Η δικτατορία του Κονδύλη και η μοναρχική παλινόρθωση

Η δικτατορία του Κονδύλη και η μοναρχική παλινόρθωση

Ο υποστράτηγος Αλ. Παπάγος και ο υποναύαρχος Κ. Οικονόμου, βγαίνοντας από το υπουργείο Εξωτερικών το μεσημέρι της 10ης Οκτωβρίου 1935

«Αυτές οι δυνάμεις με επικεφαλής τον Κονδύλη

πάνε μ' όλα τα μέσα της τρομοκρατίας και της βίας

να εγκαθιδρύσουν στην Ελλάδα τη μοναρχία και τη

φασιστική δικτατορία, για να συντρίψουν τη

δημοκρατική - αντιφασιστική θέληση της πλειοψηφίας

του λαού και ετοιμάζουν τεράστιες νοθείες και

προπαρασκευάζουν δραστήρια και άμεσα πραξικοπηματικά

τη μοναρχική παλινόρθωση».

ΚΕ ΚΚΕ¹

Στις 10 Οκτώβρη του 1935, γύρω στις 11 π.μ. ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Παναγής Τσαλδάρης, κατέβαινε, από το σπίτι του στην Κηφισιά, τη λεωφόρο Κηφισίας με σκοπό να πάει στο πολιτικό του γραφείο, όταν διασταυρώθηκε μ' ένα δεύτερο αυτοκίνητο το οποίο του έκοψε το δρόμο κορνάροντας. Στο δεύτερο αυτό αυτοκίνητο επέβαιναν τρεις ανώτατοι αξιωματικοί: ο διοικητής του Α' Σώματος Στρατού, υποστράτηγος Παπάγος, ο αρχηγός του Ναυτικού, υποναύαρχος Οικονόμου και ο διοικητής της Αεροπορίας, υποστράτηγος Ρέππας. Οι τρεις αξιωματικοί ζήτησαν από τον πρωθυπουργό να γυρίσει στην κατοικία του γιατί είχαν κάτι σπουδαίο και απόρρητο να του ανακοινώσουν. Ο Τσαλδάρης υπάκουσε και σε λίγα λεπτά, μέσα στο ίδιο του το σπίτι, άκουγε τους τρεις στρατιωτικούς να του ανακοινώνουν ότι οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας απαιτούν την άμεση πολιτειακή μεταβολή ζητώντας από τον ίδιο να ανακοινώσει το βράδυ στη Βουλή την κατάργηση της Δημοκρατίας και την επαναφορά της Βασιλείας.

Ο στρατηγός Γ. Κονδύλης υποδέχεται τον Γεώργιο στο Φάληρο και του παραδίδει το διάγγελμα

Ο πρωθυπουργός απάντησε πως η κυβέρνησή του δεν μπορούσε να προχωρήσει σε ένα τέτοιο βήμα διότι ήταν υποχρεωμένη να τηρήσει την υπόσχεσή της για διενέργεια δημοψηφίσματος. «Εν τοιαύτη περιπτώσει - ανταπάντησαν οι αξιωματικοί - η κυβέρνησίς σας, κύριε πρωθυπουργέ, καταργείται από τας ενόπλους δυνάμεις»².

Μπροστά σ' αυτή την εξέλιξη ο Τσαλδάρης επιχείρησε να ελιχθεί και να κερδίσει χρόνο. Υποσχέθηκε στους κινηματίες στρατιωτικούς ότι την τελική του απάντηση θα την έδινε ύστερα από συνεννόηση με το Υπουργικό Συμβούλιο. Κατόπιν, όταν έμεινε μόνος, επικοινώνησε με τον υπουργό του επί των στρατιωτικών και αντιπρόεδρο της κυβερνήσεως Γ. Κονδύλη και τον ενημέρωσε για τα καθέκαστα. «Συμφωνώ με τας απόψεις των αρχηγών. Νομίζω ότι επιβάλλεται η άμεσος σύγκλησις του Υπουργικού Συμβουλίου», απάντησε ο Κονδύλης που ήταν και ο εγκέφαλος του πραξικοπήματος.

Το Υπουργικό Συμβούλιο δεν άργησε να συγκληθεί αλλά η σύγκλησή του αυτή δεν έμελλε να φέρει κανένα άλλο αποτέλεσμα πέραν της υπογραφής της ληξιαρχικής πράξης θανάτου της κυβέρνησης. Για το λόγο αυτό βγήκε και σχετική ανακοίνωση η οποία ανέφερε πως η κυβέρνηση καταλύθηκε με τη βία. Ομως οι πραξικοπηματίες διόρθωσαν το κείμενο κατά τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται πως η κυβέρνηση παραιτήθηκε³.

1936. Ο Βρετανός πρέσβης Γουώτερλο χαιρετά το Γεώργιο

Το βράδυ της ίδιας μέρας εμφανίστηκε στη, στρατοκρατούμενη πλέον, Βουλή νέα κυβέρνηση με επικεφαλής τον Κονδύλη και ορκίστηκε μέσα σε φωνές και διαμαρτυρίες οι οποίες βεβαίως πέραν της εκτονώσεως των πιστών στον Τσαλδάρη βουλευτών δεν αποσκοπούσαν σε κάτι περισσότερο. Ο Τσαλδάρης διέθετε όλη την κοινοβουλευτική δύναμη που χρειαζόταν ώστε η κυβέρνηση του Κονδύλη να καταψηφιστεί. Ομως αντί να ενεργήσει προς αυτή την κατεύθυνση, προτίμησε να πάρει τους 165 πιστούς βουλευτές του και να φύγει αφήνοντας μέσα στην αίθουσα 82 που στήριξαν το πραξικόπημα και τους πραξικοπηματίες⁴.

Γιατί έγινε το πραξικόπημα

Η πρώτη πράξη της Βουλής των πραξικοπηματιών ήταν να εγκρίνουν ψήφισμα το οποίο προέβλεπε την κατάργηση του πολιτεύματος της αβασίλευτης δημοκρατίας, τη διενέργεια δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα στις 3 Νοέμβρη του 1935, την ανάθεση του δικαιώματος άσκησης βασιλικής εξουσίας, μέχρι το δημοψήφισμα, στον Κονδύλη και στους υπουργούς του και την επαναφορά σε ισχύ του Συντάγματος του 1911 μέχρι της ψήφισης νέου Συντάγματος. Υστερα απ' όλα αυτά το πραξικόπημα είχε ολοκληρωθεί με αποτέλεσμα να ηχούν σαν λεπτομέρεια τα γεγονότα που ακολούθησαν μέχρι του δημοψηφίσματος, όπως η κήρυξη στρατιωτικού νόμου για ολόκληρη τη χώρα, η επιβολή ασφυκτικής λογοκρισίας στον Τύπο, οι συλλήψεις και ο εκτοπισμός κομμουνιστών και άλλων δημοκρατικών πολιτών και πολιτικών, η λειτουργία εκτάκτων στρατοδικείων κ.ο.κ⁵.

Ηταν φανερό πως η ντόπια οικονομική ολιγαρχία ήθελε να επιβάλει την παλινόρθωση της μοναρχίας, χωρίς να δώσει την παραμικρή, έστω και με τη μορφή της ψευδαίσθησης, δυνατότητα στους οπαδούς της δημοκρατίας να αμφισβητήσουν τις επιλογές της. Τα συμφέροντά της, όπως και τα συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν ο ξένος επικυρίαρχος στην Ελλάδα εκείνης της εποχής, επέβαλλαν το βαθμιαίο αλλά σταθερό εκφασισμό της χώρας, απαραίτητη προϋπόθεση για τον οποίο ήταν η περιστολή των δημοκρατικών ελευθεριών. Η αναγκαιότητα αυτή για το ντόπιο κοινωνικό κατεστημένο ήταν κυρίως εσωτερική, χωρίς να παραγνωρίζεται η επίδραση των διεθνών εξελίξεων και ιδιαίτερα το γεγονός ότι ο φασισμός ήταν σε φάση ανόδου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ελληνική αστική τάξη είχε ανάγκη από το σιδερένιο χέρι μιας εξουσίας που δε θα έδινε λογαριασμό - τυπικό ή ουσιαστικό δεν έχει σημασία - σε κανέναν, δεδομένου ότι και η ίδια δεν ήταν ενωμένη, δύσκολα τιθάσευε τις συγκρούσεις και αντιθέσεις των διαφόρων τμημάτων που την αποτελούσαν, ενώ ταυτόχρονα όλο και πιο απειλητικός εμφανιζόταν στο προσκήνιο ο λαϊκός παράγοντας. Είναι χαρακτηριστικά τα εξής γεγονότα: το βενιζελοπλαστηρικό πραξικόπημα της 1ης Μάρτη του 1935, ένα κίνημα που δείχνει, μεταξύ άλλων, ανάγλυφα τις εσωτερικές έριδες της αστικής τάξης, αποκαλύφθηκε, τρεις μέρες πριν ξεσπάσει, από τις στήλες του «Ρ». Ομως η παρέμβαση του εργατικού - λαϊκού και ειδικότερα του επαναστατικού κινήματος, δε σταμάτησε σ' αυτή την - πανθομολογούμενη - επιτυχία. Σ' όλη τη διάρκεια του 1935 σημειώθηκαν μεγάλοι λαϊκοί αγώνες όπου μπροστάρης ήταν το ΚΚΕ. Οι απεργίες του 1935 -σημειώνεται στο Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ⁶- «αποτέλεσαν ένα πολύ σημαντικό πολιτικοκοινωνικό φαινόμενο που προσδιόριζε τις τότε δυνατότητες του συνειδητοποιημένου προλεταριάτου να προχωρήσει οργανωμένο σε επαναστατικές διεκδικήσεις. Παράλληλα, όμως, σηματοδοτούσε και την απόφαση του φθαρμένου ελληνικού αστικού κράτους να προβάλλει την αντίστασή του και στη συνέχεια να αναπτύξει την αντεπίθεσή του που κατέληξε στην επιβολή της φασιστικής δικτατορίας».

Παρ' όλα αυτά εξ αντικειμένου τίθεται το ερώτημα: γιατί χρειαζόταν η δικτατορία του Κονδύλη για την παλινόρθωση της μοναρχίας, αφού την επιστροφή της επιθυμούσε και η κυβέρνηση Τσαλδάρη η οποία είχε πάρει δραστικότατα μέτρα για τη διεξαγωγή ενός νόθου, υπέρ της επιστροφής του βασιλιά, δημοψηφίσματος; Στην έκθεσή του προς τους ανωτέρους του, που συνέταξε και απέστειλε στις 11/10/1935, ο Βρετανός πρεσβευτής στην Αθήνα Γουότερλο παραδέχεται «ότι ένα τίμια διενεργημένο δημοψήφισμα, δε θα έδινε στους μοναρχικούς - παρά το ότι ο Τσαλδάρης είχε κηρυχτεί υπέρ της μοναρχίας - πάνω από το 40% των ψήφων». Οσο για τα μέτρα νοθείας που είχε πάρει ο Τσαλδάρης δεν παραλείπει να σημειώσει πως «παρ' όλα αυτά, οι μοναρχικοί δεν ευελπιστούσαν για το αποτέλεσμα. Φοβούνταν ότι, εκτός από τα βασιλικά οχυρά στην Παλαιά Ελλάδα, οι λαϊκές αντιδράσεις θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν ακόμη και την πιο δραστική νοθεία»⁷. Είχε επομένως απόλυτα δίκιο η ΚΕ του ΚΚΕ, που στην απόφασή της, δύο μέρες μετά το πραξικόπημα, σημείωνε⁸ πως «Το δικτατορικό πραξικόπημα του Κονδύλη, που συνοδεύεται από την άμεση μοναρχική παλινόρθωση, εκφράζει την απόφαση των πιο αντιδραστικών, τρομοκρατικών κύκλων των κυρίαρχων τάξεων ν' αντιμετωπίσουν με τη φωτιά και το σίδερο την αναπτυσσόμενη λαϊκή δυσφορία και μαζική πάλη, να λύσουν αντιλαϊκά, φασιστικά τις εσωτερικές και εξωτερικές αντιθέσεις της αστικοτσιφλικάδικης Ελλάδας».

Το νόθο δημοψήφισμα

Αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας του Κονδύλη το ΚΚΕ επανέλαβε την πάγια - για εκείνη την περίοδο - πρότασή του να συμπτυχθεί αντιδικτατορικό μέτωπο απ' όλα τα κόμματα, ακόμη και με τη συμμετοχή του δεξιού Λαϊκού Κόμματος του Τσαλδάρη. Η πρόταση αυτή δεν περπάτησε, αν και για μια στιγμή τα βενιζελικά κόμματα δέχτηκαν τη συγκρότηση κοινής, με το ΚΚΕ, συντονιστικής επιτροπής, η οποία όμως διαλύθηκε αφού ο Ελ. Βενιζέλος συμφώνησε στη μοναρχική παλινόρθωση⁹. Ετσι, οι πραξικοπηματίες πραγματοποίησαν το δημοψήφισμα της 3ης Νοέμβρη 1935, ουσιαστικά ανενόχλητοι. Ενα δημοψήφισμα που δε βρέθηκε κανείς (ούτε τότε ούτε αργότερα) να υποστηρίξει πως ήταν γνήσιο. Αντίθετα οι αναζητήσεις όλων στρέφονταν στο μέγεθος της νοθείας που, μάλλον, δεν ήταν δυνατό να προσδιοριστεί. Επρόκειτο για τόσο εξωφρενικά αποτελέσματα, που πριν να ανακοινωθούν ο υπουργός Εσωτερικών Γ. Σχινάς ζητούσε από τους υφιστάμενούς του να μετριάσουν τη νοθεία γιατί το είχαν παρακάνει¹⁰. «Ο υπουργός Εσωτερικών - σημειώνεται σε μια έκθεση της βρετανικής πρεσβείας στην Αθήνα, γραμμένη δύο μέρες μετά το δημοψήφισμα¹¹- όταν του τηλεφωνούσαν τα αποτελέσματα από τις επαρχίες, αναφώνησε: Οχι! Οχι! Δεν εννοούσα να φτάσουμε ως εκεί!». Πού είχαν φτάσει;

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στο δημοψήφισμα εμφανίστηκαν ότι είχαν ψηφίσει 1.527.714 ψηφοφόροι, δηλαδή κάπου 438.000 περισσότεροι απ' αυτούς που ψήφισαν στις εκλογές του Ιούνη του 1935!!! Η αποχή είχε μηδενιστεί- παρά το γεγονός ότι τα κόμματα του Κέντρου απείχαν- κι όπως ανακοινώθηκε υπέρ της μοναρχίας ψήφισαν 1.491.992 ή το 97,80%, ενώ υπέρ της δημοκρατίας μόνο 32.545 ή το 2,12%¹². Τι σήμαινε αυτό στην πραγματικότητα; Οπως σημειώνει ο Σπ. Λιναρδάτος¹³ η βασιλεία εμφανιζόταν να ψηφίζεται από το 105% περίπου, των πραγματικά εγγεγραμμένων!!! Δεν είχε άδικο επομένως ο Βρετανός πρόξενος στη Ζάκυνθο, που στην έκθεσή του για το θέμα έκανε λόγο για «χονδροειδή ηλιθιότητα της φάρσας που παίχτηκε»¹⁴.

Στις 25 Νοέμβρη ο Γεώργιος Γλύξμπουργκ ο Β' επέστρεψε στην Αθήνα. Το πρώτο ουσιαστικό βήμα για τον εκφασισμό της χώρας είχε συντελεστεί. Μέσα στο 1936 θα συντελούνταν και τα υπόλοιπα και μια νέα τραγωδία θα ξεκινούσε για τον ελληνικό λαό.-

1 Η 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ/ 27-28 Σεπτέμβρη 1935, «Το ΚΚΕ - επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Δ', σελ. 244

2 Σπ. Λιναρδάτου: «Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου», εκδόσεις «Θεμέλιο», 1965, σελ. 110

3 Γρ. Δαφνή: «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων», εκδόσεις «Ικαρος» 1955, τόμος β', σελ. 383

4 Φ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1909 - 1940», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος Δ', σελ. 57

5 Γ. Κατσούλη: «Ιστορία του ΚΚΕ», εκδόσεις «Νέα Σύνορα», τόμος Δ', σελ. 128- 129, Σπ. Λιναρδάτου: "Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου», σελ. 116 κ.α.

6 «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 289

7 Γ. Ανδρικόπουλου: «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», εκδόσεις «Διογένης», σελ. 63

8 «Το ΚΚΕ - επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Δ', σελ. 263

9 Σπ. Λιναρδάτου: «Πώς εφτάσαμε στην 4η Αυγούστου», σελ. 115 και 125

10 Γ. Ανδρικόπουλου: «Η Δημοκρατία του Μεσοπολέμου», εκδόσεις «Φυτράκη», σελ. 174

11 Γ. Ανδρικόπουλου: «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», εκδόσεις «Διογένης», σελ. 70

12 Φ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1909 - 1940», εκδόσεις «Καπόπουλος», τόμος Δ', σελ. 62- 63

13 Σπ. Λιναρδάτου, στο ίδιο, σελ. 117

14 Γ. Ανδρικόπουλου: «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», σελ. 72.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