Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου

Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης απών από τη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου

«Οπου όμως υπάρχουν δύο αντίζηλεςτάξεις, εκεί δημιουργούνται και διενέξειςοι οποίες, επειδή ακριβώς αφορούν τάξεις,είναι πολύ σοβαρές, γιατί τείνουν όχι μόνοστην αλλαγή των προσώπων αλλά και στηνανατροπή συστημάτων. Στην αρχή τηςεπανάστασης γινόταν στην Πελοπόννησοό,τι ήθελαν οι άρχοντες. Η πετυχημένηόμως πορεία των πολεμικών συγκρούσεωνέδωσε μετά από λίγο μεγάλη δύναμη στουςοπλαρχηγούς». Σπ. Τρικούπης¹

Στις 20 Δεκεμβρίου του 1821, στο χωριό Πιάδα, κοντά στην Αρχαία Επίδαυρο, άρχισε τις εργασίες της η πρώτη Εθνική Συνέλευση. Εξήντα αντιπρόσωποι κλήθηκαν να αποφασίσουν για το πρώτο πολίτευμα της Ελλάδας, που αναμφιβόλως η σημασία του θα ήταν μεγάλη, αφού θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για ενιαία στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαναστατημένων Ελλήνων, περιορίζοντας, ταυτόχρονα, φιλοδοξίες και αντιθέσεις, κυρίως κοινωνικές, που αντικειμενικά υπήρχαν, είτε εκφράζονταν με τη μορφή των τοπικισμών, είτε με τη μορφή των προσωπικών ανταγωνισμών. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, η Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου είχε ως αποστολή της να αποτυπώσει με ακρίβεια το συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων στο εσωτερικό της επανάστασης, δίνοντας την ηγεσία σ' εκείνη την τάξη - ή ταξική συμμαχία - που ήταν ή που μπορούσε στη συγκεκριμένη στιγμή να αποδειχτεί η ισχυρότερη, η πιο συγκροτημένη, η πιο οργανωμένη πολιτικά και ιδεολογικά. Το ζήτημα αυτό θα το δούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στη συνέχεια. Προηγουμένως, όμως, ας σταθούμε στο χάρτη των αντιπροσώπων της Εθνοσυνέλευσης: Δέκα αντιπρόσωποι προέρχονταν από την Πελοπόννησο, είκοσι επτά από την Ανατολική Στερεά, οκτώ από τη Δυτική Στερεά, δεκατρείς από τις Σπέτσες, την Υδρα και τα Ψαρά, ένας από την Κάσο κι ένας που ήταν αντιπρόσωπος των Αλβανών συμμάχων. Αντιπρόσωποι από άλλες περιοχές, όπως η Κρήτη, οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα κλπ. δεν υπήρχαν, πράγμα καθόλου αφύσικο, αν ληφθούν υπόψη οι συνθήκες της εποχής και το γεγονός ότι η επανάσταση βρισκόταν ακόμη στον πρώτο χρόνο της. Βλέποντας, όμως, κανείς τον κατάλογο των αντιπροσώπων, διαπιστώνει ότι επικρατούν οι πρόκριτοι, οι λόγιοι και οι κληρικοί, ενώ ελάχιστοι είναι οι στρατιωτικοί. Μεγάλες προσωπικότητες που σφράγισαν τον αγώνα για την εθνική ανεξαρτησία, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Δ. Υψηλάντης, ο Ανδρούτσος απουσιάζουν από τη συνέλευση². Γιατί, άραγε;

Η Εθνοσυνέλευση και οι ταξικοί ανταγωνισμοί

Ο Δημήτριος Υψηλάντης επίσης απών από την Εθνοσυνέλευση

Οι ταξικοί ανταγωνισμοί στο εσωτερικό της ελληνικής επανάστασης ήταν μια πραγματικότητα, όχι μόνο κατά την προετοιμασία της, αλλά και κατά τη διεξαγωγή της, γεγονός τόσο εμφανές που αποτυπώνεται καθαρά στα απομνημονεύματα των πρωταγωνιστών της και στα γραπτά ιστορικών και λογίων της εποχής. Από πολιτική άποψη υπήρχαν τρία ρεύματα - τάσεις, που σε γενικές γραμμές ήταν τα εξής: Το αστικοδημοκρατικό που στηριζόταν στις λαϊκές μάζες και στην προοδευτική μερίδα της αστικής τάξης (κυρίως στα κατώτερα στρώματά της), το συντηρητικό - συμβιβαστικό που στηριζόταν στη συντηρητική μερίδα των αστών οι οποίοι συνεργάζονταν με τους κοτζαμπάσηδες και τον ξένο παράγοντα (κυρίως την Αγγλία) και το αντιδραστικό ρεύμα το οποίο αποτελούσαν τα φεουδαρχικά στοιχεία της κοινωνίας που μπήκαν στην επανάσταση για να την ελέγξουν, για να εμποδίσουν το ριζοσπαστισμό της και να παραμερίσουν από τα κέντρα αποφάσεων το λαϊκό στοιχείο³.

Στην προεπαναστατική περίοδο, οι κοτζαμπάσηδες και η αντιδραστική αστική τάξη επιχείρησαν να ελέγξουν και να αμβλύνουν το ριζοσπαστισμό της Φιλικής Εταιρείας, ενώ όταν η επανάσταση ξέσπασε θέλησαν να δρέψουν τους καρπούς της. «Πίσω από τις αγωνιζόμενες μάζες των αγροτών - γράφει ο Τ. Βουρνάς⁴ - ο κοτζαμπαδισμός καιροφυλακτούσε και μόλις απελευθερωνόταν μια περιοχή, εκμεταλλευόμενος την αδυναμία των μαχητών να παγιώσουν μια λαϊκή εξουσία, έσπευδε να εγκαταστήσει το δικό του μηχανισμό διοίκησης». Μέσα στο 1821, για παράδειγμα, οι κοτζαμπάσηδες δημιούργησαν το «Αχαϊκόν Διευθυντήριον», τη «Μεσσηνιακή Γερουσία» και στις 26 Μάη, στο μοναστήρι των Καλτετζών, συνέστησαν την «Πελοποννησιακή Γερουσία». Επίσης, διαίρεσαν τη Στερεά Ελλάδα σε Δυτική και Ανατολική. Την Ανατολική, μαζί με τη Μακεδονία ανέλαβε ο Θ. Νέγρης και τη Δυτική, μαζί με την Ηπειρο ανέλαβε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος⁵.

Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ανέλαβε τη Δυτική Στερεά μαζί με την Ηπειρο μετά τη διαίρεσή που έκαναν οι κοτζαμπάσηδες

«Ενώ οι Τούρκοι έχαναν τις ελπίδες τους να αντιταχθούν στην επανάσταση - γράφει ο Καρλ Μέντελσον⁶ - οι Ελληνες άρχισαν ν' ασχολούνται στη στερέωση των επιτυχιών τους. Ως τότε, η διοίκηση στις απελευθερωμένες περιοχές έμενε η ίδια, σα να εξακολουθούσε η τουρκική δεσποτεία. Κάθε προύχοντας είχε αναλάβει για λογαριασμό του τα σουλτανικά προνόμια και αποτελέστηκε ένα είδος αυτοδιοικήσεως, που στηριζόταν στην ατομική αυθαιρεσία και στερούνταν από κάθε ευθύνη. Ωστόσο, κάθε μέρα γινόταν και πιο αισθητή η ανάγκη μιας κεντρικής εξουσίας... Με την ίδρυση της κεντρικής αυτής επιτροπής, της Γερουσίας των Καλτετζών, έγινε ένα σταθερό βήμα και προετοιμαζόταν ένα απολυταρχικότερο μέλλον».

Ο ίδιος συγγραφέας δίνει, επίσης, μια πολύ μεστή και περιεκτική εικόνα για το πώς οι κοτζαμπάσηδες αντιλαμβάνονταν την επανάσταση. «Οι Ελληνες πρόκριτοι - γράφει⁷ - είχαν για οδηγό τους το αξίωμα ότι όποιος ζημιώνει το έθνος δε ζημιώνει κανένα. Η επανάσταση ήταν γι' αυτούς επικερδής επιχείρηση. Επαιρναν από τους Ελληνες χωρικούς τους φόρους, που τώρα απλώς άλλαζαν κατεύθυνση και πήγαιναν στις τσέπες τους αντί για τις τσέπες των Τούρκων, όπως πρώτα κι από πάνω έπαιρναν και τα χρήματα και τα σκεύη των Τούρκων... Μόλις έφυγε ο σουλτάνος, ο κοτζαμπάσης κάθε χωριού νόμισε τον εαυτό του για σουλτάνο κι άρχισε ν' αντιποιείται τα προνόμιά του».

Σ' αυτήν ακριβώς την κατάσταση, θέλησαν να αντιταχθούν τα προοδευτικά στοιχεία της Φιλικής Εταιρείας, με επικεφαλής τον Δ. Υψηλάντη και, φυσικά, οι οπλαρχηγοί, που ήταν η προέκταση του λαού και που από την επιτυχή πορεία των πολεμικών επιχειρήσεων αύξαναν συνεχώς το κύρος και την επιρροή τους. Μάταια, όμως. Το μπλοκ αυτό ούτε ισχυρούς δεσμούς ενότητας είχε, ούτε την αποφασιστικότητα, ούτε την πολιτική πείρα που χρειαζόταν για να τα βγάλει πέρα. Ετσι έπεφτε από συμβιβασμό σε συμβιβασμό, αφήνοντας τη μία ευκαιρία μετά την άλλη, χωρίς να ξεκαθαρίζει οριστικά την κατάσταση. Και το αποτέλεσμα δεν μπορούσε να είναι διαφορετικό από την ισχυροποίηση της αντίδρασης. Δεν έχει, επομένως, άδικο ο Γ. Ζέβγος, που σημειώνει⁸: «Ο Υψηλάντης πρώτα και κοντά του ο Κολοκοτρώνης έπαιξαν σ' αυτή την περίοδο το ρόλο του σωτήρα των προκρίτων».

Μια τελευταία δυνατότητα αντιστροφής της κατάστασης δόθηκε με την πτώση της Τριπολιτσάς. Τότε ο Υψηλάντης, ύστερα από πολλές συσκέψεις με τον Αναγνωστόπουλο, τον Παπαφλέσσα, τον Βάμβα και άλλους Φιλικούς, αποφάσισε να καλέσει τις επαρχίες να στείλουν αντιπροσώπους για τη σύγκληση Εθνοσυνέλευσης. «Μετά την πτώσιν της Τριπολιτζάς - έγραφε στη σχετική έκκληση⁹ - έπαυσαν και οι τυραννόφρονες και παν είδος τουρκολατρίας». Ηταν φανερό πως φωτογράφιζε τους κοτζαμπάσηδες. Γι' αυτό και κείνοι αντέδρασαν αμέσως, με αποτέλεσμα ο Υψηλάντης να υποχωρήσει και πάλι στις αξιώσεις τους, αντί να τραβήξει μια γραμμή ευθείας αντιπαράθεσης μαζί τους. Ετσι, η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου οργανώθηκε σύμφωνα με τους όρους που ήθελε η πλευρά της αντίδρασης.

Η Συνέλευση της Επιδαύρου

Η Συνέλευση της Επιδαύρου - γράφει ο Βουρνάς¹⁰ - «δεν ήταν στην ουσία αντιπροσωπευτικό σώμα του μαχόμενου ελληνικού λαού, αλλά κατασκεύασμα του αρχοντολογιού. Στη Ρούμελη και στην Υδρα, οι αντιπρόσωποι διορίστηκαν από τα τοπικά κοτζαμπάσικα διοικητικά όργανα, ενώ στο Μοριά έγιναν διορισμοί από την πελοποννησιακή Γερουσία και διενεργήθηκαν ψευτοεκλογές».

Την Πρωτοχρονιά του 1822, η Εθνοσυνέλευση διακήρυξε την ανεξαρτησία του ελληνικού έθνους, που ήταν η πρώτη επίσημη πράξη της επαναστατημένης Ελλάδας.

«Το ελληνικό Εθνος - έγραφε το σχετικό ντοκουμέντο¹¹ - το υπό τη φρικώδη οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας κηρύττει σήμερον διά των νομίμων παραστατών του εις εθνικήν συνηγμένην συνέλευσιν ενώπιον θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν».

Ακόμη, η Συνέλευση ενέκρινε το προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδας, όπου στα 7 τμήματά του, τα 10 κεφάλαιά του και τα 107 άρθρα του, ανάμεσα στα άλλα, κήρυσσε την ανεξιθρησκία και αναγνώριζε ως επικρατούσα θρησκεία την ορθόδοξη ανατολική, εξασφάλιζε την ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο, καθιέρωνε την ελευθερία του Τύπου με μερικούς μόνο περιορισμούς και αποσαφήνιζε τον τρόπο οργάνωσης της πολιτείας. Συγκεκριμένα, προβλεπόταν να δημιουργηθούν δύο σώματα: Το βουλευτικό, το οποίο θα αποτελούσαν 70 βουλευτές και το εκτελεστικό, το οποίο θα είχε 5 μέλη. Πρόεδρος του Εκτελεστικού - της κυβέρνησης, δηλαδή - εκλέχτηκε ο Α. Μαυροκορδάτος και η προεδρεία στο βουλευτικό - που ήταν αξίωμα τιμητικό χωρίς εξουσία - δόθηκε στον Δ. Υψηλάντη.

Ο κοτσαμπασιδισμός και η αντιδραστική αστική τάξη δεν αρκέστηκαν στα παραπάνω. Ολοκλήρωσαν τη νίκη τους, δίνοντας τη χαριστική βολή στη Φιλική Εταιρεία και σε ό,τι μπορούσε να αποτελεί την ανάμνησή της μέσα στις γραμμές της επανάστασης. Συγκεκριμένα, πέρασαν από την Εθνοσυνέλευση απόφαση, που καταργούσε τα σύμβολα και τις σημαίες της Φιλικής Εταιρείας, δηλαδή το Φοίνικα και το μαύρο χρώμα, γιατί παρέπεμπαν στις μυστικές καρμπονάρικες οργανώσεις της Δύσης. Στη θέση τους, μπήκαν η Γλαύκα της Αθήνας και η κυανόλευκη σημαία¹². Τέλος, η Εθνοσυνέλευση ενέκρινε διακήρυξη, όπου, εμμέσως πλην σαφώς, αποδοκιμαζόταν η Φιλική Εταιρεία. «Ο κατά των Τούρκων πόλεμος ημών - έγραφε η διακήρυξη¹³ - μακράν του να στηρίζηται εις αρχάς τινάς δημαγωγικάς και στασιώδεις¹⁴ ή ιδιωφελείς μέρους τινός του σύμπαντος ελληνικού έθνους σκοπούς, είναι πόλεμος εθνικός, πόλεμος ιερός, του οποίου η μόνη αιτία είναι η ανάκτησις των δικαίων της προσωπικής ημών ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της τιμής...». Τη διακήρυξη αυτή ο Παπαρηγόπουλος τη χαρακτηρίζει ως το καλύτερο κείμενο που εξέδωσε η Εθνοσυνέλευση, γιατί, όπως λέει, ανάμεσα στα άλλα «δικαιολογούσε την επανάσταση, την ξεχώριζε από τα δημαγωγικά κινήματα που τόσο τρομοκρατούσαν την Ευρώπη»¹⁵. Στην πραγματικότητα βεβαίως, αληθινό είναι το ακριβώς αντίθετο των ισχυρισμών του Παπαρηγόπουλου, που από κάτι τέτοιες διαπιστώσεις δίκαια θεωρείται ο ιστορικός της αστικής τάξης, όταν αυτή είναι πλέον αντεπαναστατική.

Ηταν φανερό πως με την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου η ηγεσία του αγώνα πέρασε στα χέρια των κοτζαμπάσηδων και των συντηρητικών στρωμάτων της αστικής τάξης, που, όπως σημειώνει ο Γ. Ζέβγος¹⁶, ήθελαν «να κόψουν κάθε δεσμό που 'χε η ελληνική επανάσταση από τον καιρό του Ρήγα με τις επαναστατικές - δημοκρατικές δυνάμεις και παραδόσεις και να τη συνδέσουν με τις αντιδραστικές δυνάμεις της Ιερής Συμμαχίας». Ο δρόμος πλέον ήταν δύσκολος για τον αγωνιζόμενο ελληνικό λαό και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι ακολούθησαν δύο σκληροί εμφύλιοι πόλεμοι, που έφεραν την επανάσταση στο χείλος της καταστροφής.

1 Σπυρίδωνος Τρικούπη: «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ - Α. Α. Λιβάνη», τόμος β`, σελ. 132

2 «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», εκδόσεις «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ», τόμος ΙΒ` σελ. 199

3 Τ. Βουρνά: «Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας 1821- 1909», Εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 66

4 Τ. Βουρνά, στο ίδιο, σελ. 98 - 99

5 Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις «20ός αιώνας», τόμος X, σελ. 364 - 368

6 Καρλ Μέντελσον - Μπάρτολντι: «Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», εκδόσεις «Τολίδη», σελ. 88

7 Καρλ Μέντελσον - Μπάρτολντι, στο ίδιο σελ. 95

8 Γ. Ζέβγου: «Σύντομη Μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας», Εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, μέρος Α` σελ. 66

9 Ιωάν. Φιλήμονος: «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», έκδοση «Εταιρεία ελληνικών εκδόσεων», τόμος Δ`, σελ. 342

10 Τ. Βουρνά, στο ίδιο, σελ. 107

11 Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 376

12 «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» «Εκδοτικής Αθηνών», στο ίδιο, σελ. 212 - 215 κ.ά.

13 Γ. Κορδάτου, στο ίδιο, σελ. 378

14 Η αναφορά σε δημαγωγικές και στασιώδεις αρχές, εκείνη την εποχή, φωτογράφιζε τις επαναστατικές μυστικές εταιρίες

15 Κ. Παπαρηγόπουλου: «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους», εκδόσεις «Κάκτος», βιβλίο 16ο, σελ. 70

16 Γ. Ζέβγου, στο ίδιο, σελ. 69

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

    

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

18/3/2007

 -- Το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ Δημοτικού και η αντιπαράθεση εθνικισμού - κοσμοπολιτισμού

15/12/2002

 -- Η A' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου

29/9/2002

 -- Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας

14/1/2001

 -- Ο Ιωάννης Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας

24/9/2000

 -- Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας