∆ε θα επιχειρήσουµε να περιγράψουµε και να αναλύσουµε ιστορικά
γεγονότα που συνδέονται µε τη στρατιωτικοφασιστική δικτατορία της
21ης Απρίλη 1967. Εχουν γραφτεί αρκετά. Οφείλουµε όµως µε την ευ-
καιρία να σηµειώσουµε το εξής χαρακτηριστικό: όσο αποµακρυνόµα-
στε από την περίοδο εκείνη, η ιστορική αναφορά περιορίζεται σε ορι-
σµένες ηµεροµηνίες: Την 24η Ιούλη 1974, ηµέρα κατάρρευσης της
χούντας και την 17η Νοέµβρη 1973, επέτειο της εξέγερσης του Πολυ-
τεχνείου. Οργανώνονται σχετικές εκδηλώσεις που παίρνουν όλο και πε-
ρισσότερο τυπικό ή µουσειακό χαρακτήρα. Ετσι για τις νεότερες γενιές
ουσιαστικά ζητήµατα και γεγονότα παραµένουν άγνωστα.Αποκτά επο-
µένωςιδιαίτερη αξία να θυµίσουµε ορισµένα «στιγµιότυπα» από την πε-
ρίοδο αυτή, που νοµίζουµε ότι έχουν µια γενικότερη σηµασία και µπο-
ρούν να προσθέσουν σε γνώσεις, ιστορική πείρα και προβληµατισµό.
Η εκδήλωση της Κοµµατικής Οργάνωσης Αθήνας αποτελεί µια ακό-
µα ευκαιρία που µας θυµίζει το καθήκον να µελετάµε συνεχώς την ιστο-
ρία του εργατικού και λαϊκού κινήµατος και του Κόµµατος. Να τη µε-
λετάµε κριτικά µε σκοπό να διδασκόµαστε, να βγάζουµε συµπεράσµα-
τα και να διαµορφώνουµε σταθερή άποψη και στάση. Στάση αρχών σε
όλα τα ζητήµατα, κυρίως, να στερεώνουµε τα βήµατά µας και να κά-
νουµε την πίστη µας ακλόνητη σχετικά µε το σκοπό για τον οποίο έχου-
- 133 -
* Οµιλία του ∆ηµήτρη Γόντικα σε εκδήλωση που οργάνωσε η ΚΟ Αθήνας του ΚΚΕ, στις
24 Απρίλη του 2009. Ο ∆ηµήτρης Γόντικας είναι µέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ.
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 133µε στρατευθεί: Τη σοσιαλιστική επανάσταση και την οικοδόµηση της
σοσιαλιστικής - κοµµουνιστικής κοινωνίας.
Υπάρχει κάποιο κριτήριο που να επιβεβαιώνει και να αποδεικνύει το
ακλόνητο της πίστης στην υπόθεσή µας; Κριτήριο του βαθµού αφοµοί-
ωσης στην υπόθεση αυτή είναι η συνειδητή στάση, δηλαδή η ανυποχώ-
ρητη στάση και πίστη στον τελικό σκοπό, χωρίς αβαρίες και υποχωρή-
σεις µπροστά σε οποιαδήποτε δυσκολία ή εµπόδιο. Και ποια είναι η
απόδειξη; Η απόδειξη είναι µόνο µία: Να φεύγει καθένας και καθεµία
από τη ζωή µε το κεφάλι ψηλά, µε την πεποίθηση ότι έκανε στο ακέραιο
το καθήκον του, µε την ικανοποίηση ότι έφτασε στο τέρµα «ορθοστα-
τών και ορθοβαδίζων», ότι ολοκλήρωσε τη ζωή του ως κοµµουνιστής
και κοµµουνίστρια, ως µέλος του ΚΚΕ.∆εν υπάρχει καλύτερη απόδει-
ξη και µεγαλύτερη τιµή.
Είναι µεγάλος δρόµος και αγώνας που δεν επιτρέπει εφησυχασµό και
επανάπαυση ούτε στιγµή και απαιτεί διαρκή ετοιµότητα για την αντι-
µετώπιση σύνθετων, απρόβλεπτων και δύσκολων καταστάσεων.Τέτοια
είναι η ιστορία του επαναστατικού κινήµατος και της ταξικής πάλης, µε
απότοµες καµπές ανόδου και υποχώρησης, ειρηνικών και ένοπλων αγώ-
νων, µαζικών και ατοµικών ηρωισµών, µε νίκες και ήττες, µε θυσίες, µε
απώλειες, µε πολλά ζικ-ζακ. Πάντα όµως η συνισταµένη της εξέλιξης
είναι ανοδική, προωθητική, το νέο πάντα βγαίνει νικητής. Οι ιδέες µας
είναι παντοδύναµες γιατί είναι αληθινές. Ο σοσιαλισµός-κοµµουνισµός
είναι το νέο που γεννιέται, είναι το µέλλον της ανθρωπότητας.
Η µελέτη και η γνώση της Ιστορίας είναι ένας από τους σπουδαιότε-
ρους παράγοντες που συµβάλλουν να προλαβαίνεις και να αποφεύγεις
στραβοπατήµατα και να προβλέπεις, όσο γίνεται καλύτερα προετοιµα-
σµένος, τις εξελίξεις. Η ιστορική εξέλιξη και η ταξική πάλη ποτέ δεν εί-
ναι µια ευθεία γραµµή, φέρνουν πάντα καινούργια και απρόβλεπτα ζη-
τήµατα. Η περίοδος που εξετάζουµε, από την άποψη αυτή, συγκεντρώ-
νει ενδιαφέροντα στοιχεία και πείρα.
