Εκθεση - μαρτυρίες για τον ισπανικό εμφύλιο

Εκθεση - μαρτυρίες για τον ισπανικό εμφύλιο

Ο κορυφαίοι συγγραφείς και δημοσιογράφοι Ιλία Ερενμπουργκ (ξαπλωμένος) και ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ στην Ισπανία

Μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση θα παρουσιάσει το Πολιτιστικό Κέντρο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης στη Θεσσαλονίκη (Βασ. Ολγας 108), από τις 10/10-16/11. Τίτλος της «Οι πολεμικοί ανταποκριτές του ισπανικού εμφυλίου πολέμου». Πόλεμος «γέννημα» του φρανκικού πεμπτοφαλαγγίτικου φασισμού. Η επίθεση του - οπλισμένου από τη ναζιστική Γερμανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, αλλά και την Αγγλία - Φράνκο κατά της δημοκρατικής κυβέρνησης του αγωνιστή ισπανικού λαού (17/7/1936-1/4/1939) συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή γνώμη και απασχόλησε πλήθος προοδευτικών δημοσιογράφων, συγγραφέων, διανοουμένων, καλλιτεχνών.

Στην έκθεση, μεταξύ των αντικειμένων και φωτογραφιών, περιλαμβάνονται και 31 σημαντικές ανταποκρίσεις που έγραψαν στα μέτωπα και στα μετόπισθεν προσωπικότητες. Μεταξύ άλλων και οι: Νίκος Καζαντζάκης, Ερνεστ Χέμινγουεϊ, Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί, Ιλία Ερενμπουργκ, Τζορτζ Οργουελ, Χάρολντ «Κιμ» Φίλμπι, Μάρθα Γκέρλχορν, Ιντρο Μοντανέλι κ.ά.

Οταν άρχισε ο ισπανικός εμφύλιος ο Νίκος Καζαντζάκης βρισκόταν στην Αίγινα και έγραφε τη δική του «Οδύσσεια». Αίφνης, ο διευθυντής της «Καθημερινής», Αγγελος Βλάχος, του ανακοίνωσε: «Ξέρω πως θα προτιμούσες να πας στους κόκκινους, αλλά εγώ σε στέλνω στους μαύρους, όπως τους λέτε». Ετσι ο Καζαντζάκης τον Οκτώβρη του 1936 βρέθηκε στη Λισαβόνα. Δυο μέρες μετά γράφει ανταπόκριση από την πόλη Κάθερες. Πάει στη Σαλαμάνκα, όπου ήταν το γενικό επιτελείο του Φράνκο. Εκεί παίρνει συνέντευξη από τον φημισμένο διανοητή Μιγκέλ ντε Ουναμούνο. Ο Ουναμούνο μιλά για την απομόνωσή του από τους φασίστες. Ο Ισπανός στοχαστής στην αρχή υποστήριξε τους φρανκιστές. Βλέποντας, όμως, το δολοφονικό όργιό τους κατά του λαού, σε συνέλευση στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου (12/10/1936), στα συνθήματα των φασιστών «Ζήτω ο θάνατος!» και «Να πεθάνει η διανόηση!», ανταπάντησε σθεναρά: «Θα νικήσετε αλλά δε θα πείσετε». Για την απάντησή του τιμωρήθηκε με απομόνωσή του. Λίγες βδομάδες μετά τη συνέντευξη που έδωσε στον Καζαντζάκη, ο Ουναμούνο πεθαίνει ολομόναχος.

Ο Ν. Καζαντζάκης μπροστά σε ερείπια, από τους βομβαρδισμούς του Φράνκο, στο Τολέδο (η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του συγγραφέα)

Ο Καζαντζάκης ακολούθησε τα φασιστικά στρατεύματα στο Τολέδο, μια πόλη που είχε γνωρίσει και αγαπήσει με παλαιότερο ταξίδι του (1932-1933). Βλέποντας τα ερείπια της πόλης, γράφει πως του φαίνεται σαν να επιπλέει μέσα σε πίνακα του Ελ Γκρέκο. Στη συνέχεια φτάνει στη Μαδρίτη. Οι φασίστες θαρρούσαν πως εύκολα θα νικούσαν τον αντιστεκόμενο λαό της Μαδρίτης. Χρειάστηκε, όμως, να πολεμήσουν δύο χρόνια για να την καταλάβουν. Στη Μαδρίτη ο Καζαντζάκης βρίσκει ένα γράμμα που εξείχε από το ματωμένο αμπέχονο ενός νεκρού πολιτοφύλακα. Η γυναίκα του νεκρού οδυρόταν μπροστά στη σορό του, ενώ ένα νήπιο, το κοριτσάκι του νεκρού, νιώθοντας τι συνέβη, έκλαιγε θέλοντας να δει κάποια νεογέννητα γατάκια.

Ο Καζαντζάκης έμεινε 40 μέρες στην Ισπανία. Με τις ανταποκρίσεις του («Σαράντα ημέρες εις την Ισπανίαν» τιτλοφορούνταν στην «Καθημερινή») περιέγραψε τη φασιστική θύελλα στην Ισπανία, θύελλα που εξαπλωνόταν σε όλη την Ευρώπη. Αυτά τα κείμενα του Καζαντζάκη, κατά την άποψη μερικών κριτικών, είναι «τα καλύτερα πεζά του».

Συνδιοργανωτές της έκθεσης, που επιμελήθηκε ο Κάρλος Γκαρθία Σάντσο Θεθίλια και που εντάσσεται στα «Δημήτρια», είναι οι εξής φορείς: Ινστιτούτο «Θερβάντες», Ιδρυμα «Πάμπλο Ιγκλέσιας», Μουσείο Καζαντζάκη, Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Ελληνοϊσπανικό Κέντρο Πολιτισμού Θεσσαλονίκης «Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα». Ωρες λειτουργίας: Τρίτη έως Πέμπτη, Σάββατο, Κυριακή 10πμ- 6μμ. Παρασκευή 10πμ-2μμ και 6-9μμ (είσοδος ελεύθερη. Για ομαδικές επισκέψεις προσυνεννόηση με το ΜΙΕΤ, στο 2310 295170-1).

Ο Πάμπλο Πικάσο μπροστά σε μεγάλο έργο του - καταγγελία κατά του Φράνκο, σε έκθεση στο Παρίσι

Αρ. ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ

    

Αλλόκοτες σκέψεις

1. Το θράσος είναι το έσχατο καταφύγιο των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ. Γυρνώντας ανάποδα κάθε αλήθεια, ο αρχηγός τους μας πλησιάζει ξανά με το βλέμμα εκείνου που πιστεύει πως του χρωστάμε τα πάντα. Ετσι είναι, όσο πιο πολλά επιτρέπεις τόσο πιο πολύ αποχαλινώνεται ο άλλος.

2. Αντί να περιμένουμε σαν θλιβεροί επαίτες τη μοίρα να μας δώσει όσα ψίχουλα νομίζει, ας της δώσουμε εμείς αυτό που πιστεύουμε πως της αξίζει.

3. Η ρήξη πρέπει να γίνει μόνιμη κατάσταση μέσα στην καθημερινότητα. Μια ρήξη που δε θα εξηγεί σε κανέναν την αιτία της παρουσίας της.

4. Ας διαψεύσουμε τη φράση του Πασκάλ: «Αδυνατώντας να καταστήσουμε ισχυρό τον δίκαιο, καταλήξαμε να θεωρήσουμε δίκαιο τον ισχυρό».

5. Με τα λόγια του Μεγάλου Ναπολέοντα απάντησε ο Καραμανλής στο ερώτημα γιατί ζει στην Ντίσνεϊλαντ: «Εχω το δικαίωμα να απαντώ σε όλα τα παράπονά σας μ' ένα αιώνιο εγώ. Είμαι ξέχωρος απ' όλο τον κόσμο και δε δέχομαι τους όρους κανενός. Οφείλετε να υποταχθείτε σε όλες τις ιδιοτροπίες μου και να θεωρείτε απλούστατο το ότι επιδίδομαι σε παρόμοιες διασκεδάσεις».

6. Οι ομοτράπεζοι Νεοδημοκράτες - Πασόκοι χάρη στους εκβιασμούς τους απολαμβάνουν ασυλία, την οποία η δικαιοσύνη φροντίζει (ασφαλώς γιατί είναι τυφλή) να διαιωνίζει εις βάρος μας. Εύχομαι και προσεύχομαι ν' ανοίξουν τα μάτια της.

7. Ο πολίτης καλό θα είναι ν' αντιμετωπίσει τα δύο λεγόμενα μεγάλα κόμματα σαν αρρώστια και ν' ακολουθήσει τη συμβουλή του Σενέκα: «Νοσούμε από ιάσιμα πάθη και, καθώς έχουμε γεννηθεί για το ορθό, η φύση μας βοηθά εάν θέλουμε να θεραπευτούμε».

8. Ξαφνικά ο Αλαβάνος στην αυλή του ΠΑΣΟΚ με πολλές προτάσεις. Οταν ο «μαρξισμός» περνάει στους μαστροπούς των ποσοστών, εγκαταλείπεις με γρήγορα βήματα κάθε αναμέτρηση και γίνεσαι ένας ακόμη τραγουδιστής κάτω από τα παράθυρα της εξουσίας.

9. Η αντοχή του ηγούμενου Εφραίμ είναι ένα σκάνδαλο που κάνει τους απανταχού θεολόγους να σηκώνουν τα χέρια. Τι είδους παλιμπαιδισμός είναι αυτός που έκανε τους μοναχούς στο Βατοπέδι να παίζουν «Μονόπολι» από το πρωί ως το βράδυ; Τώρα στα γεράματα χτύπησε η μεταδοτική νόσος της ιδιοκτησίας τον ηγούμενο; Γιατί η φάρα των βουλευτών της Νέας Δημοκρατίας και των Πασόκων μπήκε παρελαύνοντας κάτω από τα ράσα τους; Η θέα του κόσμου είναι καλύτερη από κει κάτω; Γιατί πώς αλλιώς να ερμηνεύσω τέτοιο συνωστισμό... Μήπως χάνουμε τίποτα και δεν το ξέρουμε εμείς οι άθεοι;

10. Η αφηρημένη Αριστερά που καλλιεργούν με δραματικότητα οι άνθρωποι του Συνασπισμού γίνεται το σήμα των απανταχού παραμυθιασμένων. Παίζουν θέατρο διαβάζοντας καταγγελίες, σίγουροι με την ασφάλεια που τους παρέχει ο ρόλος. Αποδεκτοί από το σύστημα, ευπρόσδεκτοι από το θέαμα, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να γράφουν το πιο φτηνό ρομάντσο που γεννήθηκε σε συνθήκες θερμοκηπίου από νάρκισσους που παίζουν τους επαναστάτες.

11. Γιατί γίνεται κάποιος κομμουνιστής; Ο Κίο, ο ήρωας του Αντρέ Μαλρό, απαντά: «από επιθυμία αξιοπρέπειας».

12. Ο Ρουσσόπουλος είναι από την Καισαριανή. Η Καισαριανή δεν είναι από τον Ρουσσόπουλο. Τότε τι είδους σχέση υπάρχει μεταξύ τους; Οση σχέση έχει μια φτυσιά μ' ένα άστρο, για να θυμηθώ τον Σιοράν.

Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