ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ Φωτεινή παρουσία, πικρή απουσία

ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Φωτεινή παρουσία, πικρή απουσία

«Τους ανθρώπους που έχουν φύγει αλλά παραμένουν ζωντανοί τους έχουμε καθημερινά τοποθετημένους μέσα μας και τους κουβαλάμε σ' ολόκληρη τη ζωή μας - το θέμα παύει να έχει χρόνο. Η μνήμη γίνεται παρόν». (Μάνος Χατζιδάκις)

Ηταν σαν σήμερα, πριν 80 χρόνια, όταν ξεκινούσε η ανθρώπινη περιπέτεια του Μάνου Χατζιδάκι. Ηρθε στον κόσμο στις 23 Οκτώβρη του 1925, στην Ξάνθη, από πατέρα κρητικής καταγωγής και μάνα από την Ανδριανούπολη. Λίγα χρόνια αργότερα σ' εκείνη την ίδια πόλη, με τη μυστηριώδη, αινιγματική και ανατολίτικη ατμόσφαιρα, ο νεαρός τότε Μάνος έπαιρνε τα πρώτα του μουσικά μαθήματα. Μαθήματα πιάνου τού έδινε η Αρμένισσα δασκάλα του. Στις αρχές της δεκαετίας του '30 η οικογένειά του μετακομίζει στην Αθήνα. Εκεί αντιμετωπίζει το χωρισμό των γονιών του, εκεί αποφασίζει ν' ασχοληθεί σοβαρά με τη μουσική. Η Αθήνα αποδεικνύεται ο ιδανικός χώρος για να σπουδάσει «τον έρωτα και την ποιητική λειτουργία» του καιρού του. Στις επιρροές του «ο Ερωτόκριτος, ο Στρατηγός Μακρυγιάννης, το εργοστάσιο του "Φιξ", ο Χαράλαμπος του "Βυζαντίου", το υγρό κλίμα της Θεσσαλονίκης και τα άγνωστα πρόσωπα που γνώριζα τυχαία και παρέμειναν άγνωστα σ' όλα τα χρόνια τα κατοπινά». Στα χρόνια της Κατοχής συνειδητοποίησε ότι τα μαθήματα μουσικής τού ήταν άχρηστα, γι' αυτό και δε σπούδασε στο Ωδείο. Προτιμά το Θέατρο Τέχνης, όπου ο δάσκαλος, ο Κάρολος Κουν, θα του διδάξει ποιος είναι ο δρόμος του. Ενας δρόμος σπαρμένος με νότες...

Πορεία με νότες και οράματα

Η συνάντησή του με την πνευματική συντροφιά των Οδυσσέα Ελύτη, Μάριου Πλωρίτη, Γιάννη Τσαρούχη, Γιώργου Σεφέρη, Νίκου Γκάτσου (κυρίως με τον τελευταίο) παίζει αποφασιστικό ρόλο στους καλλιτεχνικούς του προσανατολισμούς. Το καλοκαίρι του '44 πρωτοεμφανίζεται ως συνθέτης, υπογράφοντας τη μουσική για το θεατρικό έργο του Αλ. Σολωμού «Ο τελευταίος ασπροκόρακας», σε σκηνοθεσία Κ. Κουν. Πιστεύοντας ότι «το να θελήσει κανείς ν' αγνοήσει την πραγματικότητα και μάλιστα του τόπου του, μόνο κακό του κεφαλιού του μπορεί να κάμει», το 1949 οργανώνει στο Θέατρο Τέχνης μια βραδιά για το ρεμπέτικο, παρουσιάζοντας στο έκπληκτο κοινό τον Μάρκο Βαμβακάρη. Μια πράξη «επιτακτική, αλλά και εξόχως τολμηρή για κείνους τους καιρούς». Το Μάρτη του '51 το Ελληνικό Χορόδραμα της Ραλλούς Μάνου θα παρουσιάσει δύο πολύ σημαντικά έργα του Μ. Χατζιδάκι: τις «Εξι λαϊκές ζωγραφιές» και το «Καταραμένο φίδι». Στις αρχές της δεκαετίας του '50 ο Φίνος θα τον σπρώξει στην κινηματογραφική μουσική και ο συνθέτης θα προσφέρει δεκάδες τραγούδια, που έγιναν επιτυχίες. Ενα από αυτά, αργότερα το 1961, τα «Παιδιά του Πειραιά» θα του χαρίσει το Οσκαρ τραγουδιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι έγραψε μουσική για 80 ελληνικές και ξένες ταινίες. Παράλληλα, συνεχίζει ν' ασχολείται με τη σύνθεση θεατρικής μουσικής. Το '62 ανεβάζει την παράσταση - σταθμό για το ελληνικό μουσικό θέατρο, «Οδός Ονείρων». Από την αρχή της παρουσίας του στο μουσικό χώρο και συγχρόνως με τις άλλες δραστηριότητές του ήταν διαρκώς δισκογραφικά παρών με δεκάδες δίσκους, που θεωρούνται πλέον κλασικοί: «Το Χαμόγελο της Τζοκόντα», «Μυθολογία», «Αντικατοπτρισμοί» (στην Αμερική), «Ο Μεγάλος Ερωτικός», «Ο κύκλος C.N.S», «Αθανασία», «Η εποχή της Μελισσάνθης», «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς», «Τα παράλογα»», «Σκοτεινή μητέρα» και τόσα άλλα. Σπουδαία, εξάλλου, ήταν η θητεία του στο Τρίτο Πρόγραμμα, όπου έμεινε, όμως, μόλις πέντε χρόνια. «Προσπάθησα, έλεγε, να πραγματοποιήσω τις ακριβές καφενειακές μου ιδέες πότε στην ΕΡΤ και πότε στο υπουργείο Πολιτισμού. Και οι δύο, όμως, τούτοι οργανισμοί, σαθροί και διαβρωμένοι από τη γέννησή τους, κατάφεραν να με νικήσουν κατά κράτος». Παρ' όλα αυτά, μέσα σε τούτο τον καιρό γεννήθηκε το Τρίτο και επιβλήθηκε στη χώρα.

Η «Ορχήστρα των Χρωμάτων» και η δισκογραφική εταιρία «Σείριος», που ο ίδιος ίδρυσε, ήταν ακόμη δύο ενσαρκώσεις της αντίληψής του για την πορεία των μουσικών μας πραγμάτων. Δυστυχώς, η φυσική απουσία του Μ. Χατζιδάκι (έχουν περάσει έντεκα χρόνια από το θάνατό του), στέρησε από αυτή την εξαιρετική ορχήστρα το στήριγμά της. Παρόλο που στη 16χρονη πορεία της η «Ορχήστρα των Χρωμάτων» έχει παρουσιάσει ένα σημαντικό έργο, ίσως και μοναδικό, το ΥΠΠΟ την έχει αφήσει έρμαιο σοβαρών οικονομικών προβλημάτων, με τους μουσικούς της να παίζουν επί μήνες απλήρωτοι. Μια πράξη τιμής όχι μόνο στο έργο της ορχήστρας, αλλά και στη μνήμη του πνευματικού της «πατέρα» Μ. Χατζιδάκι αναμφίβολα θα ήταν η στήριξη της «Ορχήστρας των Χρωμάτων» από την πολιτεία. Ομως φαίνεται ότι η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ δεν έχει τέτοιες ευαισθησίες...

Οσο για τα αφιερώματα, που πραγματοποιούνται αυτές τις μέρες με αφορμή τα 80 χρόνια από τη γέννηση του Μ. Χατζιδάκι, είναι λιγοστά. Αύριο (9μμ), στο Θέατρο «Κοτοπούλη - Ρεξ» πραγματοποιείται το αφιέρωμα με τίτλο «Στον φίλο μας», με πρωτοβουλία των Σπύρου Σακκά και Γιώργου Κουρουπού σε συνεργασία με το «Εργαστήρι Φωνητικής Τέχνης και Ερευνας» και τη στήριξη του Πολιτισμικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων και του Εθνικού Θεάτρου (τελεί υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟ). Θα τραγουδήσει ο Σπ. Σακκάς, ενώ ποιήματα και σημειώσεις του συνθέτη θα διαβάσουν οι: Λ. Βογιατζής, Ρένη Πιττακή, Ειρήνη Λεβίδη, Μένης Κουμανταρέας, Δημήτρης Μαρωνίτης, Νίκος Κούνδουρος, Γιώργος Χρονάς και Δημήτρης Κρανιώτης. Εκτός από τραγούδια του Μ. Χατζιδάκι, θα παρουσιαστεί η νέα σύνθεση του Γ. Κουρουπού «Τα Αρχιλόχεια», εμπνευσμένα και αφιερωμένα σ' εκείνον. Είσοδος ελεύθερη.

Το Τρίτο Πρόγραμμα, εξάλλου, έχει αφιερώσει το σημερινό πρόγραμμά του στον Μ. Χατζιδάκι. Από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ θ' ακουστούν οι μουσικές και τα τραγούδια που όλοι αγαπήσαμε, η φωνή του στα ιστορικά «Σχόλια του Τρίτου», οι μουσικές που ο ίδιος αγαπούσε, ενώ παλιοί συνεργάτες και φίλοι του με τις μαρτυρίες τους θα ζωντανέψουν τον άνθρωπο, την εποχή και το έργο του.