Η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το Φλεβάρη του 1968
Η ιστορική σημασία της 12ης ευρείας Ολομέλειας
 |
Ακριβώς εδώ βρίσκεται η ιστορική σημασία της, γεγονός που εκτός των άλλων αποδεικνύει ότι, η εσωκομματική ιδεολογική και πολιτική σύγκρουση το 1968, δεν είχε καμία σχέση με «μάχη για την καρέκλα», όπως υποστηρίχτηκε από πρωτοστάτες της επίθεσης κατά του ΚΚΕ, συνοδεία και του αστικού Τύπου. Αυτόν τον αβάσιμο ισχυρισμό χρησιμοποίησαν στην προσπάθεια να ευτελίσουν πολιτικά και ηθικά το ΚΚΕ, τα στελέχη του Κόμματος που αντιπαρατέθηκαν στο εγχείρημα της διάλυσής του. Το ίδιο προσβλητικό - που δείχνει και το μένος των αντιπάλων του ΚΚΕ για την αποτυχία τους να το διαλύσουν - χρησιμοποιήθηκε και την περίοδο 1989 - 1991, ανάμεσα σε άλλα συκοφαντικά. Υποστηριζόταν και τότε κατά κόρον ότι η σύγκρουση με τον οπορτουνισμό γινόταν για τις καρέκλες!
Η 12η Ολομέλεια άφησε παρακαταθήκη ισχυρά κομμουνιστικά αντανακλαστικά, πολύ χρήσιμα στις δεκαετίες που ακολούθησαν.
Θα ήταν διαφορετική η πορεία του ΚΚΕ, αν δεν είχε επέλθει η οριστική ρήξη στη 12η Ολομέλεια ή αν είχε κυριαρχήσει στο Κόμμα η αναθεωρητική ομάδα, που διαμορφώθηκε στο καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ σε μια πορεία.
 |
Η 12η Ολομέλεια ανέκοψε τη φθίνουσα οργανωτική πορεία του ΚΚΕ. Εξαιτίας της ανυπαρξίας κομματικών οργανώσεων είχε δημιουργηθεί σοβαρό πρόβλημα ανάδειξης νέων κομματικών στελεχών, γενικότερα πρόβλημα ανανέωσης των γραμμών του ΚΚΕ, ενώ είχαν αδυνατίσει οι δεσμοί του με την εργατική τάξη. Ταυτόχρονα, είχαν εξασθενήσει οι κομματικές αρετές, αφού οι κομμουνιστές δε ζούσαν την οργανωμένη κομματική ζωή (συλλογικότητα, κριτική και αυτοκριτική, συνειδητή πειθαρχία, αντιμετώπιση της ομαδοποίησης στο Κόμμα, της σημασίας ανάδειξης κατά κύριο λόγο εργατικών στελεχών κ.ά.).
Η ανακοπή αυτής της πορείας συνδέεται και με την ιστορική απόφαση του Πολιτικού Γραφείου, λίγους μήνες μετά τη 12η Ολομέλεια (Αύγουστος 1968), να δημιουργηθεί η ΚΝΕ. Ηταν η πρώτη φορά μετά το 1943, χρονιά αυτοδιάλυσης της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), προκειμένου να δημιουργηθεί η ΕΠΟΝ, που ιδρυόταν Οργάνωση με τα μαρξιστικά - λενινιστικά χαρακτηριστικά, με σκοπό να προσελκύει στην πολιτική του ΚΚΕ τη νεολαία, πρωταρχικά την εργατική, να διαπαιδαγωγεί τα πιο πρωτοποριακά τμήματα των νέων γενεών στις αρχές της ταξικής πάλης, του σοσιαλισμού.
 |
Σαράντα χρόνια μετά τη 12η Ολομέλεια, τα αστικά ΜΜΕ και διάφορα οπορτουνιστικά κέντρα πλειοδοτούν σε αναφορές και αναδρομές, επαναλαμβάνοντας τα ίδια που λέγονται επί 40 χρόνια: Οτι τότε συγκρούστηκαν στο ΚΚΕ δύο γραμμές, η «ανανεωτική» και η «δογματική», η «ξενόφερτη».
Η τέτοιας έκτασης αναφορά, μετά από τόσες δεκαετίες, δεν έχει σχέση με την ερευνητική προσπάθεια να φωτιστούν περισσότερο σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Εξάλλου, όπως καθένας διαπιστώνει, οι εκπομπές και τα πολλά δημοσιεύματα δεν πρόσθεσαν κάτι ουσιαστικό στα ήδη γνωστά. Απλώς ήρθαν, με αφορμή την επέτειο, να συμπεριληφθούν εκ νέου στο αστικό και οπορτουνιστικό οπλοστάσιο, στη γνωστή επίθεση κατά της ιδεολογίας και της σημερινής πολιτικής του ΚΚΕ, κατά της επαναστατικής του υπόστασης.
Βασικά γεγονότα που προηγήθηκαν της 12ης Ολομέλειας
Το ΚΚΕ μελετά τη 12η Ολομέλεια, όπως και όλη την Ιστορία του, στην προσπάθεια να διαπαιδαγωγείται το ίδιο πρώτα απ' όλους, να βγάζει από τη θετική και αρνητική εμπειρία του χρήσιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον της κομμουνιστικής και εργατικής - λαϊκής πάλης. Στο ΚΚΕ, ένα κόμμα του σκληρού αγώνα και της μαζικής θυσίας, είναι εχθροί του και ο εξωραϊσμός και ο μηδενισμός.
Στις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν για το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα από τα τέλη του 1949, η επεξεργασία της πολιτικής του Κόμματος, σε άμεση συνάρτηση με την προσπάθεια να αναλυθούν οι αιτίες μη ευνοϊκής για το λαό κατάληξης του ΕΑΜικού κινήματος (1941 - 1945) και της ήττας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (1946 - 1949), γινόταν μέσα σε σοβαρές δυσκολίες και οπορτουνιστικές πιέσεις, τόσο από κομματικά στελέχη όσο και από συνεργαζόμενους με το ΚΚΕ. Η ύπαρξη εσωκομματικής διαπάλης, που αναπτυσσόταν, είχε διαφανεί από τον Οκτώβριο του 1949, πριν και κατά την 6η Ολομέλεια της ΚΕ, που έγινε στο Μπουρέλι της Αλβανίας (9 Οκτωβρίου 1949).
 |
Η 6η Ολομέλεια, στην οποία καθαιρέθηκε η ηγεσία του ΚΚΕ και η 7η Ολομέλεια (18 έως 24 Φεβρουαρίου 1957), που διέγραψε τον Νίκο Ζαχαριάδη από μέλος του Κόμματος, ευθυγράμμισαν την πολιτική του ΚΚΕ με τη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του 20ού Συνεδρίου. Σε αυτές τις Ολομέλειες αποκαταστάθηκαν στην καθοδήγηση του ΚΚΕ στελέχη του που είχαν καθαιρεθεί ή και διαγραφεί τα προηγούμενα χρόνια (Μάρκος Βαφειάδης, Κώστας Κολιγιάννης, Μήτσος Παρτσαλίδης, Παναγιώτης Μαυρομάτης κ.ά.). Επιπλέον, η 6η και η 7η Ολομέλεια πήραν αποφάσεις που προσδιορίζονταν ως αποφάσεις αντιμετώπισης του σεχταρισμού, όμως τα γεγονότα που ακολούθησαν απέδειξαν ότι αυτές οι αποφάσεις δεν εξασφάλιζαν επαναστατική προγραμματική ετοιμότητα.
Η παρακολούθηση του κομματικού - οργανωτικού προβλήματος σε όλα αυτά τα χρόνια δείχνει ότι η ανάπτυξη του οργανωτικού οπορτουνισμού στο ΚΚΕ είχε τη ρίζα της στην κυριαρχία σε αυτό του ιδεολογικού αναθεωρητισμού και πολιτικού οπορτουνισμού, όπως γίνεται φανερό στις σχετικές αποφάσεις των Κομματικών Οργάνων (π.χ., το 8ο Συνέδριο - 1961).
Ταυτόχρονα, κατά τη χρονική περίοδο από την 6η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ και στα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι το 1968, μόνο φαινομενικά εξισορροπήθηκε η εσωκομματική διαπάλη. Από την 8η Ολομέλεια της ΚΕ (5 έως 8 Ιανουαρίου 1958) και κυρίως μετά, φαίνονταν πιο καθαρά οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των ηγετικών κομματικών δυνάμεων που συμφώνησαν με τη γενική κατεύθυνση της Διεθνούς Επιτροπής των 6 Κομμουνιστικών Κομμάτων.
 |
Το επονομαζόμενο «κομματικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλημα» απασχόλησε τα καθοδηγητικά όργανα του ΚΚΕ αρκετό καιρό πριν από το 1958, οπωσδήποτε μετά την 6η και την 7η Ολομέλεια της ΚΕ. Ο βασικός προβληματισμός, ο οποίος κατέληξε στην απόφαση της 8ης Ολομέλειας για διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων, περιστρεφόταν γύρω από την άποψη ότι η οργανωτική πολιτική του ΚΚΕ πριν από το 1956 ήταν σεχταριστική, καθώς και ότι η νόμιμη δράση της ΕΔΑ παρείχε σημαντικές δυνατότητες για την ανάπτυξη της λαϊκής πάλης, σε αντίθεση με το παράνομο ΚΚΕ.
Ακόμα, από μία σειρά στελέχη, που αποτελούσαν μειοψηφία, υποστηριζόταν η θέση να μετεξελιχτεί η ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα, αφού το πρόγραμμά της ταυτιζόταν με την άμεση επιδίωξη που είχε τότε το ΚΚΕ, την «εθνική δημοκρατική αλλαγή».
Παράλληλα, εκφράστηκε και η άποψη να δημιουργηθεί άλλο κόμμα με τον ιδεολογικό χαρακτήρα του ΚΚΕ, που δε θα ονομαζόταν Κομμουνιστικό Κόμμα.
Η παραπάνω άποψη διατυπώθηκε πριν από τη σύγκληση της 7ης Ολομέλειας (1957), όταν υποβλήθηκε προς την ΚΕ του ΚΚΕ, το Νοέμβρη του 1956, Εκθεση των Λ. Τζεφρώνη - Α. Βελή για «το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα (νομιμοποίηση του ΚΚΕ)». Η Εκθεση υποστήριζε ανάμεσα σε άλλα:
(...) «4. Εχει ωριμάσει πια η ιδέα για ένα νόμιμο ΚΚΕ. Η νομιμοποίηση όμως κατευθείαν του ΚΚΕ, σκοντάφτει στην αντίδραση των αμερικάνων και του ΙΔΕΑ (...).
5. Εξάλλου πρέπει να προσέξουμε πως μέχρι τώρα, το μαζικό κίνημα εξελίχθηκε βασικά από τα κανάλια της νόμιμης δουλιάς. Η παράνομη πολύ λίγο βοήθησε. Και ακόμα προς τη νόμιμη δουλιά τραβάει και σήμερα το ρεύμα και οι διαθέσεις του δικού μας κόσμου καθώς και των μαζών. (...)
 |
(...) 7. Προτείνουμε (...) την ίδρυση ενός νόμιμου μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: α) Να έχει (...) σαν πρόγραμμα, το πρόγραμμα του κόμματος μέχρι το σοσιαλισμό. β) Να συγκροτηθεί πάνω στις λενινιστικές οργανωτικές αρχές. (...) γ) Για την ονομασία του (...) να εκμεταλλευτούμε το γεγονός ότι στην Ελλάδα ποτέ δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί οπορτουνιστικό σοσιαλιστικό κόμμα και ο σοσιαλισμός δεν είναι συκοφαντημένος (...) δ) Στις σχέσεις του με το ΚΚΕ: θα καθοδηγιέται από το ΚΚΕ, δεν θάχει όμως καμιά άλλη οργανωτική σχέση μαζί του. Εκείνο που θα πρέπει να διακηρύξει ανοικτά, είναι (...) ότι το ΚΚΕ είναι αδελφό κόμμα (...), αλλά ότι δεν έχει μαζί του καμιά οργανωτική σχέση. ε) Στις σχέσεις του με την ΕΔΑ: θα παραμείνει μέσα σ' αυτήν.
(...) 8. Το ΚΚΕ, και ξένα αδελφά κόμματα θα πρέπει να χαιρετίσουν την ίδρυση αυτού του καινούργιου κόμματος (...) Με την ίδρυσή του, το ΚΚΕ θα πρέπει να αναγγείλει την αναστολή της λειτουργίας των παράνομων οργανώσεών του, και να καλέσει τους κομμουνιστές να ενταχθούν στο νέο Κόμμα. Ετσι θα έχουμε πετύχει τη νομιμότητα σ' ένα πρώτο στάδιο (...)».2
Ολα τα προηγούμενα δείχνουν ότι εκείνο που είχε εγκαταλειφθεί ήταν η δημιουργία γερών παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ και ο σχεδιασμός της πάλης για τη νομιμοποίησή του. Ταυτόχρονα εκτιμήθηκε ότι, οι όποιες Κομματικές Οργανώσεις υπήρχαν, ήταν διαβρωμένες από τον εχθρό και κατά συνέπεια έπρεπε να διαλυθούν.
Αυτή η εκτίμηση, ακόμα και στην περίπτωση που ήταν βάσιμη, έπρεπε να συνοδεύεται από την απόφαση διάλυσης αυτών των Οργανώσεων και δημιουργίας νέων μη διαβρωμένων. Ωστόσο, συνέβη το αντίθετο.
Η 8η Ολομέλεια της ΚΕ πήρε την εξής απόφαση, που αποτέλεσε θεμελιακό λάθος δεξιού οπορτουνιστικού χαρακτήρα:
«Ολοι οι κομμουνιστές και οι συμπαθούντες πρέπει να μπούνε στην ΕΔΑ για να δουλέψουν μέσα στις γραμμές της, για να τη μετατρέψουν σε μαζικό κόμμα, ικανό να οργανώσει τις δυνάμεις και να καθοδηγήσει τον αγώνα της εργατικής τάξης, της αγροτιάς και των άλλων εργαζομένων στρωμάτων. Δεν πρέπει να επιδιώξουνε να οργανωθούνε οι κομμουνιστές ιδιαίτερα μέσα στην ΕΔΑ(...)».3
Με την παραπάνω απόφαση ακυρωνόταν κάθε στοιχείο αυτοτελούς ύπαρξης και δράσης του ΚΚΕ. Επισφραγιζόταν η πλήρης υποκατάστασή του από την ΕΔΑ, ένα μη Κομμουνιστικό Κόμμα.
Σχετικά με το ίδιο ζήτημα, η 8η Ολομέλεια αποφάσισε:
«(...) Για την επεξεργασία της πολιτικής του κόμματος, για την εξασφάλιση της σύνθεσης μέσω ενός περιορισμένου αριθμού δοκιμασμένων συντρόφων με τα κομματικά στελέχη που δουλεύουν στην ΕΔΑ με σκοπό τον ιδεολογικό και πολιτικό τους προσανατολισμό είναι ανάγκη το συντομότερο να ιδρυθεί στην Ελλάδα στενό κομματικό κέντρο, μ' επικεφαλής κλιμάκιο της ΚΕ, που να διαθέτει τον απαραίτητο παράνομο τεχνικό μηχανισμό, για να μπορεί να εκπληρώσει τον καθοδηγητικό του ρόλο».4
Υπέρ της διάλυσης των Κομματικών Οργανώσεων και της ένταξης των κομμουνιστών στην ΕΔΑ είχε ταχθεί σαφώς και η ηγεσία του ΚΚΣΕ μετά το 20ό Συνέδριο. Βρισκόμασταν τότε στη φάση που είχε κορυφωθεί και στην Ελλάδα η αντίληψη σε ευρύτερες λαϊκές και σε οργανωμένες δυνάμεις για τα πλεονεκτήματα που είχε για το λαϊκό κίνημα η δράση μέσα από τη νόμιμη ΕΔΑ.
Η απόφαση της 8ης Ολομέλειας εγκρίθηκε και από το 8ο Συνέδριο του ΚΚΕ.
Παράλληλα, πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι, με απόφαση της Α΄ Συνδιάσκεψης της ΕΔΑ (Ιούλιος 1956), η ΕΔΑ είχε μετατραπεί σε ενιαίο κόμμα. Η εισήγηση προς τη Συνδιάσκεψη ανέφερε χαρακτηριστικά:
«1) ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΔΑ - ΚΚΕ: (...) Κατ' αρχήν πρόκειται όχι για σχέσεις ΕΔΑ και ΚΚΕ, αλλά για σχέσεις κομμουνιστών με τα άλλα πολιτικά ρεύματα μέσα στην ΕΔΑ (...) Η ΕΔΑ έχει αναπτύξει μια πολιτική ιδεολογία που είναι η συνισταμένη της ιδεολογίας των ρευμάτων που τη συγκροτούν (...) Αυτά προσδιορίζουν τον χαρακτήρα της σαν λαϊκού κόμματος που δεν είναι επαναστατικό αλλά προσηλωμένο πάντα στο σεβασμό της συνταγματικής νομιμότητας και του κοινοβουλευτικού συστήματος».5
Το ίδιο ζήτημα έθεσε στη Συνδιάσκεψη η εισήγηση που παρουσίασε ο Μανώλης Γλέζος, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΕΔΑ, με θέμα: «Η δημοκρατική λειτουργία της ΕΔΑ και η καταστατική κατοχύρωσίς της».
