Το κράτος στην εποχή του ιμπεριαλισμού

Το κράτος στην εποχή του ιμπεριαλισμού

«Κατά τον Μαρξ, το κράτος είναι όργανο ταξικής κυριαρχίας, όργανο καταπίεσης μιας τάξης από μιαν άλλη, είναι η δημιουργία του "κατεστημένου" εκείνου, που νομιμοποιεί και στερεώνει αυτή την καταπίεση, αμβλύνοντας τη σύγκρουση των τάξεων»(Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση»).

Στον ιμπεριαλισμό, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, η αστική τάξη έχει περάσει πλήρως και οριστικά στην πιο μεγάλη αντίδραση. Είναι η αντικειμενική διαδικασία, η οποία καθορίζεται από τη δράση του χρηματιστικού κεφαλαίου για την ολοένα αυξανόμενη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Με το πέρασμα του καπιταλισμού από τον ελεύθερο ανταγωνισμό στο μονοπώλιο, ο ανταγωνισμός δεν καταργείται. Ισα - ίσα γίνεται ακόμη πιο οξύς, αγκαλιάζει όλη τη σφαίρα της οικονομικής και της κοινωνικής ζωής, ενώ οξύνεται και διεθνώς στο έπακρο. Η αντίδραση είναι αντικειμενικό επακόλουθο, που επίσης είναι αναγκαία για το «κατεστημένο», προκειμένου να επιβάλει και να ενισχύει την ταξική καταπίεση, με δεδομένο ότι οι ταξικές αντιθέσεις, επίσης, οξύνονται. Επομένως, και το κράτος γίνεται ολοένα και πιο αντιδραστικό, η «δικτατορία της αστικής τάξης» γίνεται ολοένα και πιο ανυπόφορη για την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.

Στην εποχή του ιμπεριαλισμού, η δύναμη του αστικού κράτους συνενώνεται με τη δύναμη των μονοπωλίων. Αυτή η συνένωση είναι ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός (ΚΜΚ). Η αναγκαιότητά του οφείλεται ακριβώς στην υπέρμετρη όξυνση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού και των κινδύνων που προκύπτουν απ' αυτούς, για το ίδιο το κεφάλαιο, τη συσσώρευση και αναπαραγωγή του. Επίσης, αυτή η συνένωση είναι αναγκαία για την κυριαρχία των μονοπωλίων και επιβάλλει τα συμφέροντα του κεφαλαίου, με μια ακόμη μεγαλύτερη ανάμειξη στην οικονομία και σε όλη την κοινωνική ζωή από ό,τι στον προμονοπωλιακό καπιταλισμό.

Η όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των μονοπωλίων στη διεθνή αγορά απαιτεί ισχυρό κράτος, για να στηρίζει αποτελεσματικά την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλίων της συγκεκριμένης χώρας στη διεθνή αγορά. Ταυτόχρονα, η όξυνση των ενδομονοπωλιακών αντιθέσεων απαιτεί ισχυρό κράτος, ώστε να υπηρετούνται τα συνολικά συμφέροντα της αστικής τάξης και όχι τα ιδιαίτερα κάθε μονοπωλιακής μερίδας της.

Στην Ελλάδα, η διαδικασία συνένωσης μονοπωλίων - κράτους έγινε αργότερα απ' ό,τι στα ισχυρά καπιταλιστικά κράτη, για ιστορικούς λόγους, πάνω σε μια πιο αδύνατη οικονομικά βάση και κάτω από το καθεστώς εξάρτησης της αστικής τάξης από το ξένο κεφάλαιο. Εξάρτηση, που, για την αστική τάξη της Ελλάδας, είναι επίσης ιστορικό φαινόμενο, αφού από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του ελληνικού αστικού κράτους, η άρχουσα τάξη είναι εξαρτημένη. Σήμερα, βεβαίως, αυτή η διαδικασία της συνένωσης μονοπωλίων - κράτους στην Ελλάδα έχει ολοκληρωθεί. Η Ελλάδα βρίσκεται στην ανώτερη βαθμίδα του μονοπωλιακού καπιταλισμού, στον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό, αλλά σε ενδιάμεση θέση, στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Τη συνένωση ή σύμφυση κράτους - μονοπωλίων δεν πρέπει να την κατανοούμε και να την αντιμετωπίζουμε απλουστευτικά. Η άποψη που αντιμετωπίζει τον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό σαν την ενασχόληση του κράτους με την επιχειρηματική δραστηριότητα είναι λαθεμένη, όπως, επίσης, λαθεμένη είναι η άποψη που λέει ότι με τις ιδιωτικοποιήσεις παύει να υφίσταται ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός. Οι ρυθμίσεις που επιβάλλει το κράτος προς όφελος των μονοπωλίων, είναι η ουσία αυτής της βαθμίδας. Αν το κεφάλαιο απαιτεί κρατικοποίηση επιχειρήσεων, γιατί αυτό είναι το γενικό του συμφέρον, αυτό θα υλοποιηθεί. Στις σημερινές συνθήκες, το κεφάλαιο απαιτεί, γιατί αυτό βοηθά στη συγκεντροποίησή του, ιδιωτικοποιήσεις.

Αλλά όλες οι μεταρρυθμίσεις που επιβάλλονται με πυρήνα τις εργασιακές σχέσεις, η εισοδηματική πολιτική λιτότητας, οι ιδιωτικοποιήσεις τομέων, όπως η υγεία, η παιδεία, η πρόνοια κλπ., είναι κρατικομονοπωλιακές ρυθμίσεις και δεν είναι οι μοναδικές.

Το κράτος, επίσης, πάντα διατηρεί σχετική αυτοτέλεια απέναντι στα ξεχωριστά μονοπώλια. Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου, εκπροσωπώντας τα γενικά καπιταλιστικά συμφέροντα, έρχεται σε αντίθεση με ορισμένα μονοπώλια. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ το 1995 απαγόρευσαν προγραμματισμένες επενδύσεις αμερικάνικων επιχειρήσεων στο Ιράν. Στην Ελλάδα, κατά την περίοδο 1975 - '76 - '77, έγιναν μια σειρά κρατικοποιήσεις από την κυβέρνηση Καραμανλή, η οποία έθεσε στην κρατική ιδιοκτησία την «Ολυμπιακή», τις αστικές συγκοινωνίες (ΕΑΣ), τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο (ΗΣΑΠ), τον όμιλο Ανδρεάδη, (Εμπορική Τράπεζα και 17 άλλες επιχειρήσεις, τις οποίες έλεγχε, π.χ. Ναυπηγεία Ελευσίνας), που συνάντησαν την αντίδραση ισχυρών κύκλων της άρχουσας τάξης. Η τότε ηγεσία του ΣΕΒ κατηγόρησε την κυβέρνηση για «σοσιαλμανία». Βεβαίως, και η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ακολούθησε ανάλογη τακτική με άλλη διαδικασία, αυτή της δημιουργίας του Οργανισμού Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ), για να διατηρήσει και να εξυγιάνει, υποτίθεται, τις προβληματικές επιχειρήσεις, προκειμένου να μην αυξηθεί η ανεργία. Ετσι, κοινωνικοποίησε τις ζημιές (τις πλήρωσε ο κρατικός προϋπολογισμός) και ωφελήθηκε συνολικά η αστική τάξη.

Ησχετική αυτοτέλεια του κράτους από την τάξη, της οποίας είναι όργανο εξουσίας, ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αστικής τάξης για αποτελεσματική άσκηση της εξουσίας της. Δημιουργείται μέσω τουκαταμερισμού εργασίας, με βάση τον οποίο την κρατική εξουσία καθοδηγεί, όχι όλη η τάξη, αλλά ένα τμήμα της τάξης, η ανώτερη κρατική γραφειοκρατία και οι αστοί πολιτικοί. Αυτός ο καταμερισμός δίνει τη δυνατότητα στο τμήμα της τάξης που ασχολείται με την πολιτική να βλέπει από μια ευρύτερη σκοπιά τα συμφέροντα της αστικής τάξης και, επομένως, να γενικεύει αυτά τα συμφέροντα και να σχεδιάζει στρατηγική για την εξυπηρέτησή τους. Στη λειτουργία του αυτή, μπορεί να έρθει σε αντίθεση με τμήματα της τάξης. Αυτό δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας. Ηδη, ο Κ. Μαρξ το εντοπίζει σαν δυνατότητα και πραγματικότητα από τον προηγούμενο αιώνα. Βρίσκεται μέσα στη φύση της πολιτικής.

Στον κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό, λόγω της σύμφυσης κράτους - μονοπωλίων, τα όρια, ανάμεσα στο τμήμα της αστικής τάξης που ασχολείται με την πολιτική και στους ιδιοκτήτες, μάνατζερ, άλλα ανώτερα διευθυντικά στελέχη των μονοπωλίων, γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Υπάρχει συνεχής μετακίνηση διευθυντικών στελεχών ιδιωτικών επιχειρήσεων σε ανώτερες κρατικές θέσεις, κρατικές επιχειρήσεις, σύμβουλοι κλπ. - και αντίστροφα. Είναι σύνηθες φαινόμενο στις αστικές κυβερνήσεις στην περίοδο του ιμπεριαλισμού. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις δηλώσεις του «πόθεν έσχες» των πολιτικών, αρκετοί αστοί πολιτικοί παράγοντες έχουν στην ιδιοκτησία τους μετοχές επιχειρήσεων. Επίσης, τα λεγόμενα «διαπλεκόμενα» συμφέροντα είναι μια πλευρά, μια έκφραση της σύμφυσης. Επιφανή μέλη της διεθνούς ολιγαρχίας σ' εκείνες τις συσκέψεις με τους πολιτικούς, μέσα από διάφορες «λέσχες» (γνωστή η Μπίλντεμπεργ, ή η επονομαζόμενη τριμερής ή τριεθνής) εκπονούν στρατηγικές του διεθνούς κεφαλαίου. Ενα γνωστό παράδειγμα από την ιστορία είναι ότι η άνοδος του Χίτλερ στην Καγκελαρία της Γερμανίας (30/1/1933) αποφασίστηκε σε κοινή σύσκεψη του Χίτλερ με εκπροσώπους των κορυφαίων γερμανικών μονοπωλίων, στις 4/1/1933.

Θεμελιακό στοιχείο της κρατικής λειτουργίας στο ιμπεριαλιστικό στάδιο είναι ο αντικομμουνισμός. Οι κρατικοί μηχανισμοί πάντα είναι έτοιμοι με μυστικά σχέδια να αντιμετωπίσουν τον «εσωτερικό εχθρό», τα ΚΚ. Πρόσφατα, η έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την τρομοκρατία αναφερόταν σχεδόν αποκλειστικά στο ΚΚΕ. Το κράτος, επίσης, δρα αντικομμουνιστικά, αξιοποιώντας τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του και όχι μόνο, όπως εκπαιδευτικό σύστημα, εκκλησία, ταινίες, σίριαλ, βιβλία, παρεμβάσεις στα ΜΜΕ από πλήθος διανοουμένων, που πληρώνονται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από τον κρατικό κορβανά, είναι μερικά από τα κανάλια του αντικομμουνισμού με εκλεπτυσμένη ή χοντροκομμένη παρέμβαση, ανάλογα με τις συνθήκες. Αιχμή, επίσης, της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας είναι τα πρώην σοσιαλιστικά καθεστώτα. Η φύση, η προσφορά, οι αιτίες ανατροπής τους. Ακόμη, ο πρόσφατος μετεκλογικός αποκλεισμός του ΚΚΕ από τα ΜΜΕ, αυτό το σκοπό εξυπηρετεί.