Καθ' οδόν: Με τον Ηλία

Καθ' οδόν: Με τον Ηλία

Σκίτσο του Ακη Παρασόγλου, δημοσιευμένο στον «Ρ» το 1983

Ανεβαίνουμε σήμερα στις ψηλές κορφές όπου συναντιούνται θρύλοι, παραδόσεις, πολιτισμοί και θρησκείες... Κάποτε εκεί κατοικούσε ο Ηλιος. Μα σαν κατέπεσαν οι θεοί από τον Ολυμπο... έσβησε ο Ηλιος. Στις κορυφές ανέβηκε ο προφήτης Ηλίας. Εκτισε τα εκκλησάκια του και παρέλαβε το άρμα του Ηλιου. Ετσι ο αρματηλάτης Αϊ-Λιάς των μεταχριστιανικών χρόνων είναι ο εφορος των καιρικών φαινομένων. Αυτός που ρυθμίζει τη βροχή, τη βροντή και τον κεραυνό. Λέει ο λαός πως όταν αστράφτει και βροντά είναι ο Αϊ-Λιάς που πάνω στο άρμα του κυνηγά το διάβολο.

Η ετυμολογία του ονόματος

Το όνομα Ηλίας είναι η μετάφραση του εβραϊκού Eliyahy (= Θεός μου είναι ο Γιαχβέ) προερχόμενο από την Παλαιά Διαθήκη. Με τον εκχριστιανισμό των Ελλήνων ο λαός «βάπτισε» τον Εβραίο προφήτη Ηλία στους δικούς του θρύλους και παραδόσεις και έτσι διαδόθηκε ευρύτατα το όνομα Ηλίας (Το μόνο από τα ονόματα της ΠΔ που έχει τόσο πλατιά διάδοση. Αντιπροσωπεύει το 1,35% των ανδρικών ονομάτων, όταν ο Πέτρος και ο Παύλος που θεωρούνται οι στυλοβάτες του χριστιανισμού αντιπροσωπεύουν το 1% και 0,5% αντίστοιχα).

Ο προφήτης Ηλίας

Ο προφήτης Ηλίας έζησε τον 9 π.Χ. αιώνα. Ο βίος και τα έργα του προσδίδουν χαρακτήρα Εβραίου εθνικού ήρωα, υπεραμυνόμενου του θεού του Ισραήλ. Εζησε σε μια περίοδο που εξαιτίας της ανάπτυξης της γεωργίας και του εμπορίου αλλάζουν οι παραγωγικές συνθήκες στην περιοχή. Αυτό προκαλεί την αντίδραση των λαϊκών στρωμάτων που δε δέχονταν τους πολιτικούς και κοινωνικούς νεωτερισμούς και ήθελαν να κρατήσουν τις προηγούμενες μορφές κοινωνικού βίου και ιδίως την κοινοκτημοσύνη. Τηρούσαν πιστά τις θρησκευτικές τους παραδόσεις, ενώ οι πλούσιοι νεωτέριζαν σε όλα και άρχισαν να λατρεύουν εισαγόμενους θεούς. Από τη μια μεριά, η άρχουσα τάξη που νεωτέριζε και όσο περνούσε ο καιρός τόσο το έριχνε στην καλοπέραση και στην εκμετάλλευση και από την άλλη ο πολύς λαός που δυστυχούσε. Η άρχουσα τάξη στην αμάχη είχε προστάτη το επίσημο κράτος, ενώ ο λαός ήταν ακέφαλος. Μέσα από τη σύγκρουση αυτή βγήκαν και οι πνευματικοί ηγέτες του λαού. Αυτοί ήταν οι προφήτες. Ενας από αυτούς ήταν ο προφήτης Ηλίας. Το σύνθημά του ήταν «διωγμός κάθε ξένης θρησκείας και επαναφορά της λατρείας του Γιαχβέ». Η διδασκαλία του έκρυβε και την αντίδραση σε κάθε νεωτερισμό (πάντα οι θρησκευτικές συγκρούσεις κρύβουν την ταξική σύγκρουση).

Γρηγοριάδης Κώστας

Σύμφωνα με το συναξάρι του ζούσε σε μια σπηλιά στην κορυφή του βουνού, άνοιγε και έκλεινε τους ουρανούς, διέσχιζε στα δύο τον Ιορδάνη, είχε τη δύναμη να κατεβάζει φωτιά από τον ουρανό και να σκοτώνει τους εχθρούς, να προκαλεί βροχή και, τέλος, ανελήφθη στους ουρανούς μέσα σε πύρινο άρμα.

Δίας - Ηλιος - Ηλίας

Η συνήχηση Ηλιος - Ηλίας υπήρξε η γέφυρα εννοιών μεταξύ αρχαιότητας και χριστιανισμού. Ο Ηλιος με τη θεϊκή ιδιότητα στην αρχαιότητα ταυτιζόταν με το Δία, θεό, εκτός των άλλων, των μετεωρολογικών φαινομένων και γι' αυτό προσαγορεύεται νεφεληγερέτης, Υέτιος και Κεραύνιος. Ο προφήτης Ηλίας αντικατέστησε το Δία των αρχαίων μας προγόνων και τους ναούς του Ηλίου στις κορυφές των βουνών, όπου βρίσκονται τα εκκλησάκια του. Το Δία το νεφοκράτη, τον κύριο του ήλιου, αλλά και της αστραπής, της βροντής και των ανέμων, δηλαδή, το ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών. Μ' αυτή του την ιδιότητα ο Δίας λατρευόταν στην αρχαία Ελλάδα την ίδια εποχή που γιορτάζεται και ο προφήτης Ηλίας, δηλαδή τις πρώτες μέρες του τελευταίου δεκαήμερου του Ιούλη, κατά τα λεγόμενα κυνικά καύματα. Η ιδιότητα του προφήτη Ηλία ως ρυθμιστή των καιρικών συνθηκών, ιδιότητα που την κληρονόμησε από το νεφεληγερέτη Δία, γίνεται φανερή, ανάμεσα σε άλλα, και από τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις που γίνονται τη μέρα της γιορτής του.

Ο Αϊ-Λιάς των θαλασσινών

Ο Αϊ-Λιάς συνδέθηκε και με τα βάσανα των θαλασσινών. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αϊ-Λιάς ήταν ναύτης που η θάλασσα προσπάθησε πολλές φορές να τον πνίξει. Βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να βρει ένα μέρος που να μην ξέρουν τι είναι θάλασσα και τι καράβι. Πήρε ένα κουπί στον ώμο και τράβηξε για τη στεριά και όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που κρατάει στα χέρια του. Κι όσο του απαντούσαν «κουπί», τραβούσε ψηλότερα. Προχώρησε, προχώρησε και κάποια στιγμή συνάντησε έναν τσοπάνη και τον ρώτησε τι ήταν αυτό που βαστούσε. Ο τσοπάνης το κοίταξε καλά καλά και ύστερα του είπε «ξύλο είναι». Ο Αϊ-Λιάς γέλασε ικανοποιημένος και έμεινε από τότε κοντά στους ανθρώπους των βουνών. «Στένει ολόρθο το κουπί, χτίζει μια καλύβα και αποφασίζει να μείνει εκεί όλη του τη ζωή. Για τούτο τον Αγιο Ηλία τον βάνουν πάντα στα ψηλώματα» (Ανδρ. Καρκαβίτσας).

Ο μύθος αυτός έχει τις ρίζες του σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά επεισόδια της Οδύσσειας, Ραψωδία Λ. Οταν ο Οδυσσέας, κατά τη συμβουλή της Κίρκης, αποφασίζει και κατεβαίνει στον Αδη για να συναντήσει την ψυχή του Τειρεσία και να μάθει τι να κάνει για να γλιτώσει από τα βάσανα και το άγριο κυνηγητό του Θεού της θάλασσας, ο Τειρεσίας τού αποκρίνεται ότι σαν έρθει κάποτε στην Ιθάκη και τελειώσει με το φόνο των μνηστήρων, να μη νομίσει ότι όλα τέλειωσαν τότε. Οφείλει να πετύχει την εξιλέωση από τον Ποσειδώνα με τον εξής τρόπο: Θα πάρει στον ώμο του ένα κουπί, το σύμβολο της ναυτικής ζωής στο βασίλειο του εξοργισμένου θεού, και θα προχωρήσει όλο και πιο πολύ προς τα μεσόγεια. Κάποτε θα φτάσει σε μέρος που οι κάτοικοί του δε θα ξέρουν τι είναι η θάλασσα, δε θα τρώνε τροφές αλατισμένες και δε θα ξέρουν τι είναι καράβι ή τι κουπί. Θα αποδείξει ότι έφτασε σε έναν τέτοιο τόπο όταν θα συναντηθεί με κάποιο στρατοκόπο και θα του απαντήσει ότι αυτό που κρατά στον ώμο του είναι «αθηρηλοιγός», δηλαδή πλατύ ξύλινο φτυάρι με το οποίο λικνίζουν τα αλωνισμένα στάχυα. Φτάνοντας εκεί, συνεχίζει ο Τειρεσίας, ο Οδυσσέας οφείλει να μπήξει όρθιο στη γη το κουπί και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα. Σύμφωνα με τους μελετητές του Ομήρου, ο τόπος αυτός είναι η Ηπειρος.

Ηρακλής ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ

    

Καλοκαιρινά μυστήρια

«Ο ασώματος άνθρωπος» του Τζον Ντίξον Καρ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Τόπος», σε μετάφραση του Νεοκλή Γαλανόπουλου, θα μας κρατήσει ευχάριστη συντροφιά φέτος το καλοκαίρι. Οι περισσότεροι από εμάς που αγαπούμε το αστυνομικό, το νουάρ, το θρίλερ, οπωσδήποτε ακόμα και αν δεν τον έχουμε διαβάσει, θα έχουμε ακουστά για τον Αμερικανό συγγραφέα των αστυνομικών ιστοριών μυστηρίου, ο οποίος θεωρείται από τους σημαντικότερους συγγραφείς της λεγόμενης «Χρυσής Εποχής» της αστυνομικής λογοτεχνίας, όπου κυριαρχούσαν παράξενες ιστορίες με άλυτα αινίγματα. Τα περισσότερα έργα του Καρ - άλλωστε έχει γράψει πολλά βιβλία με διάφορα ψευδώνυμα - διαδραματίζονται στην Αγγλία, όπου ο συγγραφέας έζησε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και αφορούν τη διαλεύκανση αδύνατων εγκλημάτων από εκκεντρικούς ντετέκτιβς, όπως ο Γάλλος Αντρι Μπενκολέν, ο λεξικογράφος δρ Γεδεών Φελ, ο δικηγόρος σερ Χένρι Μεριβέιλ και ο συνταγματάρχης Μαρτς του Τμήματος Αλλόκοτων Υποθέσεων! Και εδώ, σε τούτη την απίστευτη ιστορία, ο δόκτωρ Φελ καλείται να δώσει τη δική του εξήγηση: πώς δύο φόνοι διαπράχθηκαν με τέτοιον τρόπο, ώστε ο δολοφόνος να μην είναι μονάχα αόρατος αλλά ελαφρύτερος και από τον αέρα...

«Ο Ασώματος Ανθρωπος» δίκαια θεωρείται, μαζί με τα «Εγκλήματα της οδού Μοργκ» του Εντγκαρ Αλαν Πόου, το αρχέτυπο της ιστορίας του αστυνομικού μυστηρίου, αυτών που, από τον Ασώματο άνθρωπο και μετά, ορίζονται στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας ως «Μυστήρια του κλειδωμένου δωματίου». Η πιστή μετάφραση του Νεοκλή Γαλανοπούλου αναδεικνύει το εμπνευσμένο μυθιστόρημα του Καρ.

Τιτίνα ΔΑΝΕΛΛΗ