Η επέμβαση του ξένου παράγοντα
Την πορεία και την έκβαση της ελληνικής επανάστασης του 1821 σφράγισε η παρέμβαση του ξένου παράγοντα. Το διεθνές περιβάλλον, μέσα στο οποίο ξετυλίχτηκε η επανάσταση - αν και από την άποψη των ιδεών που είχαν γεννηθεί ευνοούσε τις επαναστατικές ζυμώσεις - ήταν αναμφίβολα εχθρικό προς τις βαθιές κοινωνικές αλλαγές, στις ριζικές ανακατατάξεις στο Στάτους Κβο της οθωμανικής αυτοκρατορίας και γενικότερα.
Η Μεγάλη Βρετανία, η πρώτη καπιταλιστική δύναμη του τότε κόσμου, ήθελε να ηγεμονεύσει στις παγκόσμιες εξελίξεις και να επιβάλει ένα διεθνές αποικιακό σύστημα που θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντά της. Η Γαλλία ήταν η χώρα της μοναρχικής παλινόρθωσης, η χώρα του αντιδραστικού βασιλιά Καρόλου του 10ου, μια μεγάλη αποικιοκρατική δύναμη, που αντιτασσόταν στην απελευθέρωση των λαών της Ανατολής. Η Αυστρία, φύσει και θέσει αντιδραστική προς κάθε κοινωνικό και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, προσδοκούσε να βάλει στο χέρι εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στα Βαλκάνια και εχθρευόταν τα συμφέροντα της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Η Ρωσία ήταν ο μεγάλος χωροφύλακας της αντεπανάστασης με σαφείς επεκτατικές διαθέσεις. Κλασική έκφραση του παλιού απολυταρχικού καθεστώτος εχθρευόταν κάθε τι το "αναρχικό", δηλαδή το επαναστατικό, σ' ολόκληρη της Ευρώπη. "Η Ρωσία - έγραφε ο Ενγκελς το 1853 - είναι πέρα από κάθε αμφιβολία κατακτητικό έθνος, και ήταν τέτοιο έναν αιώνα ολόκληρο πριν το μεγάλο κίνημα του 1789 ξυπνήσει την έντονη ενεργητικότητα ενός τρομερού ανταγωνιστή. Εννοούμε την ευρωπαϊκή επανάσταση, την εκρηκτική δύναμη των δημοκρατικών ιδεών και τη φυσική δίψα του ανθρώπου για ελευθερία. Από την εποχή αυτή και μετά, στην πραγματικότητα, δεν υπήρξαν παρά δύο μόνο δυνάμεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο - η Ρωσία με την απολυταρχία και η Επανάσταση με τη δημοκρατία" (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς: "Η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό ζήτημα", εκδόσεις ΓΝΩΣΗ, σελ. 111).
Στα 1815 οι ηγεμόνες της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας υπέγραψαν το έγγραφο ίδρυσης της Ιεράς Συμμαχίας, ενός διεθνούς οργανισμού που σκοπό είχε να καταπνίξει κάθε επαναστατική κίνηση στην Ευρώπη. Αργότερα, στην Ιερά Συμμαχία προσχώρησαν και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όχι όμως και η Αγγλία, που, αν και συμφωνούσε στους σκοπούς της, ήθελε να έχει τα χέρια της ελεύθερα, να εκμεταλλεύεται τις αντιθέσεις των άλλων δυνάμεων και να δρα ανενόχλητη στην Ευρώπη και στις αποικίες.
Το Στάτους Κβο
Η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία συμπυκνώνεται σ' αυτό που ονομάζουμε ανατολικό ζήτημα. Κάθε μία απ' αυτές τις δυνάμεις αντιλαμβάνεται ότι η αυτοκρατορία του σουλτάνου είναι ο μεγάλος ασθενής και, αργά ή γρήγορα, θα υποχωρήσει από το προσκήνιο. Αλλά και κάθε μία θέλει να επωφεληθεί για λογαριασμό της από μια τέτοια εξέλιξη. Ετσι, η μία προσπαθεί να υπονομεύσει την άλλη και να προωθήσει τις δικές της θέσεις κι όλες μαζί συνασπίζονται ενάντια στα εθνικά, κοινωνικά, επαναστατικά κινήματα της περιοχής, φοβούνται την αφύπνιση των λαών και την αυτόνομη δράση τους, φοβούνται τη δημιουργία ανεξάρτητων εθνικών ή πολυεθνικών κρατών, γιατί όλα αυτά τους βγάζουν από το παιχνίδι στα Βαλκάνια και την Ανατολή, γιατί αντιστρατεύονται τα άμεσα και μακροπρόθεσμα συμφέροντά τους. Ετσι η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων περιορίζεται στη διακήρυξη της υπεράσπισης του Στάτους Κβο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ομως αυτό ήταν αδύνατο. Η ζωή εξελισσόταν και το Στάτους Κβο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν μπορούσε να συντηρηθεί. Γι' αυτό και οι μεγάλες δυνάμεις υποχρεώνονταν συχνά από τα πράγματα να τροποποιούν την πολιτική τους - μη μπορώντας να κάνουν αλλιώς - αναζητώντας τα κέρδη που θα τους έδινε η διατήρηση της σταθερότητας στην περιοχή, στον έλεγχο των εξελίξεων που δεν ήταν σε θέση να αποτρέψουν. Ακριβώς αυτό έκαναν και με την ελληνική επανάσταση. Οταν διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να τη σταματήσουν, επιχείρησαν να την ποδηγετήσουν κάθε μία για λογαριασμό της.
Στα δίχτυα της εξάρτησης
Λόγω των εσωτερικών της αντιφάσεων, των δυσκολιών που συναντούσε και των διεθνών συνθηκών που επικρατούσαν, η ελληνική επανάσταση πολύ γρήγορα οδηγήθηκε στην αγκαλιά της ξένης κηδεμονίας, κάτι που επιδίωκαν από την αρχή, τόσο τα παλιά φεουδαρχικά, αντιδραστικά στρώματα, όσο και τα ισχυρά τμήματα της αστικής τάξης. Το πρώτο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση έγινε με τη Β Εθνική Συνέλευση του Αστρους (Μάρτης του 1823), όταν αποφασίστηκε η προσφυγή στον ξένο δανεισμό. Η επιτροπή μάλιστα που πήγε στην Αγγλία για να διαπραγματευτεί το δάνειο είχε εντολές από τον Αλ. Μαυροκορδάτο να υποδείξει στους συνομιλητές της πως "δε συμφέρει εις την Αγγλίαν να κατορθώση τους σκοπούς της η Ρωσία ως προς την Τουρκίαν και την Ελλάδα..." (Γ. Κορδάτου:"Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας", τόμος X, σελ. 445). Ενα δεύτερο δάνειο από την Αγγλία, με βαρύτατους όρους (μπήκαν υποθήκη οι εθνικές γαίες, τα τελωνειακά έσοδα κ.ο.κ.), δόθηκε το Γενάρη του 1825. Ακόμη, στις 12/8/1824, η επαναστατική κυβέρνηση της Ελλάδας, με έγγραφό της προ το Φόρεϊν Οφις, υποσχόταν να μετατρέψει τη χώρα σε δεξί χέρι της Αγγλίας στο διεθνές της εμπόριο (Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 446 - 447). Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι στις 22/7/1825 βγήκε το ψήφισμα υποτέλειας προς την Αγγλία, στο οποίο η ηγεσία του αγώνα έλεγε: "Το ελληνικό έθνος δυνάμει της παρούσης πράξεως, θέτει εκουσίως την ιεράν παρακαταθήκην της αυτού ελευθερίας, εθνικής ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτού υπάρξεως υπό τη μοναδικήν υπεράσπισιν της Μεγάλης Βρετανίας" (Σπ. Τρικούπη: "Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης", εκδόσεις "Λιβάνη", τόμος Γ σελ. 239).
Η "ανολοκλήρωτη" επανάσταση
Η υποτέλεια των ανώτερων επιτελείων της επανάστασης, φυσικά, δεν ήταν αρκετή για να κάνει τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής - ή κάποιες από αυτές - να υποχωρήσουν στην πολιτική τους για διατήρηση του Στάτους Κβο. Αυτό έγινε δυνατό μόνο κάτω από την πίεση που ασκούσε ο ηρωικός αγώνας των επαναστατημένων Ελλήνων. Ετσι, οι δυνάμεις αυτές αναγκάστηκαν αρχικά να αναγνωρίσουν την επανάσταση και, στο τέλος, να υποχωρήσουν και να τροποποιήσουν την πολιτική τους ως προς το ζήτημα της διατήρησης του αναλλοίωτου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τον Ιούλη του 1827, η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία σύναψαν τριμερή συμφωνία, με την οποία έθεταν υπό την κηδεμονία τους την ελληνική επανάσταση και αναγνώριζαν στην Ελλάδα το καθεστώς της αυτονομίας κάτω από την επικυριαρχία του σουλτάνου. Στη συνέχεια, η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (20/10/1827) και ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828 έφεραν ως αποτέλεσμα την αναγνώριση από το σουλτάνο της ελληνικής αυτονομίας (Συνθήκη της Ανδριανούπολης 14/7/1829). Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, το καθεστώς αυτό θα τροποποιηθεί - από αυτονομία υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου θα γίνει εξαρτημένη ανεξαρτησία υπό την επικυριαρχία των μεγάλων δυνάμεων - με τις αποφάσεις που θα πάρει η Τριμερής Συμμαχία, το Μάη του 1832, στο Λονδίνο. Στη χώρα, θα επιβληθεί η απόλυτη μοναρχία υπό τον Βαυαρό Οθωνα. Ετσι, η Επανάσταση του '21 δε θα μπορέσει να ολοκληρωθεί. Θα καταφέρει να απελευθερώσει μόνο ένα μέρος της ελληνικής επικράτειας, οι αστικοδημοκρατικοί κοινωνικοπολιτικοί θεσμοί θα προωθηθούν με βήμα χελώνας και ύστερα από σκληρούς αγώνες, το αγροτικό ζήτημα θα περιμένει έναν ακόμη αιώνα για να βρει το δρόμο προς τη λύση του. Ομως, το ρήγμα που είχε φέρει η επανάσταση στις κοινωνικοπολιτικές σχέσεις, τόσο στο εσωτερικό, όσο και διεθνώς δεν ήταν δυνατό να κλείσει. Αντίθετα, τα ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν τη δικαίωσαν.
Κείμενα: Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ
20/5/2005
-- Το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της σφαγής των Ποντίων
7/7/2002
-- Η Συνθήκη του Λονδίνου και η Ελλάδα
8/7/2001
-- Η Συνθήκη του Λονδίνου και η ελληνική ανεξαρτησία
25/3/1998
-- Διδάγματα για το σήμερα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου