ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1905 Η ένοπλη εργατική εξέγερση στη Μόσχα

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1905

Η ένοπλη εργατική εξέγερση στη Μόσχα

9 έως 22 Γενάρη 1905. Τα γεγονότα σε σκίτσο της εποχής

Το Δεκέμβρη του 1905, η Ρωσία έζησε στη Μόσχα το τελευταίο μεγάλο ξέσπασμα της επανάστασης, που είχε φουντώσει από το Γενάρη του ιδίου έτους, αγκαλιάζοντας ολόκληρη τη χώρα. Μέσα σ' έναν ολόκληρο χρόνο, το επαναστατικό κίνημα πέρασε από πολλές φάσεις, διείσδυσε από τις πόλεις στα χωριά, γνώρισε εξάρσεις και υφέσεις και οδηγήθηκε αναγκαστικά στο ανώτατο εκείνο σημείο της πάλης του, την εξέγερση.

Τον τελευταίο, λοιπόν, μήνα του έτους, η ρωσική επανάσταση γνώρισε την ήττα. Μια ήττα βουτηγμένη στο αίμα των εργατών και των αγροτών εξεγερμένων, που άλλαξε ολόκληρη την εικόνα της Ρωσίας και ακριβώς γι' αυτό το λόγο αποτέλεσε σημαντική παρακαταθήκη για το μέλλον. «Οι νικημένοι στρατοί παίρνουν καλά μαθήματα», είχε πει ο Λένιν¹ μερικά χρόνια αργότερα, όταν χρειάστηκε ν' αποτιμήσει τη σημασία εκείνης της ήττας. Ας δούμε, όμως, το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες.

Η δεκεμβριανή ένοπλη εξέγερση της Μόσχας

Στις 3 (16) Δεκέμβρη του 1905, το Σοβιέτ της Πετρούπολης, μαζί με τις άλλες επαναστατικές οργανώσεις της πόλης, δημοσίευσε ένα «Οικονομικό Μανιφέστο», με το οποίο καλούσε τον πληθυσμό της χώρας να μην πληρώνει φόρους, να ζητήσει να του επιστραφούν οι καταθέσεις του στα ταμιευτήρια και να του πληρώσουν το μεροκάματο σε χρυσό. Οι εφημερίδες που δημοσίευσαν το μανιφέστο - ανάμεσά τους και η μπολσεβίκικη εφημερίδα «Νόβαγια Ζιν» - κατασχέθηκαν από τα όργανα του τσαρισμού και τα μέλη του Σοβιέτ συνελήφθησαν². «Αν έπιανε το επαναστατικό αυτό σύνθημα - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί³ - ο τσαρισμός, που στο τέλος του 1905βρισκόταν στο χείλος της οικονομικής χρεοκοπίας, ήταν δυνατό να πάθει μεγάλη ζημιά».

Η επανάσταση έχει συντριβεί. Οι επιζώντες εκτοπίζονται ή εκπατρίζονται (Η αναχώρηση των εκτοπισμένων για τη Σιβηρία, σε πίνακα του Λιουμπίμοβ). Αν, όμως, η επανάσταση του 1905 θεωρηθεί σαν «γενική δοκιμή» της επανάστασης του 1917, θα πρέπει τότε να αναγνωριστεί ότι, παρά την παροδική αποτυχία, υπήρξε νικηφόρος

Μετά τις συλλήψεις στην Πετρούπολη, η αντεπανάσταση, νιώθοντας πιο ισχυρή στη ρωσική πρωτεύουσα, έστρεψε τη βία της στο επαναστατημένο λαϊκό πλήθος. Ετσι, εκ των πραγμάτων, κέντρο της επανάστασης έγινε η Μόσχα.

Στις 5 (18) Δεκέμβρη, το Σοβιέτ της Μόσχας, ύστερα από πρόταση των Μπολσεβίκων, πήρε απόφαση να κηρύξει γενική πολιτική απεργία, με σκοπό να τη μετατρέψει στη συνέχεια σε εξέγερση.