Τι έγινε στις 21 Απριλίου 1967;
Ξυπνήσαµε µε τα τανκς στους δρόµους και µε µαζικές συλλήψεις, βά-
- 134 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 134ση προδιαγεγραµµένου σχεδίου. Ο κύριος όγκος των συλληφθέντων
ήταν κοµµουνιστές, οπαδοί και φίλοι του ΚΚΕ, καθώς και συνεργαζό-
µενοι. Συνελήφθηκαν και αρκετοί αστοί πολιτικοί, ανάµεσά τους τα βα-
σικά στελέχη της κυβέρνησης και της αντιπολίτευσης.
Οι συλληφθέντες της πρώτης κατηγορίας συγκεντρώθηκαν στα κατά
τόπους αστυνοµικά τµήµατα και από εκεί στον Ιππόδροµο του Φαλή-
ρου ή σε άλλα σηµεία, σε άλλες πόλεις. Στη συνέχεια µε αρµαταγωγά
στάλθηκαν εξορία, στη Γιούρα. Η Γιούρα είναι ένα ξερονήσι στις Κυ-
κλάδες, χωρίς νερό και ιδιαίτερη βλάστηση, γνωστός τόπος φυλακών
και βασανιστηρίων. Εγκαινιάστηκε το 1947, έκλεισε το 1952. Ανοιξε
πάλι το 1955 µέχρι το 1962 και ξανά πάλι το 1967, όπου µεταφέρθηκαν
περίπου 6.000 εξόριστοι.
Οι αστοί πολιτικοί κρατήθηκαν σε ξενοδοχεία. Αλλοι προσωρινά και
άλλοι εξορίστηκαν σε διάφορα κατοικηµένα χωριά ή κωµοπόλεις.
Η χούντα ανέστειλε µια σειρά αστικές ελευθερίες, τη λειτουργία των
κοµµάτων, επιβάλλοντας το στρατιωτικό νόµο µε ατελείωτα «απαγο-
ρεύεται». Ηταν ένα καθεστώς τρόµου.
Η κήρυξη και επιβολή της δικτατορίας έγινε στο όνοµα του «κοµ-
µουνιστικού κινδύνου» και στηρίχτηκε στο σχέδιο «Προµηθέας» που
είχε εκπονηθεί στα πλαίσια του ΝΑΤΟ για έκτακτες καταστάσεις.
Η αιτιολογία ότι η δικτατορία επιβλήθηκε για την αντιµετώπιση του
«κοµµουνιστικού κινδύνου» ήταν ένα σαθρό επιχείρηµα. Το λαϊκό κί-
νηµα εκείνη την περίοδο είχε βεβαίως µια ανάπτυξη, αλλά δεν προκα-
λούσε ιδιαίτερη ανησυχία στην άρχουσα τάξη και στουςιµπεριαλιστές,
κυρίως λόγω του προσανατολισµού του. Ο αντικοµµουνισµός όµως
ήταν κυρίαρχο ιδεολογικό στοιχείο, επίσηµη κρατική πολιτική.Το ΚΚΕ
ήταν παράνοµο και η κοµµουνιστική ιδεολογία υπό διωγµόν. Αποδει-
κνύεται για άλλη µια φορά ότι ο αντικοµµουνισµός είναι πάντα το προ-
κάλυµµα για αντιλαϊκά σχέδια και µέτρα.
Γεννιέται τότε το ερώτηµα. Για ποιο λόγο έγινε το πραξικόπηµα; Εγι-
νε κυρίως για εσωτερικές ανάγκες του συστήµατος και στήριξης των
επιδιώξεων του αµερικάνικου ιµπεριαλισµού στην περιοχή.
Τα αστικά πολιτικά κόµµατα δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στο
αίτηµα των καιρών για εκσυγχρονισµό του αστικού πολιτικού συστή-
µατος από τη µια µεριά και από την άλλη οι ΗΠΑ ήθελαν την Ελλάδα
στήριγµα στον πόλεµο που ετοίµαζαν στηΜέσηΑνατολή. Πόλεµος που
- 135 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 135ξεκίνησε λίγο διάστηµα µετά την επικράτηση της χούντας. Το Κυπρια-
κό ζήτηµα ήταν επίσης παράγοντας που φαίνεται ότι έπαιξε ρόλο στο
χουντικό πραξικόπηµα.
Το πραξικόπηµα των συνταγµαταρχών στηρίχτηκε σε επίλεκτες δυ-
νάµεις του στρατού, των ΣωµάτωνΑσφαλείας και γενικότερα του κρα-
τικού µηχανισµού. Να σηµειωθεί ότι παρόµοια σχέδια για πραξικόπη-
µα είχαν και οι στρατηγοί σε συνεννόηση µε το παλάτι και µε ένα µέρος
των αστικών κοµµάτων. Πρόλαβαν όµως οι συνταγµατάρχες.
Η «οικονοµική ολιγαρχία» (το κεφάλαιο, τα µονοπώλια) και στη µια
και στην άλλη περίπτωση δεν ήταν αµέτοχη και βγήκε συνολικά ενι-
σχυµένη από τη χουντική διακυβέρνηση.
Στο σηµείο αυτό αξίζει να βγάλουµε το πρώτο συµπέρασµα.
Η αστική τάξη, ο ιµπεριαλισµός δε διστάζει να φτάσει στα άκρα, όταν
το απαιτούν τα γενικότερα συµφέροντά του. Πάντα η αστική τάξη είναι
έτοιµη να κινητοποιήσει τους µηχανισµούς της, τους οποίους προετοι-
µάζει, ενισχύει και εκσυγχρονίζει µε κύριο προσανατολισµό την ανα-
χαίτιση ή τη συντριβή του εργατικού και λαϊκού κινήµατος και της πρω-
τοπορίας του.
Οι λαϊκές ελευθερίες στο σύστηµα του ιµπεριαλισµού είναι πάντα πε-
ριορισµένες, διαρκώς υπό αίρεση και η υπεράσπισή τους είναι αντικεί-
µενο συνεχούς αγώνα. ∆εν επιτρέπεται στο εργατικό κίνηµα και στην
πρωτοπορία του η παραµικρή αυταπάτη και έλλειψη επαγρύπνησης. Η
νοµιµότητα για την αστική τάξη και το εργατικό κίνηµα είναι έννοιες
αντιστρόφως ανάλογες.
∆υστυχώς πρόκειται για τραγωδία. Την ηµέρα που εκδηλώθηκε η δι-
κτατορία στην εφηµερίδα «Αυγή», δηµοσιογραφικό όργανο της Ε∆Α,
υπήρχε κύριο άρθρο µε τον τίτλο «Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία».
Εχει αξία να γνωρίζουµε ότι οι πρωταγωνιστές αυτής της άποψης ήταν
και πρωταγωνιστές της άποψης ότι δε χρειάζεται το ΚΚΕ, ήταν οι φο-
ρείς που προωθούσαν τη διάλυσή του.
Παρά το ότι στον ορίζοντα µήνες πριν ήταν έντονη η φιλολογία για
προετοιµαζόµενο πραξικόπηµα και ενώ είχε καταγγελθεί η ύπαρξη
- 136 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 136χούντας στο στρατό, δεν υπήρχε καµιά προετοιµασία αντίστασης. Οι
ηγεσίες του κόµµατος στην Ελλάδα και της Ε∆Α βρέθηκαν απροετοί-
µαστες και τα περισσότερα ηγετικά στελέχη πιάστηκαν από την πρώτη
ηµέρα. Με την κήρυξη του πραξικοπήµατος δεν υπήρξε καµιά αντί-
δραση.Μόνο ορισµένες αυθόρµητες και περιορισµένες αντιδράσεις ση-
µειώθηκαν την ηµέρα εκείνη.Αργότερα ο αγώνας οργανώθηκε, κλιµα-
κώθηκε και συνέβαλε στην κατάρρευση της χούντας.
Είναι βέβαιο ότι αν υπήρχε προετοιµασία και σχέδιο θα έβρισκε αν-
ταπόκριση στο λαό και τη νεολαία. Και όπως αποδείχτηκε εκ των υστέ-
ρων, η οργανωµένη αντίσταση θα είχε αντανάκλαση και µέσα στο στρα-
τό και σε µια µερίδα αξιωµατικών.
∆εν υπήρχε σχέδιο και προετοιµασία γιατί στην ουσία δεν υπήρχε
ΚΚΕ. Οχι µόνο επειδή ήταν παράνοµο, αλλά κυρίως γιατί δεν είχε ορ-
γανωµένη δύναµη. Κοµµουνιστές υπήρχαν, οργανώσεις τηςΕ∆Αυπήρ-
χαν, αλλά δεν ήταν κοµµουνιστικές. Το ΚΚΕ είχε διαλύσει τις οργανώ-
σεις του από το 1958. Ηταν ένα µεγάλο ολίσθηµα γι’ αυτό και χαρα-
κτηρίστηκε αργότερα ως θεµελιακό λάθος.
Τότε στο Κόµµα διεξαγόταν ισχυρή ιδεολογική πάλη µε τις οπορτου-
νιστικές αντιλήψεις που ήταν κυρίαρχες µέσα στο Κόµµα. Η διαπάλη
ήταν ανοικτή και σε όλα τα ζητήµατα στρατηγικής σηµασίας, όπως: Για
το χαρακτήρα της επανάστασης και το σοσιαλισµό, για τη µαρξιστική-
λενινιστική θεωρία και τον προλεταριακό διεθνισµό, για τις αρχές ορ-
γάνωσης του Κόµµατος και για το χαρακτήρα του, για τη στάση απέ-
ναντι στη σοσιαλδηµοκρατία κ.ά. Κυριαρχούσε ο λεγκαλισµός, η προ-
σκόλληση δηλαδή στην αστική νοµιµότητα και η αυταπάτη του κοινο-
βουλευτισµού.Το εργατικό κίνηµα, παρά τους σηµαντικούς αγώνες που
είχε καταγράψει, ήταν στην πραγµατικότητα ουρά της «Ενωσης Κέν-
τρου». Το Κόµµα είχε χάσει την ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική
του αυτοτέλεια. Η κρίση αυτή κορυφώθηκε το 1968 και οδήγησε σε ρή-
ξη κατά τις εργασίες της 12ης Ολοµέλειας (Φλεβάρης 1968). Χρει-
άστηκαν τα επόµενα χρόνια αρκετοί αγώνες ώσπου το Κόµµα να απο-
καταστήσει τα κοµµουνιστικά του χαρακτηριστικά και να εδραιωθείως
πρωτοπόρα επαναστατική δύναµη, όπως εκφράζεται σήµερα.
Το Κόµµα σήµερα, απαλλαγµένο από αστικές και µικροαστικές επιρ-
ροές, µπορεί, ως εκφραστής των γενικών συµφερόντων της εργατικής
τάξης, να χαράσσει τη στρατηγική και τακτική του και να οργανώνει την
- 137 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 137εργατική τάξη, τα λαϊκά στρώµατα και τη νεολαία σε αποφασιστικό
αγώνα µε την αστική τάξη και την εξουσία της. Εκφράζεται χαρακτηρι-
στικά µε τα συνθήµατα: «Νόµος είναι το δίκιο του εργάτη», «Απειθαρ-
χία και ανυπακοή», «Αλλαγή τάξης στην εξουσία», «Λαϊκή εξουσία -
σοσιαλισµός».
