Η ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς

Η ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς

«Η περασμένη πείρα έχει δείξει ότι η

περιφρόνηση του δεσμού της αδελφοσύνης

που έπρεπε να ενώνει τους εργάτες των διαφόρων

χωρών και να τους παρακινεί να παραστέκονται

ο ένας τον άλλον σε όλους τους αγώνες του για τη

χειραφέτηση, θα τιμωρείται πάντα με την κοινή

ματαίωση των ασύνδετων προσπαθειών τους. Αυτή η

σκέψη παρότρυνε τους εργάτες διαφόρων χωρών, που

στις 28 του Σεπτέμβρη 1864 συνάχτηκαν σε δημόσια

συγκέντρωση, στο Σεντ Μάρτιν Χολ του Λονδίνου,

να ιδρύσουν τη Διεθνή Ενωση».

Καρλ Μαρξ¹

Το Νοέμβρη του 1863 οι Αγγλοι εργάτες απηύθυναν στους Γάλλους συναδέλφους τους μια έκκληση με την οποία τους καλούσε να συγκροτήσουν μια παγκόσμια οργάνωση². Στην έκκληση, μεταξύ άλλων, σημειωνόταν:

«Η αδελφοσύνη των λαών είναι εξαιρετικά αναγκαία προς το συμφέρον των εργατών. Γιατί κάθε φορά που προσπαθούμε να καλυτερέψουμε τη θέση μας με την ελάττωση των ωρών της εργασίας και με την αύξηση των ημερομισθίων, οι καπιταλιστές μάς απειλούν ότι θα μισθώσουν Γάλλους, Βέλγους και Γερμανούς εργάτες που θα αναπληρώσουν την εργασία μας με χαμηλότερη τιμή. Δυστυχώς η απειλή αυτή πραγματοποιείται συχνά. Το λάθος, βέβαια, δεν είναι των συντρόφων της ηπείρου³, αλλά οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη κανονικής σύνδεσης μεταξύ των μισθωτών των διαφόρων χωρών. Ελπίζουμε ωστόσο, πως η κατάσταση αυτή θα πάρει τέλος σε λίγο καιρό, γιατί οι προσπάθειές μας να ανεβάσουμε τους κακοπληρωμένους εργάτες στο ίδιο επίπεδο με κείνους που παίρνουν υψηλά ημερομίσθια, θα εμποδίσουν τους εργολάβους να χρησιμοποιούν μερικούς από μας ενάντια στους άλλους για να καταβιβάζουν το επίπεδο της ζωής σύμφωνα με το κερδοσκοπικό τους πνεύμα»⁴. Η έκκληση κατέληγε με την πρόταση «να συγκληθεί μια συνέλευση των αντιπροσώπων της Γαλλίας, Ιταλίας, Γερμανίας, Πολωνίας, Αγγλίας και όλων των χωρών όπου υπάρχει επιθυμία συνεργασίας για το καλό της ανθρωπότητας»⁵.

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του «Ιδρυτικού Μανιφέστου» και του «Προσωρινού καταστατικού της Διεθνούς Αδελφότητας των Εργατών»

Οι Γάλλοι εργάτες, αν και χρησιμοποίησαν την έκκληση για προπαγάνδα στα εργοστάσια, άργησαν να απαντήσουν στους Αγγλους συναδέλφους τους. Πέρασε σχεδόν ένας ολόκληρος χρόνος και τελικά η απάντηση ήρθε. Στις 28 Σεπτεμβρίου του 1864 στην αίθουσα του Αγίου Μαρτίνου στο Λονδίνο συγκεντρώθηκαν εκπρόσωποι των εργατών της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Πολωνίας και της Ιρλανδίας. Η αίθουσα ήταν ασφυκτικά γεμάτη και των εργασιών προήδρευσε ο καθηγητής Ε. Σ. Μπίσλι που είχε μεταφράσει στα γαλλικά την προαναφερόμενη αγγλική έκκληση προς τους Γάλλους εργάτες. Επίσης ο Τζορτζ Οτζερ, που ήταν ο βασικός συντάκτης της, τη διάβασε εκ μέρους των Αγγλων εργατών στους παραβρισκόμενους. Αμέσως τον ακολούθησε στο βήμα ο Μ. Τολέν που διάβασε, εκ μέρους της γαλλικής αντιπροσωπείας την απάντηση των Γάλλων εργατών⁶. «Παγκόσμια πρόοδος - είπε ο Τολέν⁷ - καταμερισμός της εργασίας, ελευθερία του εμπορίου, ιδού οι τρεις παράγοντες που πρέπει να απασχολήσουν την προσοχή μας, γιατί είναι τέτοιοι που μπορούν να μεταμορφώσουν ριζικά την οικονομική ζωή της κοινωνίας. Αναγκασμένοι από τη δύναμη των πραγμάτων και τις ανάγκες της εποχής, οι καπιταλιστές σχημάτισαν ισχυρές οικονομικές και βιομηχανικές ενώσεις. Αν δε λάβουμε αμυντικά μέτρα, θα συντριβούμε αλύπητα. Εμείς, εργάτες όλου του κόσμου, οφείλουμε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και ν' αντιτάξουμε ένα φραγμό αξεπέραστο στην τωρινή κατάσταση πραγμάτων που απειλεί να διαιρέσει την ανθρωπότητα σε μια μάζα πεινασμένων και μανιακών ανθρώπων απ' τη μια μεριά και μια ολιγαρχία βασιλιάδων του χρήματος και καλοθρεμμένων βόζων (βουδιστών ιερέων) απ' την άλλη. Ας βοηθήσουμε αμοιβαία για να φτάσουμε στον σκοπό μας».