Στις 7 (20) Δεκέμβρη, άρχισε η γενική πολιτική απεργία, που, όμως, δεν μπόρεσε να επεκταθεί σε ολόκληρη τη χώρα και δεν κατάφερε να βρει αρκετή υποστήριξη στην Πετρούπολη, όπου η αντεπανάσταση είχε ήδη λάβει τα μέτρα της. Ο σιδηρόδρομος που συνέδεε τις δύο πόλεις έμεινε στα χέρια της τσαρικής κυβέρνησης, η οποία μπορούσε να μεταφέρει από την πρωτεύουσα της χώρας ως τη Μόσχα τις στρατιωτικές δυνάμεις που χρειαζόταν για να νικήσει τις επαναστατημένες μάζες. Ηταν φανερό πως οι δυνατότητες επιτυχίας της εξέγερσης μειώνονταν δραματικά. Παρ' όλα αυτά, η εξέγερση έγινε. Στις 9 (22) του Δεκέμβρη, στήθηκαν στη Μόσχα τα πρώτα οδοφράγματα που σε λίγο γέμισαν την πόλη απ' άκρη σ' άκρη.

«Το προλεταριάτο της Μόσχας - αναφέρεται σε μια παλιότερη έκδοση της ιστορίας του Μπολσεβίκικου κόμματος⁴ - αρχίζοντας την εξέγερση, είχε δική του μαχητική οργάνωση - χίλιους περίπου ένοπλους, που οι περισσότεροι από τους μισούς ήταν μπολσεβίκοι. Επίσης υπήρχαν μαχητικά αποσπάσματα σε πολλές φάμπρικες της Μόσχας. Συνολικά, οι εξεγερμένοι είχαν στα μαχητικά αποσπάσματά τους περίπου δύο χιλιάδες άνδρες. Οι εργάτες λογάριαζαν να εξουδετερώσουν τη φρουρά, να αποσπάσουν ένα μέρος της και να το πάρουν μαζί τους».

Ο επαναστατικός αναβρασμός γίνεται συνεχώς εντονότερος και το επίκεντρο του κινήματος θα μεταφερθεί από την Πετρούπολη στη Μόσχα, όπου ξεσπά ένοπλη εξέγερση, το Δεκέμβρη του ίδιου έτους. Η καταστολή παίρνει δραματικό χαρακτήρα (Πίνακας του Ι. Βλαδιμίροφ)

Ας σταματήσουμε, όμως, προς στιγμήν την αφήγηση γύρω από την εξέγερση της Μόσχας κι ας δούμε εν συντομία πώς ξέσπασε η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905.

Το ξέσπασμα της επανάστασης

Ηταν Κυριακή 9/22 Γενάρη του 1905, όταν πάνω από 140 χιλιάδες εργάτες της Πετρούπολης, με επικεφαλής τους έναν παπά, τον Γκαπόν, που ήταν πράκτορας της Ασφάλειας⁵, ξεκίνησαν από τις εργατικές συνοικίες για τα χειμερινά ανάκτορα. Η πομπή ήταν απολύτως ειρηνική. Πολλοί κρατούσαν στα χέρια τους εικόνες, σταυρούς και φωτογραφίες του τσάρου και οι περισσότεροι ήλπιζαν ότι ο Ρώσος μονάρχης - τον οποίο θεωρούσαν πατέρα του έθνους - θα τους καταλάβαινε. Στο υπόμνημά τους, άλλωστε, που ήθελαν να του υποβάλουν, δεν άφηναν περιθώρια παρερμηνειών: «Μεγαλειότατε - έγραφαν - εμείς οι εργάτες και κάτοικοι της Πετρούπολης, ήρθαμε με τις γυναίκες μας, τα παιδιά μας και τους γέροντες γονείς μας, σε σένα, για να βρούμε δικαιοσύνη και προστασία... Είσαι η τελευταία ελπίδα της σωτηρίας μας. Μην αρνιέσαι τη βοήθεια στο λαό σου. Βγάλτον απ' την αθλιότητα και την αμάθεια, βοήθησέ τον να καλυτερέψει την τύχη του. Απάλλαξέ τον απ' την καταπίεση των κρατικών οργάνων. Γκρέμισε τον τοίχο που υψώνεται ανάμεσα σε σένα και το λαό σου. Σκοπός σου είναι η ευτυχία του λαού, αλλά την ευτυχία αυτή του την αφαίρεσαν».

Το παράξενο τούτο υπόμνημα συνοδευόταν από μια σειρά αιτήματα, όπως σύγκληση συντακτικής συνέλευσης, επιβολή δημοκρατικών ελευθεριών, οκτάωρη εργάσιμη ημέρα, σταμάτημα του πολέμου (ρωσοϊαπωνικός), κ.ά., ενώ κατέληγε με την εξής χαρακτηριστική, προς τον τσάρο, φράση: «Αν δεν εισακούσεις τις παρακλήσεις μας, θα πεθάνουμε εδώ σ' αυτήν την πλατεία μπρος στο παλάτι σου. Δεν ξέρουμε πια πού να πάμε και τι να κάνουμε. Δύο δρόμοι μας απομένουν: Ο δρόμος της λευτεριάς και της ευτυχίας και ο δρόμος του θανάτου»⁶.

Πώς, όμως, τούτοι οι άνθρωποι έφτασαν στην απόγνωση;

Η κατάσταση των λαϊκών τάξεων

Η Ρωσία, ύστερα από την κατάργηση της δουλείας (1863), πέρασε μια βιομηχανική επανάσταση που, μέσα σε 20 χρόνια, από το 1887 ως το 1908, οδήγησε σε διπλασιασμό των βιομηχανικών της εργατών (από 1.300.000 έφτασαν τα 2.700.000). Ομως, η εργατική τάξη που ήταν συγκεντρωμένη κυρίως στο κέντρο της χώρας ζούσε κάτω από εξαιρετικά ελεεινές, οικονομικές και κοινωνικές, συνθήκες. Ο Α. Λέντζερ περιγράφει χαρακτηριστικά⁷: «Οι Ρώσοι εργάτες ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες. Κοιμόντουσαν πάνω σε τραπέζια και πολλές - πολλές οικογένειες στο ίδιο δωμάτιο. Καθώς τα περισσότερα κτίρια ήταν ιδιοκτησία των εργοστασιαρχών, μια πειθαρχία στρατώνα εβασίλευε (τους απαγορεύανε να δέχονται επισκέψεις ύστερα από ορισμένη ώρα). Στη φάμπρικα και στο εργοστάσιο, ο εργάτης ήταν στη διάθεση του πάτρωνα. Τα πρόστιμα έπεφταν βροχή. Εκτεθειμένος στην παλιανθρωπιά των αρχιτεχνιτών, εξακολουθητικά κάτω από την απειλή να διωχτεί για το παραμικρότερο λάθος, κάτω από την αυστηρή επιτήρηση των πληρωμένων κατασκόπων και των ευνοουμένων του εργοδότη, δεν προστατευότανε από κανένα νόμο στη δουλιά του. Τον καιρό που οι εργοδότες ήταν οργανωμένοι σε γερές ενώσεις, οι εργάτες δεν μπορούσαν να 'χουν ένα συνδικάτο, και, επομένως, ούτε λόγος για πολιτικές ελευθερίες, ακόμη και τις πιο στοιχειώδεις».

Αθλια, όμως, δεν ήταν μόνον η ζωή των εργατών. Και οι αγρότες στέναζαν το ίδιο κάτω από την εξουσία του τσιφλικά. «Τον αγρότη - έγραφε ο Λένιν⁸ - τον έριξαν σε ένα άθλιο βιοτικό επίπεδο: Στεγαζόταν μαζί με τα ζώα, ντυνόταν με κουρέλια, τρεφόταν με λαχανίδες... Οι αγρότες υπόφεραν από χρόνια πείνα και πέθαιναν κατά δεκάδες χιλιάδες από την πείνα και τις επιδημίες στα χρόνια της σιτοδείας που επαναλαμβάνονταν ακόμη όλο και συχνότερα».

Την καταπίεση των εργαζόμενων τάξεων της Ρωσίας από τους καπιταλιστές και τους τσιφλικάδες συμπλήρωνε - και επιδείνωνε ταυτόχρονα - το καθεστώς της τσαρικής απολυταρχίας, που, με τον στρατό, την αστυνομία, τα δικαστήρια κ.ο.κ., περιφρουρούσε τα συμφέροντα των εκμεταλλευτών, πνίγοντας κάθε τι ζωντανό και προοδευτικό στη χώρα. Ετσι, δεν είναι καθόλου τυχαίο και καθόλου εκπληκτικό το γεγονός ότι το ρωσικό λαϊκό κίνημα αποκτάει πολύ γρήγορα ένα βίαιο - εκρηκτικό χαρακτήρα, που ενώνει τις οικονομικές με τις πολιτικές διεκδικήσεις, ενώ μία από τις πρώτες του εκδηλώσεις είναι το γέννημα εργατικού κόμματος. Για την τελική, όμως, προετοιμασία της ρωσικής επανάστασης του 1905, χρειαζόταν μια πανεθνική κρίση, που θα όξυνε στο έπακρο όλες τις κοινωνικές αντιθέσεις. Την κρίση αυτή έφερε ο ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος, που ξέσπασε το Γενάρη του 1904 στην Απω Ανατολή, και, προπαντός, η ήττα του τσαρικού στρατού σ' αυτόν τον πόλεμο.

Ας επανέλθουμε, όμως, τώρα στη διαδήλωση της 9/22 Ιανουαρίου του 1905 προς τα χειμερινά ανάκτορα.

Η επανάσταση εξαπλώνεται

Είναι γεγονός πως οι μπολσεβίκοι, που συμμετείχαν ενεργά στη διαδήλωση, αντιτάχθηκαν στον τρόπο που την είχε οργανώσει ο παπα - Γκαπόν και στους σκοπούς που αυτός είχε, προειδοποιώντας τους εργάτες της ρωσικής πρωτεύουσας για όσα έμελλε να συμβούν. «Δεν πρέπει να παρακαλούμε τον τσάρο - έγραφαν στην προκήρυξή τους⁹ -, δεν πρέπει να ταπεινωνόμαστε μπροστά στον άσπονδο εχθρό μας, αλλά να τον γκρεμίσουμε από το θρόνο... Η απελευθέρωση των εργατών μπορεί να είναι έργο μόνο των ίδιων των εργατών. Μην περιμένετε την ελευθέρια ούτε από τους παπάδες, ούτε από τους τσάρους». Οι εξελίξεις δικαίωσαν το μπολσεβίκικο κόμμα. Η διαδήλωση αιματοκυλήθηκε από το στρατό και την αστυνομία. Περισσότεροι από χίλιοι διαδηλωτές έπεσαν νεκροί, ενώ χιλιάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η μέρα εκείνη έμεινε στην ιστορία ως «η ματωμένη Κυριακή» της ρωσικής εργατικής τάξης, αλλά και ως η αρχή της ρωσικής επανάστασης. Ολοι αυτοί που κρατούσαν τις εικόνες, τους σταυρούς, τα καντήλια και τις φωτογραφίες του τσάρου τώρα, ύστερα από το μακελειό, τα ποδοπατούσαν. «Είχαμε την πεποίθηση - έγραφε ένας διαδηλωτής οπαδός του Γκαπόν¹⁰ - πως ήρθε το τέλος του τσάρου και του Θεού... Γέροι, που λίγες ώρες πριν ήταν πιστοί, ποδοπατούσαν τις εικόνες του τσάρου και τα εικονίσματα. Οι πιο μανιώδεις ήταν εκείνοι που πριν έκαιγαν διαρκώς καντήλι μπροστά στα εικονίσματα». Ο Λένιν είχε απόλυτα δίκιο, όταν, σχολιάζοντας τα γεγονότα, έγραφε¹¹: «Η εργατική τάξη πήρε ένα μεγάλο μάθημα εμφυλίου πολέμου. Η επαναστατική διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου προχώρησε μέσα σε μια μέρα τόσο, όσο δε θα μπορούσε να προχωρήσει μέσα σε μήνες και χρόνια μιας άχαρης, συνηθισμένης κακομοίρικης ζωής. Το σύνθημα του ηρωικού προλεταριάτου της Πετρούπολης "Ελευθερία ή θάνατος!" αντιλαλεί τώρα σ' όλη τη Ρωσία».

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή», η επανάσταση απλώθηκε σ' ολόκληρη τη Ρωσία. Ετσι, φτάσαμε και στην ένοπλη Δεκεμβριανή εξέγερση των εργατών της Μόσχας.

Η επανάσταση ηττάται

Η μοσχοβίτικη εξέγερση κράτησε εννέα ολόκληρες μέρες και οι χιλιάδες εξεγερμένοι Μοσχοβίτες εργάτες μάχονταν ηρωικά, αναγκάζοντας την τσαρική κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα εναντίον τους. Συγκεκριμένα, έθεσε σε δράση το πυροβολικό και συγκέντρωσε στρατεύματα που ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνάμεις των επαναστατών, αλλά μπόρεσε να πετύχει το σκοπό της μόνον όταν μετέφερε στρατεύματα από την Πετρούπολη, το Τβερ και τη Δυτική περιοχή. Οι πιο σκληρές μάχες ανάμεσα στους επαναστατημένους εργάτες της Μόσχας και στα τσαρικά στρατεύματα δόθηκαν στη συνοικία Κράσναγια - Πρέσνια, που αποτελούσε και το κέντρο των εξεγερμένων. «Εκεί - γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορικοί¹² - είχαν συγκεντρωθεί τα καλύτερα ένοπλα τμήματα των εργατών. Οι εργάτες πολέμησαν με αυτοθυσία». Ομως, «η Κράσναγια Πρέσνια τσακίστηκε με τη φωτιά και το σίδερο, πνίγηκε στο αίμα, κοκκίνισε από τις φλόγες της πυρκαγιάς που άναψε το πυροβολικό»¹³.

Εκτός της Μόσχας, ένοπλες εξεγέρσεις σημειώθηκαν στο Κρασνογιάρσκ, στο Μοτοβίλιχα, στο Νοβοροσίσκ, στο Σόρμοβο, στη Σεβαστούπολη, στην Κροστάνδη. Επίσης, στην ένοπλη πάλη προσέφυγαν και οι καταπιεζόμενοι λαοί της Ρωσίας. Εξεγέρσεις σημειώθηκαν στη Γεωργία, στην Ουκρανία, στη Λετονία και στη Φιλανδία. Ολες αυτές οι εξεγέρσεις είχαν την ίδια τύχη με την εξέγερση της Μόσχας. Αλλά η επανάσταση δεν ηττήθηκε αμέσως. Η αντεπανάσταση χρειάστηκε περί τα δύο χρόνια για να εδραιώσει την κυριαρχία της, πράγμα που έγινε στις 3 Ιουνίου του 1907 με τη διάλυση της 2ης Δούμας και όλων των επαναστατικών λαϊκών οργάνων.

Αποτυπώνοντας τη σημασία της επανάστασης του 1905, ο Λένιν έγραψε μερικά χρόνια αργότερα¹⁴: «Κάθε μήνας αυτής της περιόδου ισοδυναμούσε, από την άποψη της εκμάθησης των βάσεων της πολιτικής επιστήμης - και από τις μάζες και από τους αρχηγούς και από τις τάξεις και από τα κόμματα - με ένα χρόνο "ειρηνικής" "συνταγματικής" ανάπτυξης. Χωρίς τη "γενική δοκιμή" του 1905, θα ήταν αδύνατη η νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης του 1917».

1 Β. Ι. Λένιν: «Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», εκδόσεις ΣΕ, «Απαντα», τόμος 41, σελ. 10

2 «Ιστορία των Επαναστάσεων», εκδόσεις ΑΚΜΗ, τόμος III, «Οι Σοσιαλιστικές Επαναστάσεις», σελ. 79

3 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 470

4 Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (Μπολσεβίκων), εκδόσεις ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ, Αθήνα 1945, τόμος Α`, σελ. 90

5 Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Ζ1, σελ. 449

6 Α. Λέντζερ: «Η επανάσταση του 1905», σειρά: ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΚΕΨΗ, Μάιος 1930, εκδόσεις «Γκοβόστη», σελ. 11-12

7 Α. Λέντζερ, στο ίδιο, σελ. 4

8 Β. Ι. Λένιν: «Το εργατικό κόμμα και η αγροτιά», «Απαντα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 4, σελ. 438

9 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις ΣΕ, σελ. 87

10 Α. Λέντζερ, στο ίδιο, σελ. 12

11 Β. Ι. Λένιν: «Η έναρξη της επανάστασης στη Ρωσία», «Απαντα», έκδοση ΣΕ, τόμος 9, σελ. 202-203.

12 «Ιστορία του ΚΚΣΕ», Εκδόσεις ΣΕ, σελ. 109

13 Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης (Μπολσεβίκων), εκδόσεις ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ, Αθήνα 1945, τόμος Α`, σελ. 91

14 Β. Ι. Λένιν: «Ο αριστερισμός παιδική αρρώστια του κομμουνισμού», εκδόσεις ΣΕ, «Απαντα», τόμος 41, σελ. 9

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

7/1/2012

 -- Η Ρώσικη Επανάσταση του 1905

11/1/2009

 -- Η Ματωμένη Κυριακή του 1905

20/1/2007

 -- Η «ματωμένη Κυριακή»

15/1/2006

 -- Η πρώτη ρωσική επανάσταση του 1905

4/2/2001

 -- Η έναρξη της Ρωσικής Επανάστασης του 1905