Ενα εξίσου σηµαντικό κεφάλαιο αφορά τις συλλήψεις και τη στάση
των συλληφθέντων κατά τις πρώτες µέρες της δικτατορίας, αλλά και
στη διάρκειά της. Στο γενικό κλίµα των πρώτων ηµερών της δικτατο-
ρίας κυριαρχούσε ο φόβος και η τροµοκρατία. Σε αρκετά αστυνοµικά
τµήµατα χτύπησαν αρκετούς, άναρχα, κυρίως για να προκαλέσουν φό-
βο. Τα «επιστηµονικά» βασανιστήρια άρχισαν αργότερα. Ταυτόχρονα
διέδιδαν φήµες για εκτελέσεις. Κανείς γενικά δεν ήξερε τι σχέδια είχαν
και ποια θα ήταν η τύχη όσων είχαν συλληφθεί.
Πολλά µέλη και στελέχη του Κόµµατος, παρά το γεγονός ότι δε ζού-
σαν κοµµατική ζωή, ήταν αφοσιωµένοι αγωνιστές, έµπειροι, ατσαλω-
µένοι, προετοιµασµένοι και αποφασισµένοι για τη δυσκολία. ∆ε χρει-
άστηκε δεύτερη απόφαση για τη στάση που έπρεπε να κρατήσουν µπρο-
στά στους νέους διωγµούς, τις εξορίες, τις φυλακές, τις συνθήκες πα-
ρανοµίας.Ασυµβίβαστος αγώνας και αγωνιστική αισιοδοξία ότι στο τέ-
λος θα βγουν νικητές και δικαιωµένοι.
Πολλοί µόλις είχαν βγει από τις φυλακές και τις εξορίες. Είχαν σχεδόν
τη βαλίτσα τους έτοιµη. Ετσι δεν αιφνιδιάστηκαν και κράτησαν αγωνι-
στική στάση.∆εν έκαναν καµιά υποχώρηση απέναντι στις διωκτικές αρ-
χές της χούντας. Τράβηξαν το δρόµο της εξορίας και όσοι δεν πιάστη-
καν, µπήκαν στο δρόµο του αγώνα σε συνθήκες παρανοµίας.
Αρκετοί όµως αιφνιδιάστηκαν. Παρόλο που είχαν εµπειρίες, δεν ήταν
ατσαλωµένοι, γιατί είχαν προσαρµοσθεί στη λεγόµενη νοµιµότητα, εί-
χαν βάλει όρια στη δράση τους, βρέθηκαν µπροστά σε διλήµµατα και
τελικά υποχώρησαν.Εκαναν δηλώσεις ότι θα κάτσουν ήσυχα, δηλώσεις
αποκήρυξης, δηλώσεις µετάνοιας όπως ονοµάστηκαν. Ανάµεσά τους
ήταν και αγωνιστές µε δοκιµασία και πείρα, που είχαν αντέξει σε πολύ
πιο δύσκολες συνθήκες.
- 138 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 138Μια µεγάλη κατηγορία αγωνιστών ήταν νέοι στο κίνηµα. ∆εν είχαν
εµπειρίες. Αλλοι κράτησαν, δε φοβήθηκαν ενώ άλλοι τά ’χασαν, φο-
βήθηκαν, υποχώρησαν. Οι συλλήψεις δε σταµάτησαν µετά τις πρώτες
ηµέρες. Συνεχίστηκαν και τα επόµενα χρόνια ως το τέλος της χούντας.
Μόνο που τώρα προσπαθούσαν πιο οργανωµένα στα αστυνοµικά τµή-
µατα να «σπάσουν» όσους έπιαναν και να µην τους στείλουν εξορία.
Αρκούσε µια δήλωση ότι θα κάτσουν ήσυχα. Στην πορεία όµως, όποιος
έκανε µια τέτοια µικρή υποχώρηση, δεν τον άφηναν σε χλωρό κλαρί.
Φυσικά υπήρξαν και αρκετοί, ιδιαίτερα νέοι, που δεν έκαναν καµιά υπο-
χώρηση, αλλά δεν τους έστειλαν εξορία. Προτιµούσαν να τους έχουν
υπό συνεχή παρακολούθηση παρά να τους στείλουν εξορία, γιατί κατα-
λάβαιναν ότι εκεί θα ατσαλώνονταν µαζί µε τους άλλους έµπειρους
αγωνιστές, θα αποκτούσαν άλλη στάση, θα ολοκληρώνονταν. Αρκε-
τούς έστειλαν στα έκτακτα στρατοδικεία και από εκεί στις φυλακές.
Αξίζει όµως να σταθούµε περισσότερο στο καίριο ερώτηµα: Γιατί εί-
χαµε υποχωρήσεις από µια µερίδα αγωνιστών;
∆εν υπήρχε οργανωµένη προετοιµασία για τη στάση που έπρεπε να
κρατήσει και το εργατικό λαϊκό κίνηµα, αλλά και ο καθένας και η κάθε
µία ατοµικά απέναντι σε µια παρόµοια κατάσταση. Οσοι άντεξαν τα κα-
τάφεραν γιατί είχαν προσωπική πείρα είτε γιατί είχαν ζωντανές εµπει-
ρίες οικογενειακές είτε γιατί είχαν γνωριστεί µε την ιστορία των φυλα-
κών και των εξοριών, την ιστορία του κινήµατος και την αγωνιστική
συµπεριφορά χιλιάδων αγωνιστών. ∆εν υπήρχε η ιδεολογική προετοι-
µασία γιατί στο Κόµµα κυριαρχούσε η ιδεολογική σύγχυση και ο συµ-
βιβασµός.
ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ «ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ»
• Το πρώτο και κυριότερο είναι να καλλιεργείται αδιάκοπα θεωρητι-
κά και πρακτικά η πίστη στο δίκιο του αγώνα για τη σοσιαλιστική επα-
νάσταση και οικοδόµηση.
• Να µην κρύβονται οι απαιτήσεις και οι δυσκολίες του αγώνα.
• Να αναπτύσσεται η αγωνιστική διαπαιδαγώγηση ώστε να διαµορ-
φώνει αγωνιστικό χαρακτήρα ο καθένας και η καθεµία που µπαίνει στο
κίνηµα.
