Η αυτοβιογραφική μνήμη βασικό στοιχείο της ανθρώπινης νοημοσύνης

Η αυτοβιογραφική μνήμη βασικό στοιχείο της ανθρώπινης νοημοσύνης

Η αντίληψη του παρελθόντος και του μέλλοντος είναι άρρηκτα δεμένες μέσα στο μυαλό μας. Πρόσφατες μελέτες για την αντίληψη του χρόνου έδειξαν ότι, όταν προσπαθούμε να φανταστούμε το μέλλον, χρησιμοποιούμε πολλές από τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανάμνηση του παρελθόντος και αντίστροφα. Η μνήμη είναι η βάση για την αντίληψη του μέλλοντος.

Η εικασία ότι η προβολή του εαυτού μας στο μέλλον εμπλέκει τα ίδια εγκεφαλικά κυκλώματα που χρησιμοποιούμε για να θυμηθούμε τον εαυτό μας στο παρελθόν, διατυπώθηκε το 1985, από το νευρολόγο Εντελ Τούλβινγκ, μετά από μελέτη ενός ασθενή με εγκεφαλική κάκωση, που του επέτρεπε μεν να θυμάται διάφορα πράγματα, αλλά τίποτα απολύτως από όσα συνέβαιναν στον ίδιο. Χρήση τομογράφων μαγνητικού πυρηνικού συντονισμού έδειξε ότι πράγματι κατά την ανάκληση αναμνήσεων που έχουμε βιώσει άμεσα ενεργοποιούνται οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου, όπως όταν σκεφτόμαστε τον εαυτό μας στο μέλλον, σε αντιδιαστολή με εκείνες που ενεργοποιούνται όταν επικεντρώνουμε στο παρόν.

Περίπου στην ηλικία των 4 ετών, τα παιδιά αρχίζουν να διατηρούν συνεκτικές μνήμες όσων τους συμβαίνουν στην καθημερινή τους ζωή. Ερευνα που έγινε με τρίχρονα και τετράχρονα παιδιά έδειξε ότι μόνο τα τετράχρονα (και μεγαλύτερα) έχουν την ικανότητα να προβάλλουν στο μέλλον μια εμπειρία τους για να λύσουν ένα πρόβλημα, όπως το άνοιγμα ενός κουτιού με παιχνίδια με χρήση ενός κλειδιού συγκεκριμένου σχήματος. Τα μικρότερα παιδιά, παρότι τους είχε γίνει η ίδια επίδειξη για το κλειδί που ανοίγει το κουτί, όταν ξαναβρίσκονταν μπροστά στο πρόβλημα, διάλεγαν ένα κλειδί στην τύχη.

Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Σταν Κλάιν, η ίδια η εμφάνιση της ικανότητας απομνημόνευσης της αλληλουχίας των εμπειριών, ίσως ήταν αποτέλεσμα του εξελικτικού πλεονεκτήματος που έδινε, ακριβώς επειδή δημιουργούσε τη δυνατότητα προετοιμασίας για την ενδεδειγμένη συμπεριφορά σε ανάλογες συνθήκες στο μέλλον.

Ικανότητα των θηλαστικών

Η πρόδρομη ικανότητα του νοητικού «ταξιδιού» στο χρόνο ίσως να εμφανίστηκε στα θηλαστικά ήδη πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια. Οι επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν ενδείξεις αυτής της ικανότητας μελετώντας ποντίκια στο εργαστήριο. Οταν ένας ποντικός μετακινείται σε ένα χώρο, είτε πρόκειται για λιβάδι, είτε για εργαστηριακό λαβύρινθο, κωδικοποιεί ένα χάρτη στον ιππόκαμπό του, μια περιοχή του εγκεφάλου στην κεντρική περιοχή του οργάνου. Οι νευρώνες στον ιππόκαμπο ενεργοποιούνται σε διάφορα σημεία κατά μήκος της διαδρομής. Οταν ο ποντικός ξανακάνει την ίδια διαδρομή, «ανάβουν» οι ίδιοι νευρώνες με την ίδια διαδοχή.

Σε έρευνα που έγινε το 2009 διαπιστώθηκε ότι όταν οι ποντικοί σταματούν για να ξεκουραστούν, καθώς κινούνται μέσα σε έναν εργαστηριακό λαβύρινθο, μερικές φορές κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων αυτών οι «νευρώνες τοποθεσίας» ενεργοποιούνται, πυροδοτώντας με την ίδια σειρά, αλλά 20 φορές πιο γρήγορα, σε σχέση με το ρυθμό που πυροδοτούνταν όταν το ζώο έκανε τη διαδρομή. Φαίνεται σα να φέρνουν στο μυαλό τους το ταξίδι μέσα στο λαβύρινθο.

Επιστήμονες του πανεπιστημίου της Μινεσότα πραγματοποιούν τώρα το ίδιο πείραμα σε βελτιωμένη μορφή. Ηδη, διαπίστωσαν ότι ορισμένες φορές που οι ποντικοί μέσα στο λαβύρινθο προσπαθούν να επιλέξουν αν θα στρίψουν δεξιά ή αριστερά, η πυροδότηση των «νευρώνων τοποθεσίας» δείχνει σα να φαντάζονται να τρέχουν άλλοτε προς τη μία και άλλοτε προς την άλλη κατεύθυνση. Φαίνεται σα να εξετάζουν όλες τις εναλλακτικές λύσεις, προβάλλοντας τον εαυτό τους σε διάφορες μελλοντικές καταστάσεις, προσπαθώντας να αποφασίσουν προς τα πού να πάνε στη συνέχεια.

Σε ανώτερο επίπεδο στον άνθρωπο

Αλλες μελέτες δείχνουν ότι και στον άνθρωπο ο ιππόκαμπος παίζει κρίσιμο ρόλο στην ικανότητα αντίληψης του μέλλοντος. Η καταστροφή του την εμποδίζει, ενώ όταν ο υγιής εγκέφαλος σκέφτεται το μέλλον, ο ιππόκαμπος είναι ένα από τα σημεία που ενεργοποιούνται. Βεβαίως, στον άνθρωπο, η αντίληψη αυτή είναι πολύ πέραν εκείνης του ποντικού. Δεν μπορούμε απλώς να φανταστούμε τον εαυτό μας να περπατά μέσα σε ένα δάσος. Μπορούμε να ταξιδέψουμε μπροστά και στο κοινωνικό μέλλον, προβλέποντας πώς θα αντιδράσουν οι άλλοι άνθρωποι σε ό,τι κάνουμε ή πούμε.

Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πότε οι πρόγονοί μας πέρασαν σε αυτό το ποιοτικά ανώτερο επίπεδο νοητικής χρονικής πλοήγησης. Ισως αυτό να έγινε την περίοδο που εμφανίστηκαν τα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως φαίνεται να δείχνει η ιστορία του χιμπατζή στη Σουηδία, που μάζευε πέτρες, πριν ανοίξει ο ζωολογικός κήπος, ώστε να έχει αρκετά πυρομαχικά για να πετάει στους επισκέπτες όταν εμφανιστούν. Βεβαίως, για να είμαστε σίγουροι ότι ο χιμπατζής κατάφερε να φαντάζεται τον εαυτό του μερικές ώρες μπροστά και μάζευε τις πέτρες ώστε να είναι έτοιμος, θα έπρεπε να μας το πει ο ίδιος.

Το γεγονός ότι οι χιμπατζήδες δεν μιλάνε είναι ίσως ένα στοιχείο της φύσης του νοητικού ταξιδιού στο χρόνο. Η γλώσσα, που αναπτύχθηκε μόλις πριν από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που κάνει τον άνθρωπο να διαφέρει από τα άλλα βιολογικά είδη. Ισως όταν αναπτύχθηκε η γλώσσα στους προγόνους μας, να μετέβαλε την ικανότητά τους για νοητικά ταξίδια στο χρόνο. Μπορούσαν πια να διηγούνται ιστορίες για τη ζωή τους και να χρησιμοποιούν αυτό το υλικό για να συνθέτουν νέες ιστορίες για το μέλλον.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»

    

Καταιγίδες αντιύλης από κεραυνούς!

Οι ισχυρές εκρήξεις σωματιδίων και φωτεινής ακτινοβολίας, που είναι γνωστές ως εκρήξεις ακτίνων γάμμα, οφείλονται σε μακρινά βίαια αστρονομικά φαινόμενα, όπως οι εκρήξεις αστέρων και οι συγκρούσεις μαύρων τρυπών. Αλλά οι μικρότερης κλίμακας εκρήξεις, γνωστές ως επίγειες εκλάμψεις ακτίνων γάμμα, προέρχονται από ένα πολύ πιο κοντινό και συχνό φαινόμενο: Τους κεραυνούς και τις αστραπές των μεγάλων καταιγίδων. Δύο δορυφόροι, που αρχικά σχεδιάστηκαν για να παρατηρούν τις ακτίνες γάμμα που προέρχονται από το Διάστημα, συνέλαβαν επ' αυτοφόρω τις ατμοσφαιρικές εκλάμψεις, αποκαλύπτοντας ότι εκλύουν πολύ περισσότερη ενέργεια απ' ό,τι υπολογιζόταν και ότι επιπλέον εκλύουν ρεύματα σωματιδίων αντιύλης!

Σύμφωνα με μελέτη 130 εκλάμψεων, που κατέγραψε ο ιταλικός δορυφόρος AGILE, τα σωματίδια έχουν τετραπλάσια ενέργεια απ' ό,τι είχαν υπολογίσει προηγούμενες μετρήσεις και εκατοντάδες φορές περισσότερη από εκείνη των σωματιδίων των συνηθισμένων κεραυνών.

Σύμφωνα με άλλη μελέτη, βασισμένη στο αμερικανικό διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων γάμμα, που φέρει το όνομα του φυσικού Ενρίκο Φέρμι, περίπου 10% από τα σωματίδια των επίγειων εκλάμψεων ακτίνων γάμμα είναι ποζιτρόνια, δηλαδή τα θετικά φορτισμένα σωματίδια αντιύλης που είναι αντίστοιχα των ηλεκτρονίων της κανονικής ύλης. Είναι η πρώτη φορά που επιβεβαιώνεται με άμεση παρατήρηση και στις επίγειες εκλάμψεις ακτίνων γάμμα το γνωστό στους φυσικούς φαινόμενο της μετατροπής μέρους των ακτίνων σε ζεύγη ηλεκτρονίων - ποζιτρονίων. Παραμένει άγνωστο γιατί μόνο ορισμένοι κεραυνοί και αστραπές παράγουν ακτίνες γάμμα και αντιύλη, ενώ οι υπόλοιποι όχι.