Αντιπρόσωποι του Συνεδρίου της Α' Διεθνούς, που έγινε το 1869 στη Βασιλεία της Ελβετίας

Μετά απ' όλα αυτά η ίδρυση της Διεθνούς ήταν γεγονός. Αποφασίστηκε να έχει έδρα της το Λονδίνο, να γίνει δημοσιογραφικό της όργανο η αγγλική εργατική εφημερίδα «Beehive», να καταβάλλονται συνδρομές για τη λειτουργία της και να καθοδηγείται προσωρινά από Κεντρική Επιτροπή με υποεπιτροπές σε όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Τέλος εκλέχτηκε ένα Γενικό Συμβούλιο από 21 μέλη για την εκτέλεση των αποφάσεων. Το συμβούλιο εξουσιοδοτήθηκε να προσλαμβάνει νέα μέλη κατά την κρίση του⁸.

Η παρουσία και ο ρόλος του Μαρξ στην ίδρυση της Διεθνούς

Στο προεδρείο της συγκέντρωσης βρισκόταν και μια επιβλητική μορφή με πυκνά γένια και μαλλιά, που έμελλε να βάλει ανεξίτηλα τη σφραγίδα του σ' αυτή τη διεθνή εργατική οργάνωση, που μόλις ιδρυόταν. Ηταν ο Κάρολος Μαρξ «Παρευρισκόμουν ο ίδιος στο προεδρείο σαν βουβό πρόσωπο» έγραψε λίγο αργότερα στο φίλο του Φ. Ενγκελς⁹.

Ο Μαρξ δεν είχε προηγουμένως σχέσεις με τους διοργανωτές της συγκέντρωσης. Εμαθε γι' αυτήν μια εβδομάδα πριν την πραγματοποίησή της από έναν νεαρό Γάλλο δημοκράτη εμιγκρέ, τον Le Lubez, ο οποίος χρησίμευε σαν ενδιάμεσος ανάμεσα στους Γάλλους εργάτες και στις αγγλικές εργατικές ενώσεις. Ο Le Lubez, πλησίασε τον Μαρξ για λογαριασμό των διοργανωτών της συγκέντρωσης, του ανέφερε ποιοι ήταν και τι σκόπευαν να κάνουν και τον κάλεσε να παραβρεθεί στη συγκέντρωση σαν εκπρόσωπος των Γερμανών εργατών. Μάλιστα του ζήτησε να ορίσει στη συγκέντρωση ένα Γερμανό εργάτη για ομιλητή¹⁰. Ο Μαρξ δέχτηκε την πρόταση. «Ξέροντας - έγραφε στον Ενγκελς¹¹- ότι αυτή τη φορά το Λονδίνο, όπως και το Παρίσι αντιπροσωπεύονταν από αληθινές δυνάμεις, είχα αποφασίσει ν' απαρνηθώ το συνηθισμένο μου κανόνα ν' αποκρούω αυτού του είδους τις προσκλήσεις». Για Γερμανό εργάτη ομιλητή στη συγκέντρωση ο Μαρξ πρότεινε τον φίλο του Eccarius, με τον οποίο συνδεόταν από τη Λίγκα των Κομμουνιστών.