Στο κεφάλαιο «Τι είναι η ΕΔΑ», δίνοντας το ιστορικό συγκρότησής της ως Πολιτικού Συνασπισμού Κομμάτων και προσωπικοτήτων, έθετε ως νέα απαίτηση της ζωής να εξασφαλιστεί «όχι απλώς ο συντονισμός, αλλά ενότητα στην καθοδήγηση και στη δράση» της ΕΔΑ. Υπογράμμιζε ότι «γι' αυτό και τα κόμματα, οι εκπρόσωποι των κομμάτων, αποφάσισαν όπως ο Πολιτικός Συνασπισμός της ΕΔΑ λειτουργεί σαν ένας ενιαίος κομματικός οργανισμός για την πραγματοποίηση των σκοπών του Πολιτικού Συνασπισμού».6
Επίσης, η Α΄ Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ διαμόρφωσε Καταστατικό λειτουργίας της ως κόμμα.7
Επτά χρόνια μετά την 8η Ολομέλεια του 1958, η 8η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1965 συζήτησε και πάλι «το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα». Εκτίμησε ως ορθή την απόφαση του 1958 και επισήμανε τις σοβαρές αδυναμίες των κομματικών στηριγμάτων, την περιορισμένη τους έκταση και την υποτυπώδη λειτουργία τους. Γι' αυτό, παίρνοντας υπόψη τις νέες συνθήκες, όπως έλεγε, αποφάσισε:
«... να προσαρμόσουμε τη θέση μας (...) που θα επισπεύσει και θα επιβάλει τελικά την ντε γιούρε ή ντεφάκτο, νόμιμη ή μισονόμιμη ύπαρξη και λειτουργία οργανώσεων του ΚΚΕ και ολόκληρου του Κόμματος».8
Επίσης:
«α) Τα κομματικά στηρίγματα, οι κομματικές ομάδες δηλαδή, να επεκταθούν και στις άλλες πόλεις, στις συνοικίες των μεγάλων πόλεων, σε βασικά εργοστάσια, σ' όλους τους βασικούς τομείς και κρίκους της δουλιάς του Κόμματος. Τα μέλη των κομματικών ομάδων, όπως και τώρα, θα είναι ταυτόχρονα και μέλη της ΕΔΑ...».9
Η παραπάνω απόφαση πάρθηκε σε σύγκρουση με απόψεις που προαναφέρθηκαν και που εξακολουθούσαν να αναπτύσσονται, για τη μετεξέλιξη της ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα. Τα στελέχη που τις υποστήριζαν αντιτάχθηκαν στην επέκταση των κομματικών στηριγμάτων, ενώ διαφωνούσαν για την ύπαρξη της δυνατότητας και της ανάγκης να επιβάλει το ΚΚΕ τη νομιμοποίησή του, ιδιαίτερα μετά το 1964, οπότε οι συνθήκες το επέτρεπαν περισσότερο από άλλοτε. Ισχυρίζονταν ότι η προσπάθεια νομιμοποίησης του ΚΚΕ ήταν στόχος μαξιμαλιστικός, αλλά και επικίνδυνος. Στο ίδιο διάστημα, η μαζική πάλη και γενικά το σύνολο των ενεργειών, που μπορούσαν να γίνουν για τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ από τις αστικές κυβερνήσεις, δεν πήρε τις απαραίτητες διαστάσεις, αν και αυτό επίσης ήταν δυνατό.
Η 8η Ολομέλεια του 1965 (24 Φεβρουαρίου έως 1 Μαρτίου), αν και επέμεινε στο θέμα της ντε φάκτο νομιμοποίησης του ΚΚΕ, δεν πήρε ταυτόχρονα και τα απαραίτητα μέτρα για ένα τόσο σοβαρό εγχείρημα. Το κυριότερο ήταν ότι δεν αναθεώρησε την απόφαση του 1958 και δεν προχώρησε στη λήψη απόφασης δημιουργίας μαζικών παράνομων κομματικών οργανώσεων. Η επέκταση των κομματικών στηριγμάτων σε καμία περίπτωση δεν απαντούσε στο πρόβλημα, ενώ ακόμα και αυτή υπονομεύτηκε στην πράξη από καθοδηγητικά στελέχη του Κόμματος, που είτε δούλευαν στην ΕΔΑ είτε δρούσαν μόνο στο πλαίσιο του ΚΚΕ.
Είναι χαρακτηριστικό ως προς το τελευταίο ότι η 10η Ολομέλεια της ΚΕ (25 Δεκεμβρίου 1966 έως 24 Ιανουαρίου 1967) διαπίστωσε:
«(...) την περίοδο μετά την 8η Ολομέλεια δημιουργήθηκαν σοβαρές πρόσθετες δυσκολίες στη δουλιά της Γραμματείας, του ΠΓ και της ΚΕ. Δύο μέλη του ΠΓ, που ήταν μέλη και της Γραμματείας, καθώς και δύο τακτικά και ένα αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ, που είτε είχαν διαφωνήσει, είτε είχαν διατυπώσει επιφυλάξεις, είτε είχαν συγχύσεις πάνω στην απόφαση της 8ης Ολομέλειας, (...) διατύπωσαν λαθεμένες απόψεις πάνω σε ορισμένες πλευρές της τακτικής και σε κομματικά ζητήματα, δεν πάλεψαν ικανοποιητικά για την εφαρμογή της στη ζωή. Παρόμοιο διαφορισμό διαπίστωσε η Ολομέλεια και στη στάση των συντρόφων απέναντι στην απόφαση της Ολομέλειας (...) Η Ολομέλεια θεωρεί ότι οι σύντροφοι (...) έχουν σοβαρές ευθύνες».10
Δύο ζητήματα, λοιπόν, συνδέθηκαν εκείνα τα χρόνια από τα ίδια τα πράγματα. Πρώτον, η ανάγκη της οργανωμένης παρουσίας του ΚΚΕ. Δεύτερον, η πάλη για τη νομιμοποίησή του. Και επειδή αυτή την τελευταία δεν την πραγματοποιούσαν με τη θέλησή τους οι αστικές κυβερνήσεις της περιόδου, η ηγεσία του ΚΚΕ συζητούσε και αποφάσισε να προχωρήσει στην επιβολή της νομιμοποίησης. Δηλαδή, σε ενέργειες όπως: Ανοιγμα γραφείων του ΚΚΕ στην Αθήνα και αλλού, ανοικτή κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη», οργανωμένες συγκεντρώσεις του, και άλλα, για να υποχρεωθεί η όποια κυβέρνηση να αναγνωρίσει το ΚΚΕ κάτω από τη λαϊκή πίεση.
Αυτή η προσπάθεια, βεβαίως, σήμαινε σκληρή πάλη, αλλά και διώξεις, ενώ δεν περιείχε τη βεβαιότητα ότι, αν αυτό γινόταν, θα είχε άμεση επιτυχία η ντε φάκτο νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Ωστόσο, υπήρχαν δυνατότητες που, αν αξιοποιούνταν, μπορούσε το ΚΚΕ να επιβάλει τη νομιμοποίησή του σε μια πορεία.
Η εναντίωση στην ύπαρξη οργανώσεων του ΚΚΕ, καθώς και η εναντίωση στην ντε φάκτο νομιμοποίηση του Κόμματος συνεχίστηκε να υποστηρίζεται και αργότερα από πρώην στελέχη του ΚΚΕ, που βρίσκονταν πια στην άλλη όχθη. Παραθέτουμε την άποψη που διατύπωσε και μεταγενέστερα ο Λεωνίδας Κύρκος:
«... Σε κάθε τους κείμενο υπήρχε κάποια φράση περί κινδύνου δικτατορίας κλπ. Εδώ όμως δεν πρόκειται για φράση, πρόκειται για κατεύθυνση. Και από τη στιγμή που υιοθετούν τη βλακώδη κατεύθυνση της ντε γιούρε και ντε φάκτο αναγνώρισης του ΚΚΕ, από κει κι ύστερα ο αποπροσανατολισμός είναι τέλειος. Γιατί, ή βλέπεις τον κίνδυνο της δικτατορίας και πλαταίνεις πια την πολιτική σου για να ενοποιήσεις πια ό,τι είναι δυνατό να ενοποιηθεί ή βλέπεις τη νομιμοποίηση του Κόμματος και αγνοείς την πραγματικότητα».11
Τα ίδια επανέλαβε και ο Λεωνίδας Τζεφρώνης:
«... έθετε ως κύριο καθήκον την ντε φάκτο νομιμοποίηση του ΚΚΕ, την ώρα που προετοιμαζόταν το πραξικόπημα».12
Και σε άλλο σημείο ο ίδιος:
«Σημειώσαμε τους κινδύνους που δημιουργούσε το δίκτυο των κομματικών οργανώσεων μέσα στην ΕΔΑ, καθώς και η θέση της ντε φάκτο νομιμοποίησης του ΚΚΕ».13 Επίσης:
«... η ΕΔΑ ήταν η λύση που εμείς αντιπαραθέταμε στην εξωπραγματική και τυχοδιωκτική τακτική της ντε φάκτο νομιμοποίησης του ΚΚΕ».14
Τη στρατιωτική δικτατορία του 1967 υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να την αποτρέψει μόνο ένα ισχυρό λαϊκό κίνημα, ικανό να επηρεάσει και τμήματα του στρατού, οργανωμένο, με σωστό πολιτικό προσανατολισμό, που θα επαγρυπνούσε και που θα καθοδηγούνταν από γερές οργανώσεις του ΚΚΕ, αποφασισμένες για σκληρές συγκρούσεις με θυσίες. Ας θυμηθούμε ότι οι αστικές πολιτικές δυνάμεις δε θέλησαν τη συνεργασία με το ΚΚΕ, ακόμα και τότε που η δικτατορία είχε εγκαθιδρυθεί, ακόμα και τότε που οι ηγέτες τους διώκονταν. Εβαζαν το ταξικό τους συμφέρον πάνω απ' όλα - και σωστά έκαναν από την πλευρά τους.
Δύο μήνες μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας συνήλθε η 11η Ολομέλεια της ΚΕ (27 έως 30 Ιουνίου 1967).
Η 11η Ολομέλεια, αν και δεν κατέγραψε αντικειμενικά την εσωκομματική διαπάλη στην ΚΕ και στο ΠΓ, που είχε εκδηλωθεί με οξύτητα στην προηγούμενη 10η Ολομέλεια, πήρε μια πολύ σημαντική απόφαση. Συγκεκριμένα:
«8. Η Ολομέλεια θεωρεί ότι άμεσο και πρωταρχικό καθήκον του Κόμματός μας είναι η αυτοτελής οργάνωση των κομμουνιστών σε οργανώσεις του ΚΚΕ πάνω στις αρχές της συνωμοτικότητας, της επαγρύπνησης και της αυστηρής αποκέντρωσης. Ολοι οι κομμουνιστές πρέπει να οργανωθούν στις παράνομες οργανώσεις του. Ζωτική ανάγκη για το κόμμα είναι η στρατολογία νέων μελών, ιδιαίτερα από τη νεολαία».15
Η απόφαση της 11ης Ολομέλειας για την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ οφειλόταν στην επιβολή της δικτατορίας. Το γεγονός ότι ήταν ομόφωνη, οφειλόταν στον αναγκαστικό ελιγμό που πραγματοποίησε η αναθεωρητική ομάδα. Το τελευταίο επιβεβαιώνεται και από τις ομιλίες μελών της στην 11η Ολομέλεια, στην οποία ο Λ. Τζεφρώνης και ο Στ. Καρράς έκαναν λόγο για τις «επαναστατικές δυνατότητες της ΕΔΑ», ενώ ο Μ. Παρτσαλίδης θεώρησε, όπως είπε, ότι αποδείχτηκαν αβάσιμες οι ομιλίες συντρόφων που απέδιδαν «σε μερικούς άρνηση του μαρξισμού - λενινισμού και του μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος».16
Ωστόσο, παρά την απόφαση αυτή, η κατάσταση στο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος, καθώς και μία ακόμα απόφαση που πήρε η 11η Ολομέλεια σχετικά με την ΕΔΑ, σε καμία περίπτωση δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν την υλοποίηση του καθήκοντος να οικοδομηθούν οργανώσεις του ΚΚΕ, ενώ ταυτόχρονα δεν επέτρεπαν να οδηγηθούν τα πράγματα σε συμβιβασμό των δύο πλευρών, όπως επιχειρήθηκε κατά κάποιον τρόπο στην 11η Ολομέλεια. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώθηκε πολύ γρήγορα.
Η απόφαση της 11ης Ολομέλειας ανέφερε για την ΕΔΑ:
«Η Ολομέλεια θεωρεί ότι ταυτόχρονα με την ανασυγκρότηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ και την οργάνωση των κομματικών μελών που δουλεύουν στην ΕΔΑ, το ΚΚΕ πρέπει να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση της ΕΔΑ και την προσαρμογή της δουλιάς της και των μορφών οργάνωσής της στις νέες συνθήκες».17
Πέρασαν μόνο λίγοι μήνες και το ΠΓ της ΚΕ έκανε τις εξής διαπιστώσεις στην απόφασή του της 9ης Σεπτεμβρίου 1967:
«Το ΠΓ της ΚΕ αφού άκουσε τις εκθέσεις του σ. Μ. Παρτσαλίδη πάνω στις διαπραγματεύσεις με την Ενωση Κέντρου Δυτικής Ευρώπης (...) και την κατάσταση στην οργάνωση της ΕΔΑ Παρισιού, καθώς και του σ. Ν. Ακριτίδη για την κατάσταση στις οργανώσεις ΚΚΕ και ΕΔΑ Δυτ. Ευρώπης:
1) Διαπιστώνει ανάπτυξη των οργανώσεων της ΕΔΑ Δυτικής Ευρώπης (...) Παράλληλα, σημειώνει ότι δεν προχώρησε η δουλιά για τη δημιουργία οργανώσεων του ΚΚΕ - καθήκον που με σαφήνεια καθορίζουν οι αποφάσεις της 11ης Ολομέλειας της ΚΕ και του ΠΓ. Οχι μόνο δεν έγινε προσπάθεια για τη δημιουργία κομματικών οργανώσεων (ΚΚΕ) αλλά και οι υπάρχουσες κομματικές ομάδες δεν λειτούργησαν. Ολη η δουλιά έγινε μέσω των οργανώσεων της ΕΔΑ (...) δεν πάρθηκαν τα απαραίτητα μέτρα για να επιταχυνθεί η έκδοση της εφημερίδας του κόμματός μας.
2) Το ΠΓ διαπιστώνει μία σοβαρή ιδεολογική σύγχυση και εκδηλώσεις όχι κομματικές μέσα στους πολιτικούς πρόσφυγες - διανοούμενους του Παρισιού και σε ορισμένους φοιτητές της Ιταλίας (...) που αμφισβητούν τον πρωτοποριακό ρόλο της εργατικής τάξης (...) ο σ. Ν. Ακριτίδης σαν εκπρόσωπος του κόμματός μας σε συγκέντρωση διανοουμένων προσφύγων ΕΔΑϊτών, όταν πληροφορήθηκε ότι σε προηγούμενη συγκέντρωσή τους είχαν εκλέξει επιτροπή για την επεξεργασία της στρατηγικής και ταχτικής του κόμματός μας, δεν εξήγησε ότι η ενέργεια αυτή δεν είναι σωστή και ότι δικαίωμα ν' αποφασίζει για τέτοια ζητήματα έχει μόνον Σώμα του κόμματός μας και όχι ΚΟΒ ή, πολύ περισσότερο, συγκέντρωση ΕΔΑϊτών. Ο σ. Μ. Παρτσαλίδης επίσης δεν αντιτάχθηκε στη συζήτηση ζητημάτων που δεν ήταν αρμόδιοι να συζητήσουν».18
Πλευρές του διεθνούς και εσωτερικού πλαισίου κατά τη διεξαγωγή της 12ης ευρείας Oλομέλειας
Η 12η Ολομέλεια πραγματοποιήθηκε σε μία περίοδο που είχε βαθύνει η κρίση στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα. Ενα βασικό χαρακτηριστικό της ήταν η ανοιχτή τριχοτόμησή του: Από τη μια η Σοβιετική Ενωση (ΚΚΣΕ) και σειρά Κομμουνιστικών Κομμάτων εξουσίας και μη, από την άλλη η Κίνα με την Αλβανία και σειρά Μαοϊκών ομάδων ανά τον κόσμο. Τρίτη πλευρά, τα κόμματα που συγκροτούσαν το λεγόμενο «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα, όπως ονομάστηκε αρκετά χρόνια αργότερα.
Στη Σοβιετική Ενωση συνεχιζόταν η γραμμή του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ.
Παράλληλα, στην Τσεχοσλοβακία είχαν αποκτήσει υπεροχή στο Κομμουνιστικό Κόμμα και στο κράτος οι αναθεωρητικές δυνάμεις, που ήταν φορείς της λεγόμενης «Ανοιξης της Πράγας», με ηγέτη τους τον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚ Τσεχοσλοβακίας, Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Επρόκειτο για ίδιες δυνάμεις που 20 χρόνια αργότερα, όταν πια ο αναθεωρητισμός και δεξιός οπορτουνισμός είχαν εξελιχθεί σε συνειδητούς φορείς της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, ηγήθηκαν της αντεπανάστασης στην Τσεχοσλοβακία, προσδίδοντας σε αυτή την ψευδεπίγραφη ονομασία «βελούδινη επανάσταση». Ηταν η φυσιολογική κατάληξη του δρόμου προς το «σοσιαλισμό με ελευθερία και δημοκρατία».
