«Ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέτης»

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ

«Ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέτης»

(Τα χρόνια στο Παρίσι, 1835 -' 43)

Ο Β. Κρεμμυδάς είναι γνωστός μελετητής της ελληνικής ιστορίας, καθηγητής Πανεπιστημίου και συγγραφέας πολλών έργων. Ο Ιωάννης Κωλέτης είναι πρωταγωνιστική μορφή του 1821, γνωστός για την ικανότητά του στην ίντριγκα, αλλά εντελώς διαβλητός όσον αφορά την πολεμική ανδρεία. Κατά τον συγγραφέα «οπαδός της αναρχίας και υπαίτιος για την εκδήλωση στάσεων, "δημεγέρτης - οπλαρχηγός", καλπονοθευτής, φαύλος, οπαδός των πελατειακών σχέσεων, φατριαστής, εισηγητής του μεγαλοϊδεατισμού. Στο Παρίσι γραφικός, με τη φουστανέλα του, όχι και τόσο καθαρή πάντοτε» (σελ. 38). Προσθέτουμε ότι ο Κωλέτης υπήρξε ο δημιουργός του όρου «Μεγάλη ιδέα» και το μόνο μέλος του υπουργικού συμβουλίου που αντιτάχθηκε στον καθορισμό της Αθήνας σαν μόνιμης πρωτεύουσας με το επιχείρημα ότι το ελληνικό κράτος δεν μπορεί να έχει πρωτεύουσα άλλη της Κωνσταντινούπολης.

Το βιβλίο πραγματεύεται τον Κωλέτη πρεσβευτή στο Παρίσι και δραστήριο αρχηγό του «γαλλικού» κόμματος. Αυτό το δυσχερές καθήκον ο Κωλέτης το έβγαζε πέρα με ογκωδέστατη αλληλογραφία. Αλληλογραφία που περιέχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία. Π.χ. Ανάλυση της φύσης του κωλετικού κόμματος από τον ίδιο τον Κωλέτη. Κόμματος που δημιουργείται στα χρόνια της Επανάστασης με πολιτικούς και στρατιωτικούς προκρίτους δεύτερης σειράς.

Περιγραφή - συχνά με ύφος κωμικό - της διαμάχης των ξένων επιρροών στην Επανάσταση και μετά. Ο Κωλέτης πνέει μένεα ενάντια στο «αγγλικό» κόμμα, το οποίο θεωρεί σαν κύριο κίνδυνο και για τη δράση του οποίου κάνει βαρύτατους υπαινιγμούς για πολιτικά και στρατιωτικά περιστατικά (καταστροφή Μεσολογγίου, κατάληξη επιχείρησης Αττικής κλπ.). Παράλληλα, παρουσιάζει και το κόμμα του ή μια Ελλάδα, όπως την έβλεπε το κόμμα του, ασφαλές προπύργιο ενάντια στην επέκταση της ρωσικής ισχύος. Για τον Καποδίστρια, του οποίου υπήρξε μόνιμος υπουργός, λέει ελάχιστα και επικριτικά για συνεργάτη του, θυμίζοντας ότι, για τη δολοφονία του «Κυβερνήτη», κατηγορήθηκε όχι τόσο το «αγγλικό» όσο το «γαλλικό» κόμμα. Ανθρωπος κυνικός, γράφοντας σε εμπίστους οπαδούς του στην Αθήνα, ο Κωλέτης παρουσιάζει ανάγλυφα τον εξαρτημένο χαρακτήρα του κράτους.

«Αφ' ης στιγμής έπαυσε ο Αρμανσβεργκ, η Αγγλία και οι οπαδοί της ανέλαβαν τη σημαίαν του Συντάγματος αλλ' η Γαλλία εστάθη κωφή όχι διότι δεν επρέσβευεν τας συνταγματικάς αρχάς, αλλά διότι ήτον πεπεισμένη εκ των προτέρων ότι οι οπαδοί της Αγγλίας δεν ήταν ειλικρινείς. Καταδρομή τρομερά έγινεν από το αγγλικόν κόμμα εναντίον των ατόμων του βασιλέως μας και της κυβερνήσεώς του, αλλ' ο βασιλεύς αντεστάθη γενναίως και ηδυνήθη ν' αντισταθή, διότι η Γαλλία εκώφευε και δεν παρεσύρετο από τας εισηγήσεις της Αγγλίας» (σελ. 229).

Στις επιστολές του προβάλλει ο εκπρόσωπος της θρονιασμένης στην εξουσία αστικής τάξης. Στόχος του η απόκτηση της δυνατότητας να λέει «τούτο μου ανήκει και το θέλω και θέλει το λάβω» (σελ. 204).

Παράλληλα, στοιχείο του είναι η προσαρμογή των ιστορικών γεγονότων ώστε να αποφεύγει τα μπλεξίματα. Ο Κωλέτης ανακήρυξε σε έτος - ορόσημο έμπνευσης των Ελλήνων όχι το 1789 αλλά το 1791. Ετος ανακήρυξης στη Γαλλία της συνταγματικής μοναρχίας, που οδήγησε σε καταλυτική πολιτική κρίση. Ετσι, ο Κωλέτης εξυπηρετεί την ξένη πολιτική, που δέχεται στην Ελλάδα μόνο μοναρχία, αλλά και τις εσωτερικές ανάγκες των κυρίαρχων κύκλων της Γαλλίας, οι οποίοι έβλεπαν - και ακόμα βλέπουν - τη Γαλλική Επανάσταση με φακούς της Γιρονδινικής «οπτικής».

Ενα ακόμη πολύ ενδιαφέρον σημείο για την παρατήρηση του οποίου οφείλουμε χάριτας στο συγγραφέα: Ο Κωλέτης ανησυχεί για την οικονομική κρίση που οδηγεί στην κρατική χρεοκοπία του 1843, αλλά το ενδιαφέρον του εξαντλείται στις δημοσιονομικές και στρατηγικές πλευρές της. Οι κοινωνικές συνέπειες τον αφήνουν αδιάφορο - εκτός από τον κίνδυνο ξεσπάσματος ταραχών.

Το βιβλίο έχει ενδιαφέρον και στο γλωσσικό τομέα.

Ο Κωλέτης δεν ήταν «αμόρφωτος», αφού ήταν γιατρός. Οι φιλολογικές του γνώσεις, όμως, δεν ήταν σπουδαίες. Στην αλληλογραφία του, χρησιμοποιεί το λόγο ιδίωμα της εποχής όχι, όμως, στην κλασική του μορφή. Τα κείμενά του περιέχουν χαρακτηριστικά λάθη και γραμματικούς τύπους που δείχνουν την ήδη διαμορφωμένη νεοελληνική γλώσσα μέσα στην οποία «κολυμπά» ο Κωλέτης.

Ενα βιβλίο που αποτελεί πολύτιμο λίθο, μ' επιβλητική συλλογή κοσμημάτων. Πειρασμός για τον συλλέκτη. (Εκδόσεις «Τυπωθήτω» - Γ. Δαρδανός)

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