Τύπος της Πρώτης Διεθνούς

Ο αληθινός ρόλος του Μαρξ δεν ήταν ρόλος ιδρυτή της 1ης Διεθνούς. Υπήρξε όμως ο αναμφισβήτητος πνευματικός καθοδηγητής της. Ακόμη κι αυτός ο αναρχικός Μισέλ Μπακούνιν, που τόσο πολέμησε μαζί του, γράφει για τον Μαρξ¹²: "Υπήρξε ένας από τους πρώτους, αν όχι ο πρωταρχικός θεμελιωτής της Διεθνούς... Είναι ακόμη μέχρι σήμερα ένα από τα πιο σταθερά, τα πιο έξυπνα και πιο επιδραστικά στηρίγματα του σοσιαλισμού, ένα από τα πιο δυνατά φράγματα ενάντια στην είσοδο κάθε αστικής τάσης και ιδεολογίας».

Ο Μαρξ ήταν αυτός που επεξεργάστηκε την Ιδρυτική Διακήρυξη και το Καταστατικό της «Διεθνούς Ενωσης των Εργατών»¹³ , όπως ήταν το πλήρες όνομα της 1ης Διεθνούς. Το έργο αυτό το ανέλαβε αφού είχαν απορριφθεί σχετικά κείμενα άλλων ηγετικών στελεχών της Ενωσης και το έφερε σε πέρας με εξαιρετική επιτυχία. Τα κείμενά του αυτά, όπως και ο τρόπος που χειρίστηκε το όλο θέμα, αποτελούν, ακόμη και σήμερα, σχολείο ηγετικής επαναστατικής δράσης και συμπεριφοράς. Τόσο στην ιδρυτική διακήρυξη, όσο και στο καταστατικό είναι διατυπωμένο το σύνολο των απόψεων του Μαρξ που βρίσκουμε στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» και σε άλλα, προ του 1864, έργα του αλλά όχι πάντα με την ίδια γλώσσα και την ίδια σκληρότητα στη μορφή. Στόχος του Μαρξ ήταν να ανεβάσει το επίπεδο των μελών της Διεθνούς κι όχι να δημιουργήσει αντιθέσεις φορμαλιστικού χαρακτήρα με τα διάφορα ρεύματα του εργατικού κινήματος που την απάρτιζαν. Γράφει ο ίδιος στον Ενγκελς: «Ηταν πολύ δύσκολο να ενεργήσουμε κατά τέτοιο τρόπο που η άποψή μας να εκφραστεί έτσι, ώστε να γίνει αποδεχτή από το σημερινό επίπεδο του εργατικού κινήματος... Θα χρειαστεί καιρός ώσπου το κίνημα, που αφυπνίζεται πάλι, να κάνει ξανά δυνατή την παλιά τόλμη της γλώσσας. Θα πρέπει να είμαστε ενεργητικοί στο βάθος, μαλακοί στη μορφή». Για να φανεί ακόμη καλύτερα τι δυσκολίες αντιμετώπισε ο Μαρξ στη σύνταξη αυτών των κειμένων αξίζει να σημειώσουμε τούτο: Από τη Διεθνή τού ανέθεσαν να συμπεριλάβει στον πρόλογο του καταστατικού δύο φράσεις σχετικά με το «καθήκον» και το «δίκαιο» καθώς και με την «αλήθεια», την «ηθική» και τη «δικαιοσύνη». Στο ίδιο γράμμα του στον Ενγκελς σημειώνει ότι συμπεριέλαβε αυτές τις φράσεις προσθέτοντας με νόημα: «Το έκανα προσέχοντας να μην προκληθεί από αυτές τις προσθήκες η παραμικρή ζημιά»¹⁴.

Η σημασία της ίδρυσης της Διεθνούς

Τη σημασία της ίδρυσης της Διεθνούς την αποδίδει με καταπληκτική σαφήνεια ο πρόλογος του καταστατικού της, που συνέταξε ο Μαρξ, όπου, ανάμεσα στα άλλα αναφέρεται:¹⁵

«Εχοντας υπόψη:

Οτι η χειραφέτηση της εργατικής τάξης πρέπει να κατακτηθεί από την ίδια την εργατική τάξη,

Οτι ο αγώνας για τη χειραφέτηση της εργατικής τάξης δεν είναι αγώνας για ταξικά προνόμια και μονοπώλια, αλλά για ίσα δικαιώματα και καθήκοντα και για την κατάργηση κάθε ταξικής κυριαρχίας,

Οτι η οικονομική υποδούλωση του εργάτη στο μονοπωλητή των μέσων εργασίας, δηλαδή των πηγών της ζωής, βρίσκεται στη βάση όλων των μορφών της δουλείας, στη βάση της κοινωνικής αθλιότητας, του διανοητικού μαρασμού και της πολιτικής εξάρτησης,

Οτι επομένως η οικονομική χειραφέτηση της εργατικής τάξης είναι ο μεγάλος τελικός σκοπός, στον οποίο πρέπει να υποταχθεί σαν μέσο κάθε πολιτικό κίνημα,

Οτι όλες οι προσπάθειες που τείνουν σ' αυτό το μεγάλο σκοπό απέτυχαν ως τώρα από έλλειψη αλληλεγγύης ανάμεσα στους διάφορους εργατικούς κλάδους κάθε χώρας και από την απουσία ενός αδελφικού δεσμού ανάμεσα στους εργάτες των διαφόρων χωρών,

Οτι η χειραφέτηση της εργατικής τάξης δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε εθνικό, αλλά ένα κοινωνικό καθήκον που αγκαλιάζει όλες τις χώρες στις οποίες υπάρχει η σύγχρονη κοινωνία και που η λύση του εξαρτάται από την πρακτική και θεωρητική συνεργασία των πιο προχωρημένων χωρών,

Οτι το σημερινό ξαναζωντάνεμα του κινήματος της εργατικής τάξης στις πιο προχωρημένες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, ενώ γεννά νέες ελπίδες, απευθύνει μια πανηγυρική προειδοποίηση να μην επαναληφθούν τα παλιά λάθη και απαιτεί την άμεση συνένωση των ασύνδετων ακόμα κινημάτων,

Για όλους αυτούς τους λόγους ιδρύθηκε η Διεθνής Ενωση των Εργατών».

Η Πρώτη Διεθνής έπαψε να υπάρχει το 1876 αφού είχε εκπληρώσει την ιστορική της αποστολή. Είχε θέσει τις βάσεις του σύγχρονου εργατικού κινήματος, τόσο από θεωρητική όσο και από οργανωτική σκοπιά, είχε διδάξει στο προλεταριάτο την αξία του προλεταριακού διεθνισμού και της πάλης για την ανατροπή της αστικής τάξης και την κατάκτηση της εξουσίας από τους εργάτες. Επί των ημερών της δράσης της γεννήθηκε το δικό της παιδί, η Κομμούνα του Παρισιού, που ήταν η πρώτη απόπειρα για τη θεμελίωση του εργατικού κράτους.

Η Πρώτη Διεθνής υπήρξε αναμφισβήτητα ένα τεράστιο βήμα του εργατικού κινήματος. Απείχε όμως από το να ανταποκρίνεται σ' αυτό που ονειρεύονταν ο Μαρξ κι ο Ενγκελς, πράγμα απολύτως φυσικό για την εποχή της. Γι' αυτό ο Ενγκελς έγραφε στο Ζόργκε¹⁶: «Πιστεύω ότι η επόμενη Διεθνής - ύστερα από μερικά χρόνια επίδρασης των έργων του Μαρξ - θα είναι καθαρά κομμουνιστική και θα διακηρύξει άμεσα τις αρχές της». Το έργο αυτό έφεραν σε πέρας ο Λένιν και το μπολσεβίκικο κόμμα.

1. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος πρώτος, σελ. 450

2. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος ΣΤ2, σελ. 842

3. Εννοεί την Ευρωπαϊκή Ηπειρο σε διάκριση με τη νησιωτική Μ. Βρετανία

4. Δ. Ραζιάνοφ: «Μαρξ- Ενγκελς», εκδόσεις «Αναγνωστίδη», σελ. 178-179

5. Ουίλ. Φόστερ: «Η Ιστορία των τριών Διεθνών», Αθήνα 1975, σελ. 51

6. Ουίλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 51

7. Δ. Ραζιάνοφ, στο ίδιο, σελ. 181

8. Ουίλ. Φόστερ, στο ίδιο, σελ. 51

9. Φρ. Ενγκελς Κ. Μαρξ: «Αλληλογραφία», εκδόσεις «Μπάιρον», τόπος β', σελ. 63

10. Μπ. Νικολαϊέβσκι - Οτο Μένχεν - Χέλφεν: «Καρλ Μαρξ», Εκδόσεις «Ράππα», σελ. 336

11. Φρ. Ενγκελς Κ. Μαρξ: «Αλληλογραφία», στο ίδιο, σελ. 63

12. «Michel Bakounin»: «Για έναν αντιεξουσιαστικό σοσιαλισμό» (απόσπασμα από ένα γράμμα στον Χέρτζεν 28/10/1869), εκδόσεις «Ελεύθερος Τύπος», σελ. 94 και 96

13. Βλέπε και δύο αυτά ντοκουμέντα στο σύνολό τους, στο: Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος πρώτος, σελ. 440-456

14. Φρ. Ενγκελς - Κ. Μαρξ: «Αλληλογραφία», εκδόσεις «Μπάιρον», τόπος β', σελ. 66

15. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος πρώτος, σελ. 452-453

16. Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος δεύτερος, σελ. 561

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