Από την άλλη, ενώ ο αντισοβιετισμός της κομματικής και κρατικής ηγεσίας της Κίνας είχε πάρει πια ανοιχτές διαστάσεις, σε συνδυασμό με εθνικιστικές θέσεις και επιδιώξεις να ηγεμονεύσει στο παγκόσμιο Κομμουνιστικό Κίνημα, στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα ωρίμαζε η ιδέα ενός «νέου συνασπισμού εξουσίας» για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό του αστικού κράτους από τα «μέσα», όπως έλεγαν. Αυτή η αντίληψη διατυπώθηκε με σαφήνεια ένα χρόνο αργότερα (1969) στο 12ο Συνέδριο του Ιταλικού ΚΚ.19
Πέντε χρόνια πριν από το 12ο Συνέδριο, ο Παλμίρο Τολιάτι είχε διατυπώσει τη θεωρία για τη διαμόρφωση πολλών καθοδηγητικών κέντρων στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, γνωστή ως θεωρία του «πολυκεντρισμού». Αυτό σήμαινε ανοιχτή αποστασιοποίηση και διάσταση με το ΚΚΣΕ και τη Σοβιετική Ενωση, ενώ θεωρητικοποιούνταν η διάσπαση του παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κινήματος ως αναγκαιότητα.
Την ώρα που λάβαιναν χώρα νέες αρνητικές εξελίξεις στο διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα, ο ιμπεριαλισμός, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, συνέχιζε την επιθετική πολιτική του και τη μεθοδευμένη υπονόμευση των σοσιαλιστικών κρατών. Ο βρώμικος πόλεμος των ΗΠΑ εναντίον του ηρωικού λαού του Βιετνάμ μαινόταν, ενώ επεκτεινόταν και κατά των λαών του Λάος και της Καμπότζης. Οι λαοί της Μέσης Ανατολής, ιδιαίτερα ο Παλαιστινιακός, δέχονταν τις επιπτώσεις σε βάρος τους από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που είχε εξαπολύσει εναντίον τους το Ισραήλ το 1967.
Δέκα μήνες πριν από τη 12η Ολομέλεια εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα η στρατιωτική δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967, με αποτέλεσμα να τεθούν εκτός νόμου και όλα τα νόμιμα κόμματα. Χιλιάδες στελέχη και μέλη της ΕΔΑ, ο μεγαλύτερος αριθμός των οποίων ήταν κομμουνιστές, συνελήφθησαν και εξορίστηκαν.
Αυτό το γεγονός τοποθέτησε αντικειμενικά σε νέα βάση τη σχέση ΚΚΕ - ΕΔΑ, αφού τέθηκε και η ίδια εκτός νόμου.
Η 12η ευρεία Ολομέλεια
Από την πρώτη στιγμή των εργασιών της 12ης Ολομέλειας ήταν φανερό ότι το καθοδηγητικό όργανο είχε διασπαστεί. Η αντιπαράθεση επικεντρώθηκε βασικά στο δεύτερο θέμα, δηλαδή στα «οργανωτικά ζητήματα», στο οποίο το ΠΓ εισηγήθηκε την καθαίρεση τριών μελών του, των Μήτσου Παρτσαλίδη, Ζήση Ζωγράφου και Πάνου Δημητρίου. Η παραπάνω πρόταση υπερψηφίστηκε κατά πλειοψηφία.
Η απόφαση στηριζόταν σε πληθώρα γεγονότων φραξιονιστικής δραστηριότητας.
«Στην πάλη του για την οικοδόμηση κομματικών οργανώσεων, το Κόμμα πρέπει να αντιμετωπίσει και υπερνικήσει λαθεμένες αντιλήψεις και την υπονομευτική δράση ορισμένων (...) Καταργούν στην πράξη τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό και τις κομματικές αρχές γενικότερα (...)».20
Ειδικά για τον Μήτσο Παρτσαλίδη, που καταδείχτηκε ως επικεφαλής της φραξιονιστικής ομάδας, αναφέρθηκε:
«Ο σ. Μ. Π. στη Δυτική Ευρώπη πρόβαλε στελέχη που είχαν απόψεις αντίθετες με τη γραμμή και τις αρχές του Κόμματος, (...) που πρωτοστατούν σε διασπαστική φραξιονιστική δουλειά στο Λονδίνο και στο Παρίσι κατά του ΚΚΕ και της ΕΔΑ (Δραγούμης, Φ. Ηλιού) που οργάνωσαν Διασπαστική Διάσκεψη της ΕΔΑ στο Παρίσι (Φ. Ηλιού κ.ά.) και στέλνουν φραξιονιστικά γράμματα προς διάφορες κατευθύνσεις».21
Μεγάλο μέρος της φραξιονιστικής δραστηριότητας, που τότε την αρνούνταν, ομολόγησαν αργότερα οι ίδιοι. Εγραψε ο Τάκης Μπενάς, μέλος της ΚΕ μέχρι και τη 12η Ολομέλεια:
«Παραμένει σημαδιακό το γεγονός ότι στα τέλη του 1966 αντί να γίνει το προετοιμασμένο και καταστατικά υποχρεωτικό Γ' Συνέδριο της ΕΔΑ, συνήλθε - αντί τούτου! - η γνωστή Δέκατη Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι (...) Ομως τα μέχρι σήμερα άγνωστα πολιτικά στοιχεία αυτού του Συνεδρίου, που δεν έγινε ποτέ, αποτελούν τον κυριότερο λόγο της ματαίωσής του. Διότι από το σύνολο αυτών των στοιχείων, μέσα από τη μελέτη των διασωθέντων Αρχείων της προδικτατορικής ΕΔΑ, προκύπτει με αναμφισβήτητο τρόπο ότι αν αφήνονταν να γίνει αυτό το Συνέδριο, με όσα συγκροτούσαν την έτοιμη πολιτική του προετοιμασία, τότε ασφαλώς η ηγεσία Κολιγιάννη θα είχε παραδεχτεί την οριστική της ήττα».22
Είναι φανερό, λοιπόν, ότι ουσία του θέματος ήταν η επί χρόνια εδραιωμένη πεποίθηση και μεθοδευμένη επιδίωξη να διαλυθεί το ΚΚΕ. Ωστόσο χαρακτήρισαν τη 12η Ολομέλεια «πραξικόπημα», αποκρύπτοντας ότι το κρίσιμο ζήτημα ήταν η ύπαρξη του ΚΚΕ.
Στην υπονόμευση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού ήταν προσαρμοσμένη και η τακτική τους: Να βάλλεται ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός στην πράξη, όχι όμως και στα λόγια. Και η δήθεν αποδοχή του να συνοδεύεται με την υπογράμμιση της ανάγκης διεύρυνσης της δημοκρατικής εσωκομματικής λειτουργίας.
Ηταν φυσικό. Ποτέ δεν αντιμετωπίζει ο οπορτουνισμός την ανάγκη - όποτε αυτή υπάρχει - βελτίωσης της δημοκρατικής λειτουργίας, στο πλαίσιο του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, της μόνης αρχής που εκφράζει την ουσιαστική δημοκρατία.
Υπογράμμιζε συγκεκριμένα η εισήγηση του ΠΓ στη 12η Ολομέλεια:
«Εξίσου επικίνδυνη είναι η στάση εκείνων που παραδέχονται θεωρητικά την ανάγκη ύπαρξης μαρξιστικού - λενινιστικού κόμματος, στην πράξη όμως εφαρμόζουν πολιτική που εξασθενίζει τις αρχές του κόμματος (...) Υπερασπίζουν ότι μπορούμε να παίρνουμε στις κομματικές οργανώσεις ανθρώπους, που όχι μόνο διαφωνούν αλλά και διακηρύττουν τη ριζική τους διαφωνία με όλη τη γραμμή (...)».23
Ποιες ακριβώς ήταν αυτές οι απόψεις, σκιαγραφήθηκε έντονα και στο «εσωκομματικό γράμμα της ΚΕ του ΚΚΕ προς όλα τα μέλη του ΚΚΕ» που συζητήθηκε στο Κόμμα αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια:
«Μερικοί απ' αυτούς που υποστηρίζουν αυτές τις αντιλήψεις φτάνουν στη διατύπωση της πολύ ακραίας άποψης για την ανάγκη "νέων πολιτικών σχημάτων", "νέων φορέων" του εργατικού και δημοκρατικού κινήματος, γιατί τάχα το ΚΚΕ και η ΕΔΑ "πάλιωσαν", "γέρασαν", "χρεοκόπησαν", φορείς που θα συγκεντρώσουν δήθεν τις αντιιμπεριαλιστικές και δημοκρατικές δυνάμεις έξω από τα ως σήμερα πολιτικά κόμματα».24
Το συμπέρασμα είναι ότι κάλυπταν και εκείνες τις απόψεις που θεωρούσαν ότι ακόμα και η ΕΔΑ χρειαζόταν να διευρυνθεί περισσότερο. Επί της ουσίας, να συγχωνευτεί σε ένα κόμμα της αστικής τάξης.
Εχει σημασία να επισημάνουμε ότι στις εργασίες της 12ης Ολομέλειας, όχι μόνο εξέφραζαν άρνηση ότι δρούσαν φραξιονιστικά, αλλά αντίθετα κατηγορούσαν την πλειοψηφία του ΠΓ και της ΚΕ για φραξιονισμό.
Βεβαίως, παραγνώριζαν όσα υπογραμμίστηκαν στη 12η Ολομέλεια, σχετικά με το εξής θέμα: Οτι είχαν κάθε δικαίωμα να διατυπώνουν τις απόψεις τους. Αλλά και ότι, ταυτόχρονα, κανένα μέλος της ΚΕ δεν είχε το δικαίωμα να εφαρμόζει στην πράξη άλλη πολιτική και οργανωτική γραμμή, διαφορετική από αυτή που αποτυπωνόταν στις αποφάσεις της ΚΕ.
Μετά τη 12η Ολομέλεια - Το ιδεολογικοπολιτικό στίγμα του οπορτουνιστικού κέντρου «ΚΚΕ εσωτερικού»
Αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια τα στελέχη που αποχώρησαν κατέλαβαν το ραδιοφονικό σταθμό «η Φωνή της Αλήθειας» στο Βουκουρέστι και μετέδωσαν το μήνυμά τους. Στη συνέχεια έκλεψαν μεγάλο μέρος του Αρχείου του ΚΚΕ. Και ενώ μέχρι τότε υποβάθμιζαν έως και εξαφάνιζαν το ΚΚΕ υπέρ της ΕΔΑ, μετά τη 12η Ολομέλεια εγκατέλειψαν την ΕΔΑ και ίδρυσαν το «ΚΚΕ εσωτερικού», δίνοντας ταυτόχρονα στο ΚΚΕ την ονομασία του «ΚΚΕ εξωτερικού». Οσα υποστήριζε η αστική προπαγάνδα επί δεκαετίες, ότι το ΚΚΕ πρακτόρευε «τα συμφέροντα της Μόσχας», βρήκαν τότε ιδεολογική κάλυψη με κομμουνιστική φρασεολογία και προέλευση.
Αυτή η επιλογή είχε καθαρά καιροσκοπικό χαρακτήρα. Οσο διάστημα εκτιμούσαν ότι θα υπονομεύσουν καλύτερα το ΚΚΕ μέσω της ΕΔΑ, επέλεγαν την ΕΔΑ, προβάλλοντας μάλιστα τον αυθαίρετο ισχυρισμό ότι η ΕΔΑ συνεχίζει τις καλύτερες παραδόσεις του ΕΑΜ (που διέκοψαν βίαια ο Δεκέμβρης του 1944 και ο ένοπλος αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 1946-1949, οι ...σκοτεινές παρενθέσεις!). Από τη στιγμή, όμως, που εκτίμησαν ότι δε θα μπορούσαν να υπονομεύσουν αποτελεσματικά το ΚΚΕ μέσω της ΕΔΑ, ίδρυσαν φορέα με κομμουνιστική ονομασία.
Η επιδίωξη του οπορτουνιστικού κέντρου να μεταλλαχτεί το ΚΚΕ σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα απέδειχνε και την υποκρισία για «το αντιδημοκρατικό ΚΚΕ».
Στη 12η Ολομέλεια - και πολύ πιο καθαρά μετά από αυτή - οι τεράστιες διαφορές ανάμεσα στο τμήμα που αποσχίστηκε και στο ΚΚΕ αναδείχτηκαν ανάγλυφα στα εξής κύρια ζητήματα:
α. Στο ζήτημα της εξουσίας της εργατικής τάξης, του σοσιαλισμού γενικότερα. Ηταν χαρακτηριστική η ομιλία του Π. Δημητρίου στη 12η Ολομέλεια:
«Το Κόμμα μας παλεύοντας σήμερα για την πραγματοποίηση της ενότητας όλων των αντιδικτατορικών δυνάμεων πρέπει ταυτόχρονα να προετοιμάζει και να διευκολύνει την πραγματοποίηση των συμμαχιών του και για τις κατοπινές φάσεις. (...) λ.χ. το πρόβλημα του πολυκομματισμού και της αντιπολίτευσης, το καθεστώς που θα εγκαθιδρυθεί μετά την αντιιμπεριαλιστική δημοκρατική επανάσταση, καθώς και στο σοσιαλισμό».25
Η αντίληψη που εξέφραζαν για το σοσιαλισμό έγινε ακόμα πιο συγκεκριμένη στην ομιλία του Μ. Παρτσαλίδη, ο οποίος στη 12η Ολομέλεια χαιρέτισε την πολιτική Ντούμπτσεκ στην Τσεχοσλοβακία, που τότε ανακόπηκε χάρη στη διεθνιστική βοήθεια του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
β. Στο ζήτημα του προλεταριακού διεθνισμού.
Τότε στηλίτευσαν την ανάγκη ύπαρξης ενιαίας γραμμής στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα, ωστόσο το κόμμα που ίδρυσαν χάραζε ενιαία στρατηγική με τα άλλα «ευρωκομμουνιστικά» κόμματα. Σήμερα, επίσης, ο ΣΥΝ, στον οποίο έχουν ενσωματωθεί στελέχη του λεγόμενου «ΚΚΕ εσωτερικού» και της ιστορικής του συνέχειας «Ελληνική Αριστερά» (ΕΑΡ), είναι μέλος του λεγόμενου «Ευρωπαϊκού Αριστερού Κόμματος», δηλαδή ανήκει σε διεθνή πολιτική οργάνωση, που εκλέγει καθοδηγητικά όργανα και χαράζει ενιαία διεθνή στρατηγική.
Το πρόβλημα, λοιπόν, που ετίθετο και το 1968, δεν ήταν η αμφισβήτηση της αναγκαιότητας ενιαίας γραμμής του διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος, αλλά ο χαρακτήρας, η κατεύθυνσή της.
Από εδώ απέρρεε και η ουσία της άποψης των «ευρωκομμουνιστών» σχετικά με τη «μη ανάμειξη του ενός ΚΚ στα εσωτερικά του άλλου». «Ανάμειξη στα εσωτερικά» το «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα θεωρούσε την άσκηση κριτικής στην πολιτική του. Σε αυτή τη βάση έκαναν λόγο για την ανάγκη «ισότιμου διαλόγου, παρά τις διαφορές». Και αυτά, την ίδια ώρα που στρέφονταν κατά «των δύο υπερδυνάμεων», βάζοντας σε ίση μοίρα τη Σοβιετική Ενωση και τις ΗΠΑ, θεωρώντας υπεύθυνες και τις δύο για την κρίσιμη διεθνή κατάσταση, καθώς και για το «μοίρασμα του κόσμου», όπως ισχυρίζονταν...
Την 1η Μαρτίου του 1968 εκδόθηκε το πρώτο φύλλο του παράνομου «Ριζοσπάστη», που τάχθηκε υπέρ των αποφάσεων της 12ης Ολομέλειας. Υπέρ της 12ης τάχθηκαν το ανασυγκροτημένο καθοδηγητικό όργανο της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ) και η επίσης παράνομη εφημερίδα της «Αδούλωτη Αθήνα». Σε μια πορεία συντάχτηκαν με τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας η πλειοψηφία των πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές και στις εξορίες. Αυτά τα γεγονότα ήταν αποφασιστικής σημασίας για την πορεία και του ΚΚΕ και της ΚΝΕ....
Ποιος δικαιώθηκε;
Το «ΚΚΕ εσωτερικού» ακολούθησε την πορεία άλλων κομμάτων του επονομαζόμενου «ευρωκομμουνιστικού» ρεύματος, πορεία σοσιαλδημοκρατικής μετάλλαξης. Και αυτό, γιατί, όπως αποδείχτηκε σε μια πορεία δεκαετιών, το «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα ήταν μία σοσιαλδημοκρατική εκδοχή με κομμουνιστική φρασεολογία. Η επίκληση από τη μεριά τους των λεγόμενων «εθνικών ιδιομορφιών», που δήθεν επέβαλαν τη χάραξη ιδιαίτερης στρατηγικής για κάθε χώρα, αποδείχτηκε ότι αποτελούσε υπόκλιση στην αστική νομιμότητα, ανεξάρτητα από το επίπεδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Από τα σημερινά κόμματα που προέκυψαν ως εξέλιξη των «ευρωκομμουνιστικών», ορισμένα συμμετέχουν στις ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις της κεντροαριστεράς και στην κατεδάφιση ακόμα και στοιχειωδών εργατικών δικαιωμάτων, ενώ άλλα επιδιώκουν τη συμμετοχή τους σε κυβερνήσεις αυτού του τύπου.
Τον «ευρωκομμουνισμό», τη σοσιαλδημοκρατία όλων των εκδοχών, τον οπορτουνισμό και γενικά κάθε παραλλαγμένη μορφή της αστικής ιδεολογίας δεν τους δικαιώνει η αντεπανάσταση του 1989-1991. Το επιβεβαιώνει και ο ρόλος του «ευρωκομμουνισμού» ως ενός από τους βασικούς μοχλούς οπορτουνιστικής διάβρωσης, σε μια πορεία, των ΚΚ εξουσίας. Γι' αυτό και η κριτική στον παλιό και σύγχρονο οπορτουνισμό σε όλες τις μεταμορφώσεις και παραλλαγές του αποτελεί συστατικό στοιχείο της επαναστατικής πάλης, στοιχείο εκ των ων ουκ άνευ και για τη διερεύνηση των βαθύτερων αιτιών που οδήγησαν στην αντεπανάσταση. Η μελέτη, καθώς και τα συμπεράσματα του ΚΚΕ για τις αντεπαναστατικές ανατροπές, σε συνεργασία με κομμουνιστικές δυνάμεις και μαρξιστές επιστήμονες άλλων χωρών, γίνεται με σκοπό η νέα έφοδος να μη γνωρίσει επιστροφή.
Ο ιστορικός χαρακτήρας της εποχής μας, ως εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό, έχει αντικειμενική βάση, όπως τονίζεται στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ, που ψήφισε το 15ο Συνέδριο.
«Ο καπιταλισμός είναι ιστορικά ξεπερασμένος. Προβάλλει η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού, η ακατάβλητη ζωτικότητα και επικαιρότητα του μαρξισμού - λενινισμού, της επιστημονικής θεωρίας, που αποδείχνει για μια ακόμη φορά τη διαχρονικότητά της, τον αναντικατάστατο ρόλο της ως θεωρητικού εργαλείου για την ανάλυση, τη γνώση και την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας. Οι αντεπαναστατικές ανατροπές δεν αλλάζουν το χαρακτήρα της εποχής. Η σημερινή φάση της ύφεσης και της οπισθοχώρησης του διεθνούς επαναστατικού κινήματος είναι προσωρινή (...). Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της ανασύνταξης των επαναστατικών δυνάμεων, της απόκρουσης της επίθεσης του διεθνούς κεφαλαίου, της αποφασιστικής αντεπίθεσης. Θα είναι ο αιώνας μιας καινούριας ανόδου του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος και μιας νέας σειράς κοινωνικών επαναστάσεων».26
Το διαχρονικό δίδαγμα
Η διαχρονική ιστορική ανάγκη να υπάρχει το ΚΚΕ μέσα σε οποιεσδήποτε συνθήκες, ως πραγματικό επαναστατικό μαρξιστικού - λενινιστικού τύπου Κόμμα και όχι κατ' όνομα Κομμουνιστικό Κόμμα, είναι το μεγάλο δίδαγμα που απορρέει από την πολυκύμαντη ηρωική πορεία του Κόμματός μας.
Η ανάγκη ύπαρξης του ΚΚ, στην Ελλάδα και διεθνώς, απέκτησε εκ νέου μεγάλη επικαιρότητα μετά την αντεπανάσταση του 1989-1991, αφού η ύπαρξή του βάλλεται από τους ιμπεριαλιστικούς και οπορτουνιστικούς μηχανισμούς ως αντίληψη και πρακτική ξεπερασμένη.
Οι αντεπαναστατικές αλλαγές του 1989-1991 διόγκωσαν το κύμα της οπορτουνιστικής πίεσης στο ΚΚΕ. Επιχειρήθηκε η διάλυσή του μέσω της διάχυσής του στον τότε Συνασπισμό, συμμαχικό σχήμα στο οποίο συμμετείχε το ΚΚΕ. Η επιδίωξη του οπορτουνισμού συνάντησε ισχυρή αντίδραση, γεγονός το οποίο, σε συνθήκες σκληρής ιδεολογικοπολιτικής και οργανωτικής διαπάλης, οδήγησε το 1991 στην αποχώρηση από το Κόμμα ενός τμήματος μελών της ΚΕ, άλλων στελεχών και σημαντικού αριθμού μελών. Αυτές οι δυνάμεις, μαζί με συνεργαζόμενους στον τότε Συνασπισμό, συγκρότησαν τον ΣΥΝ ως ενιαίο κόμμα.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν ο ΣΥΝ και το συμμαχικό του σχήμα (ΣΥΡΙΖΑ) αποτέλεσαν το σύγχρονο οπορτουνιστικό κέντρο, μέσω του οποίου επιχειρείται είτε η συρρίκνωση της πολιτικής επιρροής του ΚΚΕ είτε μια οπορτουνιστική ρυμούλκησή του σε ανώδυνες για το σύστημα συμμαχίες, γεγονός επιζήμιο για το εργατικό - λαϊκό κίνημα, αλλά και που θα έθετε εν αμφιβόλω την ύπαρξη του ΚΚΕ.
Το τελευταίο είναι άμεσα συνδεδεμένο με τις προσπάθειες της αστικής τάξης και των κομμάτων της να ισχυροποιήσουν το αστικό πολιτικό σύστημα, να εμποδίσουν τη δημιουργία σε αυτό ρήγματος, να διαμορφώσουν εναλλακτικές αντιλαϊκές διεξόδους του. Σε αυτόν το στόχο η ενίσχυση του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ από την πλουτοκρατία και η αξιοποίησή του κατά του ΚΚΕ αποτελεί βασικό στοιχείο της ταξικής πάλης, περισσότερο από άλλες φορές. Εδώ συμπίπτει και η πολύχρονη επιδίωξη του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ «να ηττηθεί πολιτικά το ΚΚΕ». Η στρατηγική του Κόμματός μας για το σοσιαλισμό, η πολιτική του για την οικοδόμηση του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου, είναι το σκληρό «αγκάθι» που θέλουν να ξεριζώσουν.
Ακριβώς επειδή το ΚΚΕ συνεχίζει να υπάρχει περνώντας μέσα από Συμπληγάδες, βγαίνει το συμπέρασμα ότι η συγκρότηση της ιδεολογικής και πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης δεν είναι ποτέ αυτονόητη.
Το τελευταίο αποδείχτηκε και μετά το 1989. Γιατί, αν σε προηγούμενους καιρούς πολλά Κομμουνιστικά Κόμματα υπέστησαν εξοντωτικά πλήγματα από τα σκληρά μέτρα που πήρε εναντίον τους το αστικό κράτος, το 1989 ήταν οι ίδιες οι ηγεσίες τους και μεγάλο τμήμα των στελεχών τους που τα οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή.
Η αμφισβήτηση του Κομμουνιστικού Κόμματος στηρίζεται στην απόρριψη του ιστορικού ρόλου της εργατικής τάξης για την επαναστατική ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου και στο επαναστατικό πέρασμα από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό.
Αυτό το κύμα αναθεώρησης τροφοδοτήθηκε από αλλαγές στη σύνθεση της εργατικής τάξης, με την ένταξη σε αυτήν νέων τμημάτων, περισσότερο μορφωμένων, αλλά χωρίς εργατική ρίζα και ανάλογες αγωνιστικές παραδόσεις. Οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες έγιναν το λίκνο του αναθεωρητισμού.
Οι «ευρωκομμουνιστικές» αντιλήψεις, με ισχυρότερη τη δικαιολόγηση ένταξης στην ΕΕ λόγω της «ευρωπαϊκής ιδιαιτερότητας», αναβιώνουν και σε Κομμουνιστικά και Εργατικά Κόμματα που δρουν σήμερα στις χώρες της καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Αυτές τις αντιλήψεις αντιπαλεύουν οι συνεπείς ταξικές δυνάμεις αυτών των χωρών.
Η παγκόσμια εμπειρία του κομμουνιστικού κινήματος επιβεβαιώνει ότι η ανάγκη ύπαρξης του ΚΚ προκύπτει και επιβάλλεται αντικειμενικά, ανεξάρτητα από τις πολιτικές συνθήκες κάθε χώρας. Οι συνθήκες της νομιμότητας ή της παρανομίας καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο αυτών ή εκείνων, των μεγαλύτερων ή μικρότερων δυσκολιών. Σε καμία περίπτωση δεν καθορίζουν την αναγκαιότητα της ύπαρξης κάθε Κομμουνιστικού Κόμματος. Το Κόμμα δεν υποτάσσει στις συνθήκες την ύπαρξή του, πηγαίνει ενάντιά τους, κόντρα στο κυρίαρχο ρεύμα, χωρίς να χάνει το στόχο του, που είναι η ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά προσαρμόζει τον τρόπο δουλειάς του για να αλλάξει τις συνθήκες. Σε αυτή τη βάση καθίσταται απαραίτητος και ο σωστός συνδυασμός της παράνομης με τη νόμιμη δράση του, η αξιοποίηση και της πιο μικρής ρωγμής της αστικής νομιμότητας, όταν το Κόμμα βρίσκεται στην παρανομία.
Την επαναστατική ιδεολογία και πολιτική η εργατική τάξη δεν την κατακτά μόνη της, αυθόρμητα. Μόνο ένα ΚΚ που κάνει πράξη το σύνθημα «πρωτοπόρα θεωρία - πρωτοπόρα δράση» είναι σε θέση να οργανώσει την πάλη της εργατικής τάξης, των δυνάμει συμμάχων της κατώτερων τμημάτων των μεσαίων στρωμάτων, να μπολιάσει την τάξη με την επαναστατική ιδεολογία του μαρξισμού - λενινισμού, με το πρόγραμμα που αντιστοιχεί στο ρόλο και στα συμφέροντά της και στην πιο συμφέρουσα πολιτική για τα φτωχά λαϊκά στρώματα.
Αυτονόητη συνάρτηση των προηγούμενων είναι η συγκρότηση γερών Κομματικών Οργανώσεων παντού, πρωταρχικά στους τόπους δουλειάς και ιδιαίτερα στους βασικούς κλάδους της καπιταλιστικής οικονομίας, αλλά και σε όλους τους χώρους όπου εργάζονται και ζουν τα φτωχά λαϊκά στρώματα, όπου μαθητεύει και σπουδάζει η νεολαία.
Ορο ύπαρξης ενός τέτοιου κόμματος αποτελεί η θεμελιώδης οργανωτική αρχή του, ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός, που δίχως αυτόν είναι αδύνατο να υλοποιηθεί η επαναστατική πολιτική του ΚΚ. Δίχως Κομμουνιστικό Κόμμα με τα λενινιστικά χαρακτηριστικά του Κόμματος νέου τύπου, δεν μπορεί να γίνεται ούτε σκέψη για πραγματικό αγώνα για το σοσιαλισμό, πολύ περισσότερο για νικηφόρα διεξαγωγή της πάλης για το σοσιαλισμό. Δίχως τέτοιο Κόμμα η μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση θα ήταν απραγματοποίητη. Συστατικό αυτών και προϋπόθεση για τη νικηφόρα έκβαση της λαϊκής πάλης είναι η ισχυρή αντιπαράθεση με όλα τα οπορτουνιστικά ρεύματα, ιδιαίτερα σήμερα που ο οπορτουνισμός κυριαρχεί σε παγκόσμια κλίμακα.
Το γεγονός ότι το ΚΚΕ συνεχίζει να υπάρχει 90 χρόνια μετά την ίδρυσή του, έχοντας αφομοιώσει πολλά συμπεράσματα από την πλούσια θετική και αρνητική εμπειρία του, αποτελεί τίτλο τιμής για το ίδιο, κατάκτησή του σε σκληρές ταξικές συγκρούσεις και σε σφοδρή διαπάλη με διάφορες οπορτουνιστικές δυνάμεις. Είναι ταυτόχρονα και η πιο σημαντική κατάκτηση της εργατικής τάξης της Ελλάδας στη διάρκεια περίπου ενός αιώνα.
Το θεμέλιο, για να ξημερώσουν καλύτερες μέρες, είναι παρόν.
Παραπομπές:
1. Η ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) ιδρύθηκε την 1η Αυγούστου 1951 και στις 3 Αυγούστου ανακοινώθηκε επίσημα η ίδρυσή της. Ηταν συμμαχικό πολιτικό σχήμα, που το αποτέλεσαν: Ο Δημοκρατικός Συναγερμός (εκλογικό σχήμα στο οποίο τότε εκφραζόταν κυρίως το παράνομο ΚΚΕ), το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας με επικεφαλής τον Γιάννη Πασσαλίδη που έγινε και πρόεδρος της ΕΔΑ, οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι, το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα και η Ενωσις Δημοκρατικών Αριστερών.
2. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 203475. Εκθεση Λ. Τζεφρώνη - Α. Βελή προς την ΚΕ του ΚΚΕ σχετικά με το κομματικό οργανωτικό πρόβλημα, 13/11/1956, σελ.1-4.
3. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος 8ος, σελ. 261.
4. Αρχείο ΚΚΕ, η 8η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 61.
5. Εισήγηση στην Α΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, τεύχος πρώτο, έκδοση Γραφείου Τύπου και Μελετών της ΕΔΑ, 1956, σελ. 27-28.
6. Εισήγηση στην Α΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, τεύχος τρίτο, έκδοση Γραφείου Τύπου και Μελετών της ΕΔΑ, 1956, σελ. 5.
7. Εισήγηση στην Α΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΕΔΑ, τεύχος τρίτο, έκδοση Γραφείου Τύπου και Μελετών της ΕΔΑ, 1956, σελ. 21-34.
8. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος 9ος, σελ. 505.
9. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τόμος 9ος, σελ. 507.
10. Αρχείο ΚΚΕ, η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 691.
11. Λευτέρη Μαυροειδή, «Οι δύο όψεις της ιστορίας», σελ. 441, εκδόσεις «Δελφίνι».
12. Λευτέρη Μαυροειδή, «Οι δύο όψεις της ιστορίας», σελ. 391, εκδόσεις «Δελφίνι».
13. Ο.π. σελ. 377.
14. Ο.π. σελ. 401.
15. Αρχείο ΚΚΕ, Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 455.
16. Αρχείο ΚΚΕ, Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 360.
17. Αρχείο ΚΚΕ, Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 456.
18. Αρχείο ΚΚΕ. Εγγραφο 157931, χρονολογία 9/9/1967.
19. Ο όρος «ιστορικός συμβιβασμός» δεν είχε χρησιμοποιηθεί μέχρι τότε. Για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε από τον Ε. Μπερλινγκουέρ το 1973 μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή. Τότε δηλαδή που το κύριο συμπέρασμα σχεδόν όλων των κομμουνιστών στον κόσμο ήταν ότι από την πλευρά του ΚΚ Χιλής διαπράχθηκαν λάθη δεξιού οπορτουνιστικού χαρακτήρα, η ηγεσία του Ιταλικού ΚΚ εκτιμούσε το αντίθετο. Ο Τζιανκάρλο Παγέτα, ηγετικό στέλεχος του Ιταλικού ΚΚ, έγραψε: «Εχουμε εκτός από τις θετικές και μια αρνητική πείρα, εκείνη της Χιλής, όπου οι αντιθέσεις ανάμεσα στην Αριστερά και τους καθολικούς οδήγησαν στο φασισμό (...) από εμπειρίες μισού αιώνα και πλέον, και μετά τα δραματικά γεγονότα της Χιλής, έχουμε καταλήξει ότι τα μεγάλα προβλήματα της χώρας δεν είναι δυνατό να λυθούν ούτε από ένα κόμμα, ούτε από μόνη της την Αριστερά και σε αντίθεση με τις πολιτικές δυνάμεις που υπάρχουν» (Φώντα Λάδη, «Τι είναι και πού πηγαίνει ο Ευρωκομμουνισμος;» σελ. 40. εκδόσεις ΠΥΛΗ, Αθήνα, 1979).
20. Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 87-88.
21. Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 106.
22. Τάκη Μπενά, «Ενα συνέδριο που δεν έγινε ποτέ», εκδ. «Δελφίνι», 1995, σελ. 9-10.
23. Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 88.
24. Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 1075.
25. Πρακτικά της 12ης ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ σελ. 377.
26. Πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 15-16, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, Αθήνα, 1996.
Του
Μάκη ΜΑΪΛΗ
Μάκη ΜΑΪΛΗ
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
15/2/2009
-- Ο ευρωκομμουνισμός και η ελληνική του έκφραση
1/2/2009
-- Η 12η Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1968
24/2/2008
-- Το δίδαγμα είναι να υπάρχει και να ισχυροποιείται το ΚΚΕ
17/2/2008
-- Η 12η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968)
10/2/2008
-- Η 12η πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου