη δημοκρατία και στα λαϊκά συμφέροντα του λαού μας: "κι αν ψόφησε ο φασισμός ζουν όμως οι φασίστες / που χίλια δυο στοχάζονται και χίλια δυο πασκίζουν / για να μας ξαναβάλουνε στη ζεύγλαν αποκάτω. / Ε τώρα θέλει προσοχή να μη μας ξεπουλήσουν / γιατί είν' αυτοί παμπόνηροι, πολλά τερτίπια ξέρουν / και ρίχνουνε το δόλωμα, το χρήμα, το ταγήνι, / και παζαρεύουν τις ψυχές μ' αλεύρι και κονσέρβα / με λίρα στρογγυλούτσικη, χρυσήν όπου γυαλίζει / ω να σε βάλουν στον ζυγό απ' όπου πια δε βγαίνεις. / Ολοζωής για χάρη τους σκυφτός θα καματεύεις / κι αυτή τη λίρα τη χρυσή θα την ξεράσεις αίμα (...)". Το ποίημα ανήκει και στην κατηγορία ποιημάτων "Κοινωνικά"»