Ελπίδες επικοινωνίας με ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση

Ελπίδες επικοινωνίας με ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση

Συνδυάζοντας την εικόνα της εγκεφαλικής του δραστηριότητας με την αντίστοιχη δραστηριότητα υγιών ατόμων, ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένας ασθενής σε κατάσταση φυτού, στην πραγματικότητα είχε πλήρη συνείδηση. Οταν ο ασθενής και οι υγιείς εθελοντές κλήθηκαν να σκεφτούν ότι παίζουν τένις ή ότι περπατούν στα δωμάτια των σπιτιών τους, οι εγκέφαλοί τους έδειξαν παρόμοια δραστηριότητα στις εγκεφαλικές περιοχές που ελέγχουν την κίνηση του σώματος και επεξεργάζονται τις πληροφορίες σε σχέση με το χώρο

Η ασθενής ανοίγει τα μάτια της, αλλά δεν εστιάζουν πουθενά. Είναι ξύπνια, αλλά φαίνεται να μην έχει συναίσθηση για οτιδήποτε συμβαίνει στο δωμάτιο του νοσοκομείου όπου βρίσκεται. Ηδη αρκετό καιρό μετά το ατύχημα, κείτεται στο κρεβάτι της, χωρίς να ανταποκρίνεται σε οτιδήποτε. Τι να σκέφτεται άραγε;

Σύντομα ίσως μπορέσουμε να επικοινωνήσουμε με τέτοια «κλειδωμένα» μυαλά, παγιδευμένα σε σώματα που δεν αντιδρούν πια στις εντολές τους. Το περασμένο φθινόπωρο μια ομάδα Βρετανών ερευνητών ανακοίνωσε ότι απεικόνισε τον εγκέφαλο μιας ασθενούς που βρίσκεται σε «κατάσταση φυτού» και διαπίστωσε ότι στην πραγματικότητα είχε πλήρη συνείδηση και επίγνωση όσων γίνονται γύρω της. Τώρα η ίδια ομάδα ανέπτυξε έναν τρόπο να ρωτά και να καταγράφει με έμμεσο τρόπο απαντήσεις του τύπου: ναι - όχι, από ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση. Με τις τεχνικές αυτές μπορεί να ανιχνεύει (σε πειραματικό στάδιο ακόμη και χωρίς απόλυτη σιγουριά), ποιοι από τους ασθενείς έχουν συνείδηση του περιβάλλοντός τους και ποιοι είναι σε βαθύ κώμα.

«Μαγική» τεχνολογία

Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες η ιατρική κοινότητα δεν μπορούσε να προσφέρει καμιά βοήθεια σε ασθενείς που δεν ξυπνούσαν ή που δεν είχαν επαφή με το περιβάλλον τους. Αυτοί οι άνθρωποι που είχαν πάθει - συνήθως από τραυματισμό - κάποια σοβαρή εγκεφαλική βλάβη, απλώς διατηρούνταν καθαροί και σε άνετη κατάσταση, μέχρι να πεθάνουν. Πού και πού, όμως, κάποιος από τους ασθενείς αυτούς ανάρρωνε ξαφνικά. Το ξύπνημα μετά από μια δεκαετία σε κωματώδη κατάσταση, παρέμενε σκοτεινό μυστήριο για την επιστήμη. Δεν υπήρχε κανένας τρόπος να διερευνηθεί αν υπήρχαν ελπίδες να ξυπνήσει κάποιος με εγκεφαλική βλάβη. Η αναμονή ήταν η μόνη επιλογή.

Η Τομογραφία Μαγνητικού Συντονισμού (MRI) επιτρέπει στους επιστήμονες να «διαβάσουν» το μυαλό κάποιων από τους ασθενείς που έχουν τραυματισμένο εγκέφαλο

Από τη δεκαετία του 1980, η Τομογραφία Μαγνητικού Συντονισμού (MRI) επέτρεψε στους γιατρούς να απεικονίσουν τις δομές του εγκεφάλου των ασθενών επιτρέποντάς τους να δουν τυχόν βλάβες, αλλά χωρίς και πάλι να μπορούν να δουν την εγκεφαλική δραστηριότητα. Μόνο τη δεκαετία του 1990, με την εμφάνιση της λειτουργικής Τομογραφίας Μαγνητικού Συντονισμού (fMRI), έγινε δυνατή η μελέτη της δραστηριότητας του εγκεφάλου και η καταγραφή των εγκεφαλικών περιοχών που είναι πιο δραστήριες σε κάθε είδος νοητικής διαδικασίας. Οι ασθενείς με εγκεφαλική βλάβη έπαψαν να θεωρούνται χαμένη υπόθεση και άρχισαν να θεωρούνται θύματα μιας κατάστασης για την οποία ίσως κάποια μέρα υπάρξει θεραπεία.

Κρίσιμη κατάταξη

Η fMRI επιτρέπει την παρατήρηση της ροής του αίματος στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Αυξημένη ροή σημαίνει συμμετοχή της περιοχής στη συγκεκριμένη νοητική δραστηριότητα. Στο χρόνο που πέρασε από τότε, οι επιστήμονες μπόρεσαν να διακρίνουν τα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας που δείχνουν ηθελημένη σκέψη από εκείνα που δείχνουν παθητική αντίδραση σε ερεθίσματα που έρχονται από τα αισθητήρια όργανα. Η ικανότητα αυτής της διάκρισης είναι καθοριστική για τη διερεύνηση της εγκεφαλικής λειτουργίας ενός ασθενούς σε κωματώδη κατάσταση. Οι τελευταίες εξελίξεις στην τεχνολογία fMRI επιτρέπουν στους ερευνητές να δίνουν εντολές στους ασθενείς και να αναλύουν την αντίδρασή τους σε ένα μόλις λεπτό, αντί του ενός μήνα που απαιτούνταν με την τεχνολογία που υπήρχε πριν από μερικά χρόνια. Ετσι τώρα οι γιατροί μπορούν να επικοινωνήσουν με ασθενείς που μέχρι πριν λίγο καιρό θεωρούνταν εγκεφαλικά νεκροί.

Φυσικά δεν μπορούν όλοι οι ασθενείς σε κωματώδη κατάσταση να ανακάμψουν. Σε πολλές περιπτώσεις ο εγκέφαλος έχει πάθει ανεπανόρθωτη ζημιά, π.χ. σημαντική απώλεια εγκεφαλικής ουσίας, ή συρρίκνωση του εγκεφάλου εξαιτίας παθολογικών λόγων. Οσο δυσάρεστες κι αν είναι αυτές οι περιπτώσεις, είναι ωστόσο ξεκάθαρες. Στις περιπτώσεις που η διάγνωση δεν είναι ξεκάθαρα αρνητική, τα πράγματα περιπλέκονται επειδή ο εγκέφαλος είναι ένα πολύ ευαίσθητο όργανο που μπορεί να πάθει βλάβες με τρόπους ελάχιστα κατανοητούς από τη σημερινή επιστήμη. Αλλοι ασθενείς μπορεί να επανακτήσουν μερικό ή και πλήρη έλεγχο των ικανοτήτων τους, ενώ άλλοι έχουν πάθει τέτοια ζημιά, που δεν έχουν ελπίδα ανάρρωσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι ασθενείς μπορεί να έχουν συναίσθηση του περιβάλλοντός τους, αλλά να είναι ανίκανοι να αλληλεπιδράσουν μ' αυτό. Αλλοι πάλι μπορεί να είναι σε κατάσταση απώλειας των αισθήσεων και τελείως αποκομμένοι από το περιβάλλον. Η δυσκολία βρίσκεται στο να διαπιστωθεί σε ποια κατηγορία ανήκει ο κάθε ασθενής.

Η ιατρική χωρίζει τις ανωμαλίες της συνείδησης σε τρεις κατηγορίες: το κώμα, όπου ο ασθενής δεν είναι ξύπνιος ούτε αντιδρά, την κατάσταση φυτού, όπου ο ασθενής είναι ξύπνιος αλλά δεν αντιδρά και την κατάσταση ελάχιστης συνείδησης, στην οποία ο ασθενής είναι ξύπνιος και αντιδρά σε ερεθίσματα, αλλά έχει περιορισμένη ικανότητα να κάνει ηθελημένες κινήσεις. Η κατάταξη του ασθενούς σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες γίνεται παρατηρώντας τον στο κρεβάτι. Με αυτή τη μέθοδο, ένας ασθενής που θεωρείται ότι είναι σε φυτική κατάσταση, μπορεί στην πραγματικότητα να έχει επίγνωση του περιβάλλοντος. Οσοι ασθενείς δεν μπορούν να δείξουν ότι έχουν τις αισθήσεις τους, αναγκαστικά κατατάσσονται με αυτή τη μέθοδο σε αυτούς που δεν έχουν τις αισθήσεις τους.

Απέχει η γενική κλινική εφαρμογή

Η δυνατότητα, χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη να ερμηνεύονται τα στοιχεία της fMRI μέσα σε λιγότερο από ένα λεπτό, επιτρέπει στην ουσία σε έναν «κλειδωμένο» εγκέφαλο να «μιλήσει» χωρίς να χρησιμοποιήσει άλλο όργανο του σώματος πέρα από τον εαυτό του. Θα χρειαστούν βέβαια αρκετά χρόνια ακόμα ώστε να διερευνηθεί το πώς θα μπορέσει να αξιοποιηθεί καλύτερα η τεχνική αυτή, στο πλαίσιο της κλινικής ιατρικής. Αν χρησιμοποιηθεί πρόωρα, οδηγώντας σε λάθος διαγνώσεις, μπορεί να έχει το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, καταδικάζοντας οριστικά ορισμένους ασθενείς που έχουν ελπίδες να αναρρώσουν. Και φυσικά υπάρχει το ενδεχόμενο η μέθοδος να μην έχει 100% ακρίβεια, οπότε στους συγγενείς θα παραμένει πάντα η ελπίδα ότι ο άνθρωπός τους που είναι σε κωματώδη κατάσταση μπορεί κάποτε να γίνει καλά.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»