• Να αναπτύσσεται η ετοιµότητα για θυσίες, που άλλωστε αποτελεί
- 139 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 139κριτήριο της αφοσίωσης. Η ετοιµότητα να βρεθεί ο αγωνιστής απέναν-
τι στις διωκτικές αρχές και να έχει καλλιεργήσει τη θέληση, τις δυνά-
µεις του για ανυποχώρητη στάση απέναντί τους ως το τέλος.
• Να υπάρχει αντικειµενική γνώση του αντιπάλου και των µεθόδων
του.
• Να αναπτύσσεται ανυποχώρητο πνεύµα χωρίς υπολογισµό συνε-
πειών.
Στο Κόµµα µας υπάρχει πλούσια πείρα σε αυτά τα ζητήµατα που δεί-
χνει ότι ο αγωνιστής έχει ανεξάντλητες δυνάµεις και αντοχές όταν είναι
αποφασισµένος και βάζει πάνω από τον εαυτό του το Κόµµα, τον αγώ-
να, το δίκιο του αγώνα.
Και ποιες είναι οι πηγές της δύναµης που τον εξοπλίζει µε αντοχή;
Οτι εκφράζει τα συµφέροντα της εργατικής τάξης, του λαού σε κάθε
στιγµή απέναντι στην καπιταλιστική βαρβαρότητα. Οτι δεν είναι ένα
απλό άτοµο. Οτι δεν προδίδει το λαό και το Κόµµα κάτω από οποιεσ-
δήποτε συνθήκες.
Είναι µεγάλη παράδοση για το ΚΚΕ η συνεπής αγωνιστική στάση
απέναντι στην εργοδοσία, στο κράτος της, στις διωκτικές αρχές του,
στάση που έφτανε ως το εκτελεστικό απόσπασµα. Είναι µια από τις βα-
θιές ρίζες του ΚΚΕ στο λαό. Να µην το ξεχνάµε ούτε λεπτό ότι ο λαός
πάντα εκτιµά την αγωνιστική στάση και αναγνωρίζει τους πρωτοπό-
ρους αγωνιστές για τη στάση αρχών και το αγωνιστικό ήθος τους.
ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΤΥΧΗ ΤΩΝ ΣΥΛΛΗΦΘΕΝΤΩΝ
Συγκεντρώθηκαν σε διάφορα σηµεία, όπως προαναφέρθηκε, και από
εκεί µε αρµαταγωγά κατέληξαν στη Γιούρα, όπου µετά από αγώνες µε-
ταφέρθηκαν ύστερα από µερικούς µήνες σε κατοικηµένο νησί, στηΛέ-
ρο (700 κρατούµενοι, 14 Σεπτέµβρη 1967). Στην Αθήνα, όπου ένα µε-
γάλο µέρος τους συγκεντρώθηκε στον Ιππόδροµο, διαδραµατίστηκαν
τα εξής: Σκότωσαν τον Παναγιώτη Ελή εν ψυχρώ, προκειµένου να δη-
µιουργήσουν κλίµα φόβου και καθυπόταξης. Υποχρέωσαν την ίδια
στιγµή ένα ηγετικό στέλεχος της Ε∆Α-ήταν και µέλος της ΚΕ του Κόµ-
µατος, το οποίο αργότερα αποχώρησε από το Κόµµα- να τρέχει γύρω-
γύρω στον Ιππόδροµο. Στάση απαράδεκτη. ∆εν έπρεπε να κάνει ούτε
βήµα. Μπροστά στους συγκρατούµενούς του έπρεπε να είναι ακλόνη-
- 140 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 140τος έστωκαι αν αυτό στοίχιζε τη ζωή του. Σε παρόµοιες περιστάσεις έχει
µεγάλη σηµασία η στάση ηγετικών στελεχών.
Για να συντηρούν κλίµα πανικού και υποχώρησης, µετέφεραν αρκε-
τούς οι οποίοι είχαν κάνει δήλωση µε τη σύλληψή τους. Τέτοιους δη-
λωσίες τους έστειλαν µέχρι τη Γιούρα για να συνεχίσουν να πιέζουν
τους υπολοίπους. Στην πορεία τους άφησαν. Στη διάρκεια της εξορίας
έκαναν και ορισµένοι άλλοι υποχωρήσεις, αλλά η µεγάλη πλειοψηφία
κράτησε αγωνιστική στάση απέναντι στη χούντα. Εχουµε πολλές περι-
πτώσεις αγωνιστών που άντεξαν υποδειγµατικά, π.χ. νεοπαντρεµένοι
µετά 15 και 20 χρόνια φυλακής, άλλοι που δέχτηκαν πιέσεις από τα σπί-
τια τους για να κάνουν δήλωση, πολλοί που άφησαν πίσω τους οικογέ-
νειες κυριολεκτικά στους πέντε δρόµους κλπ.
ΤΙ ΗΤΑΝ Η ∆ΗΛΩΣΗ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ
Σε ατοµικό επίπεδο πίεση για αποκήρυξη των ιδεών του Κόµµατος,
του ίδιου του Κόµµατος. Υπόσχεση για εγκατάλειψη του αγώνα, υπο-
ταγή στους αντιλαϊκούς νόµους καταστολής και αποκήρυξη ακόµα και
µελών της οικογένειας. Σκοπός ήταν να τσακίζουν και να εξουθενώνουν
αγωνιστικά καθέναν που έπεφτε στα χέρια των διωκτικών αρχών, µέχρι
και να τον µετατρέψουν σε όργανό τους.
Αυτές οι µέθοδοι αποτελούν µακρόχρονη παράδοση του αστικού κρά-
τους στην προσπάθεια να κάµψει το αγωνιστικό φρόνηµα των κοµµου-
νιστών. Οι αστικοί κρατικοί µηχανισµοί είχαν συγκεντρώσει µεγάλη
πείρα τα προηγούµενα χρόνια από την αντικοµµουνιστική δράση τους
και στην περίοδο της χούντας την αξιοποίησαν εκτεταµένα. Σε κάθε
σύλληψη εφάρµοζαν και ανάλογη τακτική.Αρχιζαν από νουθεσίες, περ-
νούσαν στις απειλές και τέλος στα βασανιστήρια. Παλιότερα έφταναν
ως την εκτέλεση.
Η δήλωση έπαιρνε πολλές µορφές και ξεκινούσε µε «ανώδυνες» υπο-
σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση κατέληγε σε πλήρη εξουδετέρωση του αγω-
νιστή και καταρράκωση της αξιοπρέπειάς του.
Η πίεση για δήλωση δεν αφορούσε µόνο τα πρόσωπα, αλλά εκδηλω-
νόταν και εκδηλώνεται και σήµερα και στο ίδιο το Κόµµα. Να αποκη-
ρύξει τους σκοπούς του, την επαναστατική γραµµή πάλης, να υποχω-
ρήσει στα όρια της αστικής πολιτικής νοµιµότητας. Μαζί µε αυτό το
- 141 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 141στόχο πηγαίνει και ο στόχος να συντριβεί η επαναστατική ιδεολογική
ηθική υπόσταση του ΚΚΕ.
Η ΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΚΡΙΣΗ
Είναι πλούσια η εµπειρία, όπως αυτή καταγράφηκε στην περίοδο της
χούντας. Πολλοί που πιάστηκαν έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις Στη
διάρκεια της χούντας πιάστηκαν χιλιάδες άνθρωποι, ανάµεσά τους και
πολλοί που δεν ήταν κοµµουνιστές. Μπήκαν στον αγώνα από αντίθεση
στη χούντα και διάθεση να αγωνιστούν. Οσοι πιάνονταν, περνούσαν από
ανάκριση. Σκοπός των διωκτικών αρχών ήταν να χτυπήσουν τις παρά-
νοµες οργανώσεις, να διαλύσουν την παράνοµη δράση. Εποµένως επε-
δίωκαν να µάθουν για πρόσωπα και πράγµατα, ενώη όλη στάση και ενέρ-
γειές τους αποσκοπούσαν στη διαµόρφωση κλίµατος παντοδυναµίας.
Κάθε σύλληψη ήταν και µια ιδιαίτερη κατάσταση και είχε την ανάλο-
γη µεταχείριση. Στις συνθήκες εκείνες υπήρχε ένας µεγάλος µηχανι-
σµός παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών, ειδικοί µηχανισµοί
ανάκρισης και οµάδες εκπαιδευµένες σε βασανιστήρια. Για κάθε έναν
που πιάνονταν δηµιουργούσαν ένα περιβάλλον φόβου, τρόµου, ψυχο-
λογία υποταγής.∆ούλευαν επιστηµονικά. Σε πρώτη φάση προσπαθού-
σαν να σπάσουν µε το φόβο όσους έπιαναν, χρησιµοποιώντας διάφορα
µέσα, ανάλογα µε την περίπτωση, για να αποσπάσουν πληροφορίες. Στη
συνέχεια περνούσαν σε βασανιστήρια, εφόσον δεν απέδιδε η ψυχολο-
γική πίεση. Πολλοί είναι αυτοί που άντεξαν ως το τέλος, αλλά και πολ-
λοί που έσπασαν.
Αντεξαν όσοι ήταν προετοιµασµένοι και αποφασισµένοι και είχαν
σταθερή τακτική.Ανάµεσα τους παιδιά και κοπέλες που περνούσαν για
πρώτη φορά την πόρτα της Ασφάλειας.
Τι σηµαίνει όταν λέµε τακτική; Εκεί πρέπει να έχει συνειδητοποιήσει
ο καθένας ότι είναι µόνος του, αβοήθητος, χωρίς στήριγµα, απέναντι σε
οργανωµένες δυνάµεις του αντιπάλου που έχουν τακτική και σχέδιο
εναντίον του. Πράγµα που σηµαίνει αυτοσυγκέντρωση, πλήρη επαγρύ-
πνηση, καµιά χαλάρωση και απόφαση να βγεις νικητής. Πρέπει να ’χεις
τη δική σου τακτική, τη δική σου άµυνα απέναντι στην τακτική και τα
σχέδια του αντιπάλου, µε στόχο πάντα να βγεις νικητής. Και αν είσαι
έτσι αποφασισµένος, θα βγεις νικητής.
- 142 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 142Στη διαδικασία της ανάκρισης χρησιµοποιούσαν διάφορα τεχνάσµα-
τα και τακτικές. Μπορεί να έφερναν στοιχεία που κάποιος άλλος ίσως
να έδωσε, τα οποία να ήταν πραγµατικά.Μπορεί να σκηνοθετούσαν αν-
τιπαράθεση του ανακρινόµενου µε αυτόν που έδωσε τα στοιχεία. Μπο-
ρεί να έδιναν παραπλανητικές πληροφορίες.Μπορεί να σκηνοθετούσαν
συναντήσεις του ανακρινόµενου µε συγγενικά του πρόσωπα (πατέρα,
µάνα, παιδί), µπορεί να έβαζαν στο ίδιο κελί δικό τους άνθρωπο και να
τον παρουσίαζαν σαν συναγωνιστή, διάφορα τέτοια τεχνάσµατα. Οσοι
επιχείρησαν να ξεγελάσουν τηνΑσφάλεια µεψέµατα, όσοι επιχείρησαν
να δώσουν «ανώδυνες» πληροφορίες, βρέθηκαν σε χειρότερη θέση, σε
µεγαλύτερη πίεση.
Η µόνη αποτελεσµατική είναι η τακτική καµιάς υποχώρησης, καµιάς
αποδοχής κατηγορίας, οτιδήποτε και αν λένε, καµιά συζήτηση µε τα όρ-
γανα δίωξης.∆ε δίνουµε ονόµατα, δε λέµε µια κουβέντα, απαντάµε ξε-
ρά: «όχι, δε σας απαντάω, κάντε ό,τι θέλετε».Αυτή είναι η µόνη στάση
που επιτρέπει να βγει ο καθένας αγωνιστικά από τα χέρια των βασανι-
στών του. Και αυτό είναι το πιο σηµαντικό συµπέρασµα. Ο αγωνιστής
αντέχει. Ο φόβος είναι που γονατίζει και όχι ο πόνος από τα βασανι-
στήρια. Ζωντανή απόδειξη είναι το γεγονός ότι αρκετοί έσπασαν χωρίς
να φάνε ούτε ένα χαστούκι.
Και πώς ξεπερνάµε αυτό το φόβο, γιατί πάντα υπάρχει; Με την από-
φαση ότι θα βγεις νικητής.Με την απόφαση «κάντε ό,τι θέλετε, δεν υπο-
χωρώ, δεν κάνω βήµα πίσω». Ξεπερνώντας και την ιδέα του θανάτου.
Μόνον έτσι. ∆εν υπάρχει µεγαλύτερη ικανοποίηση όταν έχεις νικήσει
τον αντίπαλο. Είναι χιλιάδες αυτοί που τα έβγαλαν πέρα και παιδιά που
δεν είχαν περάσει ποτέ πριν την πόρτα της Ασφάλειας, που δεν ήξεραν
τι σηµαίνει κρατητήριο και όµως τα έβγαλαν πέρα παλικαρίσια γιατί ο
αγωνιστής έχει µεγάλες δυνάµεις.
Η ζωή στην εξορία και στις φυλακές είναι ένα επίσης µεγάλο κεφά-
λαιο. Θα θίξουµε µόνο µια πλευρά. Το συλλογικό κλίµα και η αλληλεγ-
γύη που κυριαρχεί βοηθάει στην αγωνιστική στάση. Μπορεί να µην
έκαναν στις εξορίες βασανιστήρια, όπως παλιότερα, αλλά ασκούσαν
- 143 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 143όµως πολύπλευρες πιέσεις. Η ατοµική στάση σε κάθε περίπτωση ήταν
καθοριστική. Ο καθένας είχε προσωπικά προβλήµατα. Υπήρχαν αγω-
νιστές που ήταν 15-20 χρόνια φυλακή. Μόλις βγήκαν έκαναν οικογέ-
νεια, µπορεί µερικοί να έκαναν και παιδί και µετά από δυο χρόνια ξανά
εξορία ή άλλοι µπορεί να δηµιούργησαν µια κάπως σταθερή ζωή και ξα-
νά πάλι εξορία. Οι οικογένειες ήταν σταθερά δίπλα τους, βοηθούσαν,
ήταν σηµαντικό ζήτηµα η αλληλεγγύη και η στήριξη. Οµως άντεξαν και
αγωνιστές µε αξιοπρέπεια, αγωνιστική στάση και τιµή παρόλο που οι
οικογένειες τους τους πίεζαν, τους ασκούσαν ψυχολογική πίεση «το
παιδί δεν µπορεί, τα χρέη µεγαλώνουν». Ορισµένοι όµως δεν άντεξαν
και έκαναν δήλωση.
Μια επίσης διδακτική ιστορία.Το 1968 έγινε η 12η Ολοµέλεια.Υπήρ-
ξε αυτή η σύγκρουση, η διάσπαση και η ανασυγκρότηση του Κόµµα-
τος. Η οπορτουνιστική µερίδα έφυγε από το Κόµµα και συγκρότησε το
λεγόµενο «εσωτερικό». Αυτό είχε αντανάκλαση και στην εξορία και
στις φυλακές, όπου και εκεί έγινε οξύτατη ιδεολογική-πολιτική πάλη.
Οι κρατούµενοι στην πλειοψηφία τους, ιδιαίτερα στοΛακκί τηςΛέρου
που ήταν οι περισσότεροι, τάχθηκαν µε το Κόµµα και ήταν σηµαντική
η συµβολή τους. Αλλά ήταν σκληρή και η πάλη στους τόπους εξορίας.
Το 1968 έγινε και η αντεπανάσταση στην Τσεχοσλοβακία. Τότε πρώ-
τος και καλύτερος ο Γλέζος, κρατούµενος, βγήκε µε δήλωση καταδίκης
της Σοβιετικής Ενωσης. Η χούντα τον αποθέωσε.
Κάναµε αγώνες, γιατί είχαµε προβλήµατα.Υπήρχαν πολλοί άρρωστοι
άνθρωποι. ∆εν υπήρχαν φάρµακα. Η τροφοδοσία ήταν υποτυπώδης.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες κάναµε απεργίες πείνας, κλεινόµασταν
στους θαλάµους, χρησιµοποιούσαµε διάφορες µορφές πάλης. Πολλοί
που ήταν ενάντια στο Κόµµα, ήτανε και απεργοσπάστες. Και επιδεικτι-
κά, µπορεί να µην κάνανε δήλωση, αλλά πηγαίνανε µπροστά στην
ασφάλεια και δε συµµετείχαν σε αυτόν τον αγώνα.Μέχρι εκεί έφτανε η
στάση τους.
∆υο λόγια για την παρανοµία. Η δράση στην παρανοµία είναι επίσης
δύσκολη υπόθεση και πλούσια η πείρα του Κόµµατος. Καθοριστικό
στοιχείο εδώείναι ο προσανατολισµός.Μπαίνωστην παρανοµία δε ση-
µαίνει ότι πάω να κρυφτώ, να λουφάρω, να σώσω το τοµάρι µου, αλλά
να οργανώσω τον αγώνα σε άλλες συνθήκες.
Φυσικά τον πρώτο καιρό υπήρχαν πολλές δυσκολίες γιατί δεν υπήρ-
- 144 -
ιστορία
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 144χε αυτή η προετοιµασία. Στην πορεία τα πράγµατα βελτιώθηκαν.
Σηµαντική επίσης είναι η επεξεργασία της τακτικής και των µεθόδων
για όσο γίνεται πιο µαζική πάλη. Σηµαντικό ήταν να µάθει ο κόσµος ότι
υπάρχει αντίσταση, υπάρχει Κόµµα, υπάρχει δύναµη που παλεύει.
Σε αυτόν τον αγώνα είχε σηµασία ο παράνοµος τύπος, οι προκηρύξεις,
διάφορα έντυπα υλικά, αλλά και η µαζική έκφραση αντίστασης που
απαιτεί ιδιαίτερες µεθόδους δουλειάς, καλό συνδυασµό της παράνοµης
µε τη νόµιµη δουλειά.Αποτέλεσµα αυτής της γραµµής ήταν και οι πρώ-
τες φοιτητικές συνελεύσεις, οι πρώτοι εργατικοί αγώνες. Ολα αυτά δεν
έγιναν αυθόρµητα, έγιναν µε την πρωτοπόρα δουλειά των παράνοµων
οργανώσεων, στις οποίες στρατεύθηκαν αρκετά παιδιά που δεν ήταν
γνωστά, άρχισαν να δηµιουργούνται και µισονόµιµες οργανώσεις και
έτσι φούντωνε η αντιδικτατορική πάλη. Και έχει µεγάλη σηµασία εδώ
η πρωτοβουλία και ευρηµατικότητα των στελεχών και µελών που κι-
νούνται σε αυτές τις συνθήκες.
Στις συνθήκες παρανοµίας παίζει µεγάλο ρόλο η παρουσία αφανών
«ηρώων». Πρόκειται για όλους εκείνους και εκείνες που στήριξαν την
παράνοµη δουλειά.∆ιέθεταν τα σπίτια τους, τα γραφεία τους, στήριζαν
πολύπλευρα τις ενέργειες της παρανοµίας. Πάντως αυτό που έχει εν-
διαφέρον είναι ότι µέσα στο λαό υπάρχουν δυνάµεις που στηρίζουν τον
αγώνα. Ανεξάντλητες. Το κίνηµα δε χάνεται. Ξαναγεννιέται ακόµα και
από τις στάχτες του.
Το 1967 µπορεί να διέλυσαν τα πάντα, όµως το κίνηµα φούντωσε.
Επαναστατική οργάνωση νεολαίας δεν υπήρχε. Η ΚΝΕ ξεκίνησε από
5-10 ανθρώπους και έγινε µαζική οργάνωση, άντλησε δυνάµεις από τη
νεολαία µέσα από τον αγώνα. Επαιξε πρωτοπόρο ρόλο στην πάλη κατά
της χούντας και βγήκε από τη δικτατορία µε κύρος, µε δυνάµεις, µε µε-
γάλη πείρα.
Η χούντα διήρκησε εφτά χρόνια. Στην αρχή καλλιεργούνταν η άπο-
ψη ότι θα τραβήξει χρόνια.Υπήρχε η εµπειρία της Πορτογαλίας και της
Ισπανίας όπου είχαν 20-30 χρόνια δικτατορία. Η προπαγάνδα της στη-
ριζόταν στην παντοδυναµία, στο άτρωτο της χούντας. Καλλιεργούσε
- 145 -
η στάση των κομμουνιστών στη δικτατορία...
07_GONTIKAS_SEL_133-146:Layout 1 8/26/10 3:16 PM Page 145την άποψη πως ό,τι και να κάνετε, όσο και να θυσιάζεστε, όσο και να
µένετε στη φυλακή, όσο και να τρέχετε από εδώ και από εκεί, το καθε-
στώς της χούντας θα κρατήσει πολλά χρόνια. Οµως αποδείχτηκε ότι κά-
θε άλλο παρά έτσι ήταν τα πράγµατα κι επιβεβαιώθηκε ότι κανένας µη-
χανισµός δεν είναι παντοδύναµος και αιώνιος, όσο και αν εµφανίζεται
έτσι. Κάθε αντιδραστικός µηχανισµός είναι ευάλωτος, βιώνει τις βαθιές
αντιφάσεις του, κάθε µορφή της εξουσίας- δικτατορίας του κεφαλαίου
είναι ιστορικά πεπερασµένη. Πολύ περισσότερο όταν υφίσταται την
πίεση της λαϊκής πάλης. Αυτό είναι το τελικό συµπέρασµα. Καµιά θυ-
σία δεν πάει χαµένη.
Η κλιµάκωση της αντιδικτατορικής πάλης συµβαδίζει µε την ανα-
συγκρότηση του Κόµµατος και της ΚΝΕ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες
είναι γνωστά τα κατοπινά γεγονότα. Αρχισαν οι διάφορες αγωνιστικές
δραστηριότητες να παίρνουν µαζική µορφή, ώσπου έφτασαν στο Πο-
λυτεχνείο και τελικά στην πτώση της χούντας σε συνδυασµό µε τις εξε-
λίξεις στο Κυπριακό.
Το καθοριστικό είναι η ασίγαστη λαϊκή πάλη. Με αυτή την πεποίθη-
ση και αισιοδοξία αντιµετωπίζουµε και σήµερα την κατάσταση. Οι ση-
µερινοί συσχετισµοί δύναµης δεν είναι παντοδύναµοι, δεν είναι αιώνι-
οι.Μέσα από τις δυσκολίεςωριµάζει και θα φουντώσει το κύµα της λαϊ-
κής αντεπίθεσης. Η ισχυροποίηση του ΚΚΕ και της ΚΝΕ είναι καθορι-
στικοί παράγοντες που θα φέρουν στην ηµερήσια διάταξη τη σοσιαλι-
στική επανάσταση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου