Σχετικά με το κράτος

Σχετικά με το κράτος

Είναι γεγονός ότι για το κράτος γίνονται συχνά αναφορές όχι μόνο από τις διάφορες πολιτικές δυνάμεις, αλλά και από τους απλούς ανθρώπους του μόχθου, από την εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα, με διάφορες αφορμές. Για παράδειγμα, την προεκλογική περίοδο, το ΠΑΣΟΚ προπαγάνδιζε συνεχώς ότι θα εφαρμόσει, ως κυβέρνηση, πολιτική «κοινωνικού κράτους», εννοώντας ότι θα εξασφαλίσει δημόσιες παροχές για τα λαϊκά στρώματα. Επίσης, η ΝΔ, κατ' επανάληψη, έχει μιλήσει για «σπάταλο κράτος», προβάλλοντας την ανάγκη μείωσης των «εξόδων» του κράτους, ως απαίτηση της δημοσιονομικής εξυγίανσης λόγω ΟΝΕ, ενώ και τα δυο κόμματα μιλούν για «λιγότερο κράτος», για τον ίδιο λόγο. Αυτοί οι χαρακτηρισμοί, ή πιο σωστά οι προσδιορισμοί, γίνονται σκόπιμα προκειμένου να συσκοτίσουν το χαρακτήρα και το ρόλο του κράτους. Η ύπαρξη και ο ρόλος του οποίου είναι ένα από τα κεντρικά ζητήματα της ιδεολογικής πάλης, ανάμεσα στην αστική και την εργατική τάξη.

Η αστική τάξη υποστηρίζει ότι το κράτος είναι ουδέτερος ρυθμιστής των κοινωνικών αντιθέσεων. Οτι στέκει πάνω από την κοινωνία σε όφελος ολόκληρης της κοινωνίας. Το κράτος όμως γεννήθηκε μέσα στην πάλη των τάξεων, προκειμένου να επιβάλει με τη δύναμη, τη θέληση της οικονομικά κυρίαρχης τάξης απέναντι στους παραγωγούς του πλούτου, τον οποίο και καρπώνεται. Είναι το όργανο επιβολής της πολιτικής εξουσίας της κυρίαρχης τάξης, προκειμένου να διαιωνίζει το δικό της τρόπο παραγωγής.

«Το κράτος δεν είναι καθόλου μια δύναμη που επιβλήθηκε στην κοινωνία απ' έξω. Το κράτος δεν είναι επίσης "η πραγμάτωση της ηθικής ιδέας","η εικόνα και η πραγμάτωση του ορθού λόγου", όπως ισχυρίζεται ο Χέγκελ. Το κράτος είναι προϊόν της κοινωνίας σε μια ορισμένη βαθμίδα εξέλιξης, το κράτος είναι η ομολογία ότι η κοινωνία αυτή μπερδεύτηκε σε μιαν αξεδιάλυτη αντίφαση με τον ίδιο τον εαυτό της, ότι διασπάστηκε σε ασυμφιλίωτες αντιθέσεις, από τις οποίες δεν έχει τη δύναμη να απαλλαγεί. Και για να μην φθείρουν αυτές οι αντιθέσεις, οι τάξεις με τ' αντιμαχόμενα οικονομικά συμφέροντα, τον εαυτό τους και την κοινωνία σ' έναν άκαρπο αγώνα, έγινε αναγκαία μια δύναμη που φαινομενικά στέκει πάνω από την κοινωνία, για να αμβλύνει τη σύγκρουση, για να την κρατά μέσα στα όρια της "τάξεως". Και η δύναμη αυτή, που προήλθε από την κοινωνία, αλλά τοποθετήθηκε πάνω απ' αυτήν, που όλο και περισσότερο αποξενώνεται απ' αυτήν, είναι το κράτος». (Ενγκελς, «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους»). Ο Λένιν, στο έργο του «Κράτος και επανάσταση», θεωρεί ότι σ' αυτό το απόσπασμα από το έργο του Ενγκελς, «διατυπώνεται με απόλυτη σαφήνεια η βασική ιδέα του μαρξισμού για το ζήτημα του ιστορικού ρόλου και της σημασίας του κράτους. Το κράτος είναι προϊόν και εκδήλωση των ανειρήνευτων ταξικών αντιθέσεων».

Το κράτος δεν υπήρχε πάντα. Είναι προϊόν της ιστορικής εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών. Γεννήθηκε με το πέρασμα από τον πρωτόγονο κοινοτικό κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό στη δουλοκτητική κοινωνία και οδηγείται στην κατάργησή του με το πέρασμα από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. Οπως γεννήθηκε, με την εμφάνιση των τάξεων, έτσι θα εξαφανιστεί με την εξαφάνιση των τάξεων, με το πέρασμα από τις ταξικές κοινωνίες στην αταξική κοινωνία, γιατί θα εξαφανιστούν οι λόγοι που το γέννησαν, οι ταξικές αντιθέσεις. Η αρχή του περάσματος από τις ταξικές κοινωνίες στην αταξική, είναι σύμφωνα με τον Μαρξ, η κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Το κράτος στα ταξικά εκμεταλλευτικά συστήματα είναι όργανο της επιβολής της κυριαρχίας της οικονομικά ισχυρής τάξης, που αποτελεί μια ισχνή μειοψηφία στην κοινωνία, πάνω στη μεγάλη μάζα της εκμεταλλευόμενης πλειοψηφίας της κοινωνίας. Διαφορετικά, χωρίς αυτό το μοχλό, η κυρίαρχη τάξη δε θα μπορούσε να πραγματοποιεί τα συμφέροντα της. Επομένως, το κράτος είναι από τη φύση του όργανο καταστολής και αυτός ο χαρακτήρας και ο ρόλος του για την επιβολή με κάθε μέσο της κυριαρχίας της άρχουσας τάξης, γίνεται φανερός σε περιόδους όξυνσης της ταξικής πάλης και ιδιαίτερα όταν η ταξική πάλη βάζει στην επικαιρότητα το «ποιος - ποιον», με την έννοια ότι η πολιτική πάλη της εργατικής τάξης και των συμμάχων της επικεντρώνει στο κύριο, που είναι η ανατροπή του αστικού κράτους και η κατάληψη της εξουσίας. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, που τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης βρίσκονται σε κίνδυνο, ολόκληρος ο κατασταλτικός μηχανισμός (στρατός, αστυνομία κλπ.) δρα ενάντια στο λαό, με σκοπό την περιφρούρηση της εξουσίας της αστικής τάξης και του συστήματός της.

Το σοσιαλιστικό κράτος, η δικτατορία του προλεταριάτου, διαφέρει ριζικά από το κράτος στα εκμεταλλευτικά συστήματα ως προς αυτό: Επιβάλλει την κυριαρχία της πλειοψηφίας της κοινωνίας, των πρώην εκμεταλλευομένων, πάνω στη μειοψηφία των εκμεταλλευτών τους.

Βεβαίως, ο κατασταλτικός χαρακτήρας και ρόλος του κράτους υπάρχει και σε σχετικά ήρεμες από την άποψη της ταξικής πάλης περιόδους. Γίνεται μάλιστα από την αστική τάξη προσπάθεια να συγκαλύψει την ουσία του κράτους, προβάλλοντας τα στοιχεία εκείνα από τη λειτουργία του που συγκαλύπτουν το ρόλο του και που αφορούν οργανωτικές λειτουργίες, απαραίτητες για την κοινωνία, όπως τα δημόσια έργα, η εκπαίδευση, η υγεία, η πρόνοια κλπ. Βεβαίως, δε σημαίνει ότι το αστικό κράτος αυτές τις λειτουργίες τις διεκπεραιώνει προς όφελος των λαϊκών στρωμάτων. Είναι αναγκαίοι όροι για τη λειτουργία της κοινωνίας, προς όφελος της κυρίαρχης τάξης, που θέλει έργα υποδομής, για να παράγει και να εμπορεύεται την παραγωγή που είναι ιδιοκτησία της. Θέλει εργατική δύναμη που να είναι ικανή να κινεί τα μέσα παραγωγής, άρα χρειάζεται και την ανάλογη μόρφωση - ειδίκευση. Θέλει επίσης εργατική δύναμη ικανή να παράγει συνεχώς νέα αξία, υπεραξία, άρα να είναι υγιής.

Εκτός από τις οργανωτικές λειτουργίες του κράτους, η υπαρκτή σχετική αυτοτέλεια από την τάξη της οποίας είναι όργανο εξουσίας, συγκαλύπτει ακριβώς αυτό που είναι. Δηλαδή όργανο εξουσίας της κυρίαρχης τάξης. Η σχετική αυτοτέλεια του κράτους δημιουργείται μέσω του καταμερισμού εργασίας ανάμεσα στην αστική τάξη, μέσω του οποίου ένα τμήμα της τάξης, οι αστοί πολιτικοί, είναι επιφορτισμένο για την πραγματοποίηση των συνολικών συμφερόντων ολόκληρης της τάξης και όχι των διαφορετικών τμημάτων της. Η κρατική εξουσία επεξεργάζεται, σχεδιάζει και εξυπηρετεί τη στρατηγική της αστικής τάξης, ακόμη και αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με κάποιο τμήμα της. Σ' αυτά τα πλαίσια το κράτος είναι επίσης μοχλός οργάνωσης των συμμαχιών της αστικής τάξης. Οι διάφορες ρυθμίσεις που κάνει, προκειμένου να ικανοποιήσει ορισμένα συμφέροντα, κατ' επιλογή της αστικής τάξης, άλλων λαϊκών στρωμάτων, έχει στόχο το τράβηγμα αυτών των στρωμάτων με την πολιτική της. Για παράδειγμα όταν οι επιδοτήσεις για το θάψιμο των αγροτικών προϊόντων παρείχαν ένα ικανοποιητικό εισόδημα στους αγρότες, αυτό ήταν ένα μέτρο εξασφάλισης της συμμαχίας με την αγροτιά. Το ίδιο ισχύει και για τμήματα των εργαζομένων στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα κλπ.

Παρ' όλ' αυτά το κύριο στη λειτουργία και τη δράση του κράτους είναι η δύναμη της πολύμορφης καταστολής προκειμένου να μη διαλύσουν οι αντιθέσεις την ταξική κοινωνία. Δίκαια ο Μαρξ, την εξουσία και το κράτος της αστικής τάξης το ονόμασε δικτατορία μιας μειοψηφίας στην τεράστια πλειοψηφία της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, ακόμη και στις πιο ανεπτυγμένες αστικοδημοκρατικές μορφές. Αλλωστε χωρίς την πολύμορφη βία, η λειτουργία της αστικής δημοκρατίας δε θα μπορούσε να σταθεί μπροστά στις ανειρήνευτες ταξικές αντιθέσεις και συμφέροντα. Η βία επιδρά βαθιά στη συνείδηση και την ψυχολογία της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών, έτσι που η δημοκρατική επίφαση της «ελευθερίας» πολιτικής επιλογής να φαντάζει «όνειρο θερινής νυκτός». Οταν η εξάρτηση της εργατικής τάξης από τη θέληση των καπιταλιστών, για το ανύπαρκτο δικαίωμα στη δουλιά, κυριαρχεί, σε συνδυασμό με τη σύμφυτη με το σύστημα ανεργία, όταν η δημοκρατία στους τόπους δουλιάς εξαντλείται στο δικαίωμα και την ελευθερία του καπιταλιστή να εκμεταλλεύεται τον εργάτη, ενώ η ελευθερία του εργάτη να διεκδικεί γίνεται απειλή για απόλυση ή και ποινικό αδίκημα, όταν το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» σταματά εκεί που ξεκινούν τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας, όταν αντικειμενικά η δύναμη του πλούτου καθιστά ανισότιμη τη διάδοση των ιδεών και την ενασχόληση με την πολιτική, τότε η κατ' επίφαση δημοκρατία είναι βία της δικτατορίας της κυρίαρχης τάξης πάνω στη θέληση των εκμεταλλευομένων μαζών.

Βασικά γνωρίσματα του κράτους είναι:

Η δημόσια εξουσία, δηλαδή το σύστημα οργάνων και θεσμών που συγκροτούν τον κρατικό μηχανισμό και πρώτ' απ' όλα τον κατασταλτικό, όπως στρατός, αστυνομία, δικαστήρια, φυλακές, ΕΥΠ κλπ.

Η ύπαρξη δικαίου, δηλαδή των νόμων που καθορίζουν και το πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνίας και έχουν καθιερωθεί και επικυρωθεί από το κράτος.

Και η εδαφική κυριότητα, δηλαδή η κρατική εξουσία, κατέχει και ελέγχει ορισμένη γεωγραφική περιοχή.

Κάθε κράτος εκπληρώνει βασικά δυο λειτουργίες. Την εσωτερική, δηλαδή την εξασφάλιση της κυριαρχίας της άρχουσας τάξης και την εξωτερική που απορρέει από την εσωτερική, τη συμπληρώνει και έχει ως περιεχόμενο τις σχέσεις με τα άλλα κράτη.