ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση

ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ

Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση

«Θα 'μουνα έξι ετών, όταν μέσα στον ηλεκτρικό Αθηνών - Πειραιώς έβλεπα δύο κόσμους, χωρίς κανένας να μου μιλάει γι' αυτούς: Γυναίκες με καπέλα παριζιάνικα, με λουλούδια ή φτερά, με κοσμήματα ευρωπαϊκά και δίπλα Καστελοριζιές - γυναίκες απ' το Καστελόριζο - με μεταξωτές ριγωτές κάλτσες, με τα χρυσοκέντητα βελούδινα πανωφόρια τους, με τον κεφαλόδεσμό τους σαν της Παναγίας. Ανατολίτισσες και Παριζιάνες πηγαίνανε στην εκκλησία... Τι φοβερό να γεννηθείς σ' ένα χωριό που είναι σταυροδρόμι. Πικρό προνόμιο».

Τις δύο βασικές αναζητήσεις της εικαστικής δημιουργίας του Γιάννη Τσαρούχη επιχειρεί να παρουσιάσει η μεγάλη έκθεση έργων του, που φιλοξενείται στο ισόγειο του εργοστασίου Φιξ. Τίτλος της: «Γιάννης Τσαρούχης. Ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Επιλογές από τη Συλλογή του Ιδρύματος Γ. Τσαρούχη». Πρόκειται για τη μεγαλύτερη, μετά θάνατον, έκθεση έργων του καλλιτέχνη, η οποία περιλαμβάνει ζωγραφικές δημιουργίες, προσχέδια και σκηνογραφικές μακέτες, που προέρχονται αποκλειστικά από τη συλλογή του Ιδρύματος - Μουσείου Γ. Τσαρούχη. Χωρίς να έχει αναδρομικό χαρακτήρα, καλύπτει ένα ευρύ χρονικό φάσμα της δημιουργικής πορείας του καλλιτέχνη, από τα μέσα της δεκαετίας του '20 έως τη δεκαετία του '80. Η συλλογή του Ιδρύματος Γ. Τσαρούχη αριθμεί 4.000 περίπου έργα και περιλαμβάνει όχι μόνο γνωστά και εντελή ζωγραφικά έργα αλλά και ενδιαφέρουσες ημιτελείς σπουδές, ασκήσεις, αντιγραφές και παραλλαγές του ίδιου θέματος, επιτρέποντας μια διείσδυση στην ίδια τη δημιουργική διαδικασία.

Ερμηνευτικός πλούτος

Η επιμελήτρια της έκθεσης και διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Αννα Καφέτση , επέλεξε αυτά που«μας φέρνουν εγγύτερα στον γενετικό πυρήνα της καλλιτεχνικής πράξης», εκεί όπου μπορεί να δει κανείς το ίδιο θέμα δουλεμένο σε πολλές παραλλαγές και με διαφορετικές τεχνοτροπίες, υλικά και τεχνικές. Ο ερμηνευτικός πλούτος, που προσφέρει αυτό το πρωτογενές υλικό εργαστηρίου, αποκαλύπτει αμφιταλαντεύσεις, δισταγμούς και παλινδρομήσεις του δημιουργού.

Κύριος στόχος της έκθεσης, όπως φαίνεται και από το διλημματικό χαρακτήρα του τίτλου, είναι να αναδείξει ως πηγή δημιουργικότητας και καλλιτεχνικού πλουραλισμού τη μόνιμη αισθητική ταλάντευση του Γιάννη Τσαρούχη, ανάμεσα σε δύο διαφορετικές και αντιτιθέμενες πολιτισμικές πραγματικότητες και παραδόσεις.

Εκτός από τις πολυπληθείς διαχρονικές καλλιτεχνικές αναφορές, ο επισκέπτης της έκθεσης θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τη διαρκή αναμέτρηση του τσαρουχικού έργου με δύο αντικρουόμενα συστήματα αναπαράστασης, το χρωματικό («ανατολίτικο») και το ψευδαισθησιακό («δυτικό»).

Οπως σημειώνει στον κατάλογο η Α. Καφέτση, «μέσα από το υλικό της έκθεσης μπορεί κανείς να διαπιστώσει όχι μόνο την πολυμερή ενασχόληση με καλλιτεχνικές μορφές και πρακτικές τόσο διαφορετικές όσο οι λαϊκές - διακοσμητικές τέχνες, η υφαντική, η αγιογραφία, η κοσμική ζωγραφική του φορητού πίνακα, η θεατρική σκηνογραφία, η ποίηση, το γράψιμο και η σκηνοθεσία, αλλά και μια εξίσου ενθουσιώδη έλξη από το θέατρο σκιών του Καραγκιόζη και το αρχαίο δράμα, την όπερα και το ρεμπέτικο τραγούδι, το μπαλέτο και το ζεϊμπέκικο χορό».

«Ο θεατής έχει επίσης την ευχέρεια να παρακολουθήσει τη μαθητεία και άσκηση του ζωγράφου σε περιοχές της εικαστικής παράδοσης, που στις αρχές της δεκαετίας του '30 συνδέονται με το βυζαντινό-λαϊκό ιδίωμα του Κόντογλου, την "αφελή" ζωγραφική του Θεόφιλου και των αφισών του Δεδούσαρου και του Σ. Σπαθάρη . Στη συνέχεια ανοίγονται προς την αρχαία ελληνική αγγειογραφία και την ελληνιστική και κοπτική ζωγραφική και διευρύνονται τις τελευταίες δεκαετίες με το μπαρόκ, τους Ολλανδούς και Γάλλους ζωγράφους του 17ου αιώνα, τους νατουραλιστές του 19ου αιώνα και τη ζωγραφική των κεντρο- ασιατικών τοιχογραφιών... Αντίθετα, ο διάλογος με σύγχρονους Ευρωπαίους καλλιτέχνες περιορίζεται κατά κύριο λόγο στον Ματίςκαι λιγότερο στον Πικάσο».

Οκτώ ενότητες

Το υλικό της έκθεσης χωρίζεται σε οκτώ ενότητες, αποκαλύπτοντας διάφορες όψεις του αισθητικού διχασμού του ζωγράφου, μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Σε κάθε μια από τις ενότητες προβάλλεται το κύριο ταξινομικό γνώρισμα.

Στην «Ασκηση» ο ζωγράφος μαθητεύει και δοκιμάζει τις δημιουργικές του ικανότητες μέσα από πολλούς και διαφορετικούς δρόμους. Στην«Αντιγραφή» τα πολλαπλά και ετερογενή αντιγραφικά του ενδιαφέροντα κεντρίζονται από επώνυμες και ανώνυμες μορφές τέχνης και διασταυρώνονται με την έφεσή του να προετοιμαστεί για την αντιγραφή της πραγματικότητας. Η ενότητα «Σχέδιο - Χρώμα» παρακολουθεί τη δημιουργική διαδικασία από το αρχικό νατουραλιστικό προσχέδιο με μολύβι, στο τελικό χρωματικό έργο. Στην «Επανάληψη» «ο θεατής παρακολουθεί ταυτόχρονες παλινδρομήσεις και μια άοκνη άσκηση πάνω στους δύο αναπαραστατικούς τρόπους, τη νατουραλιστική μίμηση και το χρωματικό εξπρεσιονισμό». Με τα έργα αυτά αναδεικνύεται ο διχασμός του ζωγράφου ανάμεσα στους δύο ελκυστικούς γι' αυτόν τρόπους πραγμάτευσης του θέματος.

Στην ενότητα «Διακειμενικότητα» παρακολουθούμε ένα ευρύτατο πλέγμα διακειμενικών σχέσεων με τεχνοτροπίες και έργα από την ιστορία της τέχνης στην Ευρώπη και την Ανατολή. Αναφέρουμε τον υπόλευκο ή κεραμιδί κάμπο της αρχαίας αγγειογραφίας και των αφισών του Καραγκιόζη, τις ανώνυμες φωτογραφίες πλανόδιων φωτογράφων, τα πορτρέτα του Φαγιούμ, τις νέγρικες μάσκες του κυβισμού, έργα των Καραβάτζιο, Βερμέερ, Κουρμπέ... Στην ενότητα «Σχέδιο - Οφθαλμαπάτη» συγκεντρώνονται έργα, στα οποία επιχειρείται η επιστροφή σε αρχές και αξίες της κλασικής ζωγραφικής, ενώ στην «Αλληγορία» εντάσσονται σχεδιαστικές και ζωγραφικές παραλλαγές του έργου «Τέσσερις Εποχές» και τρία δείγματα της σειράς «Δώδεκα Μήνες». Τέλος, στην ενότητα «Σκηνή» αντιπαρατίθενται ζωγραφικά έργα με θεατρική δράση, σκηνογραφική ή και σκηνοθετική πρόθεση. Μακέτες σκηνογραφίας που προορίζονταν για όλα σχεδόν τα θεατρικά είδη, και επιπλέον για όπερα και μπαλέτο.

«Είχα καταλάβει», έγραφε ο Γ. Τσαρούχης, «πως δεν υπήρχαν μόνο δύο ζωγραφικές αλλά και δύο κόσμοι. Υπήρχαν δύο μουσικές, δύο τρόποι να ντύνονται οι άνθρωποι, δύο τρόποι να χορεύουν και να τραγουδούν, δύο τρόποι να φέρονται. Υπήρχε η Δύση και η Ανατολή...Ενα μεγάλο μέρος της δραστηριότητός μου το κατανάλωσα για να γνωρίσω αυτούς τους δύο κόσμους. Επανέρχομαι κάθε τόσο σ' αυτές τις δύο αντιλήψεις, πότε στη μία, πότε στην άλλη, και αυτό σχηματίζει την ιστορία της ζωγραφικής μου...».

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