ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ Ενας μεγάλος γλύπτης

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ

Ενας μεγάλος γλύπτης

To γλυπτό του Γεράσιμου Σκλάβου «Δελφικό Φως», (βρίσκεται σε κήπο ξενοδοχείου στους Δελφούς)

Τρία γλυπτά έργα σημαδέψανε τη ζωή και την καλλιτεχνική σταδιοδρομία του οιστρήλατου Κεφαλλονίτη γλύπτη Γεράσιμου Σκλάβου.

Το ένα έργο τιτλοφορείται «Δελφικό Φως», σε πεντελικό κάτασπρο μάρμαρο (1965 - 66), σχετικά με το οποίο ο καλλιτέχνης έγραψε: «Στους Δελφούς λαμπάδιασε η ψυχή μου./ Τα σκήπτρα κατέχει το φως/. Τα σκήπτρα κατέχει το φως./ Πρέπει να τρέξεις/ γιατί το φως είναι λίγο/ και θα τελειώσει./ Τρέξε τρέξε/ μοιράζουν το φως/ κι είσαι μόνος».

Το δεύτερο έργο είναι «Η φίλη που δεν έμενε», σε γρανίτη γκρίζο (1966). Πρόκειται για το «μοιραίο» για τη ζωή του γλυπτό, που βρισκόταν στο εργαστήρι του στην περιοχή Λεβαλουά Περρέ, του Παρισιού, από το οποίο, στα 40 του χρόνια, καταπλακώθηκε, νύχτα, στις 28 Γενάρη 1967, και το οποίο βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, στο Κέντρο Ζορζ Πομπιντού.

Το τρίτο έργο είναι «Η τελευταία ενόραση», σε πεντελικό μάρμαρο (1967), το οποίο ολοκλήρωσε τη μέρα που χτυπήθηκε θανάσιμα από γλυπτό του. Με προαίσθηση, ίσως, έγραψε για το έργο «Η τελευταία ενόραση»: «Κι αν μείνει μες στο σκοτάδι/ γράψε με τα μάτια της ψυχής». (Το χειρόγραφο έχει στο αρχείο του το ζεύγος Θάνος και η Ελένη Κωνσταντινίδη).

Δυο εμπειρίες είχα για το έργο και τη ζωή του Σκλάβου. Με τη μεγάλη του έκθεση, στην Εθνική Τράπεζα (Μέγαρο Μελά, Αθήνα) και στο Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Θεσσαλονίκη), με τίτλο: «Σκλάβος: ο γλύπτης που έκανε την ύλη πνεύμα», σε επιμέλεια της ιστορικού της Τέχνης, Ντόρας Ηλιοπούλου - Ρογκάν.

Ο Γεράσιμος Σκλάβος στο ατελιέ του δίπλα στην «Τελευταία Ενόραση» (1967) το οποίο ολοκλήρωσε τη μέρα που χτυπήθηκε θανάσιμα από γλυπτό του

Το έργο του Σκλάβου χαρακτηρίστηκε από την προσωπική του τεχνική στη γλυπτική, με φλόγα από οξυγόνο κι ασετιλίνη στο χαλκό, γλυπτική πάνω σε σκληρές πέτρες (γρανίτη, χαλαζίτη, πορφυρίτη, μάρμαρο) και με την «καθολική εννόηση - ταύτιση της έννοιας της δημιουργίας με την έννοια της ενέργειας». Εγραφε: «Τα πάντα είναι σύνθεσις/ περισσότερη αγάπη».

Στο «κύτταρό» του, η ελληνική παράδοση

Πρώτη εμπειρία μου, συγκλονιστική: Εχοντας γυρίσει από το βουνό «Κατσίκα», στη Χαλκιδική, στο Παλαιοανθρωπολογικό Σπήλαιο Πετραλώνων, πήγα στην έκθεση και είδα τα γλυπτά του Σκλάβου. Μες στα μάτια μου ήρθανε, σαν αστραπή, τα σχήματα, οι ρυθμοί που δημιούργησαν οι σταλακτίτες και σταλαγμίτες στο Σπήλαιο Πετραλώνων, εδώ κι εκατομμύρια χρόνια. Τρίγωνα, τετράγωνα, ρόμβοι, κύκλοι, γεωμετρικά, κυψελικά, βαθουλώματα που «σμίλεψε» η πάνσοφη φύση. Περίεργα πετρώματα, όλο μυστήριο, έκσταση, επιβλητικότητα, «μαγικά» στην ύλη, στους ρυθμούς, στα χρώματα, στην επιφάνεια, στην αφή τους. Οι σταλακτίτες, οι σταλαγμίτες, οι τρύπιες πέτρες στις ξερολιθιές, τα βράχια με τις λαβωματιές, πληγωμένα από τα στοιχειά της φύσης, μέσα σε μιαν σιωπηλή «λειτουργία». Αυτές οι πέτρες και τα βράχια «μιλάνε» με τα σχήματα, τα χρώματα, τις σκιές τους στον ήλιο και στο πανσέληνο φως, μ' ένα χορτάρι. Ενα λουλούδι ξεπετάγεται από τη λακκούβα και μια «σκουντουλάδα» - σαύρα ν' ανεβοκατεβάζει τον καταπιόνα της. Κι όμως, ο Σκλάβος δεν είχε πάει στο Σπήλαιο Πετραλώνων πριν σμιλέψει τα έργα του. Αλλά και πριν χιλιάδες χρόνια στις Κυκλάδες, η γλυπτική φανέρωνε τις αιώνιες μορφές της, αποτελώντας μια πρωτοπορία που ξεπερνά το χρόνο. Γενικά, η ελληνική παράδοση στην τέχνη - ιδιαίτερα στη γλυπτική - ξεπετάχτηκε από τις λακκούβες, τα βαθουλώματα, τα σχήματα, τους κύκλους, με τη βουβή κραυγή: «Εχω κι εγώ η πέτρα ψυχή».

Πάνω σε μια πλάκα από πεντελικό μάρμαρο, ο Σκλάβος χάραξε το «Μανιφέστο» του: «Α΄ εργαστήριο της γλυπτικής - Στη γη ή στο διάστημα με φως ήλιου, με κεραυνούς, με φωτιά - αυτοδιευθυνόμενο ή τηλεδιευθυνόμενο - σταθμοί τηλεδιευθύνσεως, τηλεκινήσεως - Ολυμπία, Ακρόπολις, Δελφοί - Φως η αρχή της δημιουργίας του σύμπαντος - Φως - κίνησις - ταχύτης = φως - διαπλανητικό φως - άπειρες διαστάσεις - Ηχος αναγνωρίσεως στο διάστημα - SKLAVOS».

Στο Παρίσι, σ' ένα εργαστήρι δίπλα στη Σορβόνη, ο αδερφός του Νίκος φροντίζει με πολλή αγάπη τα έργα, σχέδια, ζωγραφιές, προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη. Η αδερφή του Ελένη φυλάει χιλιάδες σχέδια και σημειωματάριά του, με διάφορες γνώμες και σκέψεις του για την τέχνη και το φως στη δημιουργία:

«Είμαι Ελληνας και αισθάνομαι δεμένος με την πατρίδα μου. Εδώ συνειδητοποίησα για πρώτη φορά την επιτακτική ανάγκη να γίνω γλύπτης, χωρίς να ξέρω τότε ακόμη, τι θα πει τέχνη. Αρχή του σύμπαντος είναι το φως. Φως η αρχή του σύμπαντος, η αρχή της δημιουργίας. Οι διαστάσεις, κατά τη γνώμη μου, είναι άπειρες, όπως το φως. Φως - κίνησις - χρόνος - άπειρον. Ιδέα - φως - αρχή του σύμπαντος. Φως - ταχύτης - κίνησις - χρόνος - άπειρον - χάος - δημιουργία - ρυθμός. Τι είναι ψυχή; Είναι φως. Φως - κίνηση - ζωή - ψυχή. Φως - δημιουργία. Η ιδέα έχει άπειρες διαστάσεις, άρα είναι φως. Το φως συνδέει το σύμπαν και τα πάντα εξαρτώνται απ' αυτό. Φως, φωτιά τα πρώτα στοιχεία της πρώτης γλυπτικής, διανοίας - δημιουργού. Μπορούμε να μεταβιβάσουμε τη σκέψη μας με την ταχύτητα του φωτός. Μπορούμε να δουλέψουμε τους σκληρότερους γρανίτες και πέτρες με φωτιά. Μπορούμε να μεταβιβάσουμε τη σκέψη χωρίς τεχνικές δυσκολίες. Αρα αισθητική επανάστασις πρώτον, μετά τεχνική... Διαστάσεις δεν υπάρχουν, δύο ή τρεις ή τέσσερις όπως ισχυρίζονται μερικοί μέχρι τώρα, αλλά όπως το φως έχει άπειρες διαστάσεις και προς όλες τις κατευθύνσεις, έτσι και το σύμπαν. Απλώς έχουν επινοηθεί για να μπορέσουμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας. Εάν το φως και η φωτιά είναι αρχή της δημιουργίας, τότε με το φως και τη φωτιά θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε, να προσθέσουμε αλλά και να αφαιρέσουμε ή να αλλάξουμε μορφή του σύμπαντος» (από τον κατάλογο στην έκθεση γκαλερί Ζουμπουλάκη το 1981).

Περιφρονημένο το «Δελφικό Φως» του

Το «Δελφικό Φως» στάθηκε ο μεγαλύτερος οίστρος του και το αριστούργημά του, ν' ανεμίζει σα φλόγα με θαλασσινό αγέρα. Να 'ρχεται από την Ιτιά στο δελφικό αρχαϊκό ιερό τοπίο, γεμάτο μυστικισμό, συναρπαστικό, από τις Φαιδριάδες Πέτρες. Να σιγοτραγουδά η Κασταλία Πηγή, καθώς γαργαρίζει από τον Παρνασσό ως τον κάμπο κάτω στην Αμφισσα, με τις ασημόφυλλες ελιές και τη γαλάζια θάλασσα ως το Γαλαξίδι. Εκεί, με τους ήχους από τα κουδούνια των γιδοπροβάτων που βόσκουνε στον Παρνασσό, εμπνεύστηκε, συγκινήθηκε και δούλεψε για έντεκα μήνες, με ήλιο, καμίνι, βροχή, κρύο, χιόνι ο Σκλάβος.

Αυτό το θαυμαστό, με τη «διάσταση της ύλης της πέτρας» περίοπτο γλυπτό, έχει την περιπέτειά του. Ο Σκλάβος άρχισε να το δουλεύει στους Δελφούς από το 1965 και το τέλειωσε το 1966. Το προόριζε για το «καλλιτεχνικό» χωράφι στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο. Κι όμως βρίσκεται μαντρωμένο σε κήπο, σε ξενοδοχείο των Δελφών, πράγμα που δεν ήθελε ο γλύπτης. Οπως αποκάλυψε η αδερφή του Ελένη, στο κέντρο του σκάλισε μια τρύπα, όπου έριξε χώμα από τον πατρικό τους τάφο στην Κεφαλονιά.

Μετά το θάνατό του, επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, τ' αδέρφια του δωρίσανε το «Δελφικό Φως» στο ελληνικό Δημόσιο, όπως ήθελε ο καλλιτέχνης (η δωρεά δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως»), με σκοπό να στηθεί στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο, στους Δελφούς. Το δημόσιο δε φρόντισε να πάρει το έργο, που βρίσκεται ακόμα μαντρωμένο. Οπως μου είπε ο αδερφός του Νίκος, το δημόσιο ζητά τ' αδέρφια του να αναλάβουν να πάρουν το γλυπτό από το ξενοδοχείο, ώστε να το δώσουν στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο (!!!), πράγμα που απαιτεί πολύχρονη και πολυέξοδη διαδικασία.

Η δεύτερη, ανατριχιαστική εμπειρία μου για το θανάσιμο χτύπημα από το γλυπτό «Η φίλη που δεν έμενε», το Γενάρη 1967, στο εργαστήρι του. Ρώτησα τον αδερφό του Νίκο «πώς έγινε το κακό;» και μου απάντησε μονολεκτικά: «Μυστήριο»! Η αδερφή του Ελένη έμαθε για την «κακή στιγμή», που το γλυπτό του 'σπασε το θώρακα και τον αυχένα. Νύχτα, 28 Γενάρη 1967, πήγε στο εργαστήρι του. Δεν υπήρχε φως. Ανεβαίνοντας, με σκοτάδι, προς το υπνοδωμάτιό του, σκόνταψε πάνω στο γλυπτό, που καθώς μετακινήθηκε τον καταπλάκωσε. Ηταν της ίδιας μέρας που ολοκλήρωσε, με κάποιο προαίσθημα, το μνημειακό γλυπτό «Η τελευταία ενόραση» (βρίσκεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη).

Βασίλης ΠΛΑΤΑΝΟΣ