ΑΛΕΚΟΣ ΞΕΝΟΣ Ο συνθέτης της Εθνικής Αντίστασης

ΑΛΕΚΟΣ ΞΕΝΟΣ

Ο συνθέτης της Εθνικής Αντίστασης

Ο Αλέκος Ξένος, 18χρονος, μέλος της μπάντας της ΙΙ Μεραρχίας

Αξιο κάθε επαίνου και για την πρωτοβουλία του και για την ποιότητα και το μέγεθος του αφιερώματος στον αξέχαστο αγωνιστή και συνθέτη της Εθνικής Αντίστασης Αλέκο Ξένο, στο τελευταίο του τεύχος (τόμος ΚΕ', 3-4) είναι το περιοδικό της Ζακύνθου «Επτανησιακά Φύλλα». Αυτό, το πάντα εξαιρετικά σοβαρό και ποιοτικό - φιλολογικό, λογοτεχνικό, λαογραφικό και ιστορικό - περιοδικό, από τα πλέον υποδειγματικά πολιτιστικά περιοδικά της περιφέρειας, δεν έκανε ένα σύνηθες, διεκπεραιωτικό αφιέρωμα για τον Ζακύνθιο συνθέτη και αγωνιστή. Τον τίμησε, όπως του πρέπει, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 10 χρόνων από το θάνατό του (1/9/1995). Τον τίμησε με ένα αφιέρωμα 660 σελίδων μεγάλου μεγέθους, όπου περιλαμβάνονται: Αυτοβιογραφικές σελίδες του. Πλήθος μαρτυριών συμπατριωτών και συναγωνιστών του για τη ζωή, το ήθος και τους αγώνες του. Απόψεις ομοτέχνων του για τη μεγάλη αξία και πολυμορφία του συνθετικού έργου του καθώς και τη γενικότερη προσφορά του στη μουσική του τόπου μας. Ντοκουμέντα, επίσημα έγγραφα, αλληλογραφία του, φωτογραφίες από διάφορες περιόδους και δράσεις στη διάρκεια της ζωής του. Παρτιτούρες έργων του, σημειώσεις του, προγράμματα συναυλιών του, κλπ.

Το αφιέρωμα με τίτλο «Ο Ζακύνθιος συνθέτης της Εθνικής Αντίστασης Αλέκος Ξένος (1912-1995)» προτάσσει δύο αυτοβιογραφικές ρήσεις του Αλέκου Ξένου. Τις παραθέτουμε εις μνήμην του: «... έδινα τα πάντα για τους αδύνατους, για το ανθρώπινο δίκιο». «Σ' όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής μου ζωής δεν ένιωσα μεγαλύτερη και πληρέστερη συγκίνηση και ευτυχία από τούτες τις μέρες. (σ.σ. εννοεί τις μέρες των απελευθερωτικών αγώνων στο Βουνό, όπου και ο ίδιος βγήκε). Αυτό το ψυχικό και πνευματικό αγκάλιασμα μ' ένα λαό περήφανο, χαρούμενο, δυνατό, να πέφτει στη μάχη για να αναστήσει μια ευτυχισμένη, δημιουργική Ελλάδα».

«Ενσαρκωτής φωτεινών ιδανικών»

Αξιο αναφοράς είναι και το προλογικό σημείωμα, με τίτλο «Μικρή "Συμφωνία" για τον Αλέκο Ξένο», υπογραφόμενο από τον εκδότη και υπεύθυνο της ύλης του περιοδικού Διονύση Σέρρα, ο οποίος χαρακτηρίζει το αφιέρωμα, μεταξύ άλλων, ως εξής: «Σελίδες Μνήμης ζωτικής (προσωπικής ή συλλογικότερης υφής και σημασίας), σε μέρες περισσής λησμοσύνης ή άγνοιας και απάθειας, σύγχυσης και δυσηχίας, αλλά και εσωτερικής Ανάγκης, μ' επιμονή στο "θαύμα" ή στο Ονειρο. (...) Σελίδες κατατεθειμένες τιμητικά, από ντόπιους και μη, σ' αυτόν τον μ' έμφυτο ταλέντο καλλιτέχνη, τον συνεπή και δραστήριο αγωνιστή -δημιουργό στα σκληρά κι οδυνηρά μα και ηρωικά χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και της ισόβιας συνειδητής πάλης για την ουσιαστική βελτίωση και την άνοδο της μουσικής παιδείας - και του πολιτιστικού επιπέδου γενικότερα - του "πάντ' ευκολοπίστευτου και πάντα προδομένου" λαού μας. Και αυτό, σε σταθερή και αξιοζήλευτη αντίθεση - χωρίς συμβιβασμούς - με τους κάθε λογής ιδιοτελείς παραγωγούς και προαγωγούς της μαζικής υποκουλτούρας, της άκρατης ευτέλειας ιδεών και αξιών, του δίχως αντίσταση εθισμού των πολλών σε προϊόντα (εγχώρια ή ξενόφερτα) παρακμής, ελαφρότητας, εκχυδαϊσμού, αποχαύνωσης, ακρισίας, αντιπνευματικού και αντιαισθητικού λαϊκισμού».

Ο Δ. Σέρρας, τονίζοντας ότι ο Αλέκος Ξένος υπήρξε «πιστός στις Ιδέες και την Τέχνη του, ενσαρκωτής κι ο ίδιος φωτεινών και παρήγορων ιδανικών και οραμάτων για μια άλλη πορεία πνοής στην ανθρώπινη - και νεοελληνική - πραγματικότητα», ξεκινά το αφιέρωμα με πολυσέλιδο βιοεργογραφικό χρονολόγιο, η σύνταξη του οποίου απαίτησε μόχθο και αναζήτηση των στοιχείων από εκδόσεις, εφημερίδες, περιοδικά, φυλλάδια, συνεντεύξεις του συνθέτη, προγράμματα συναυλιών, κλπ.

Ο συντάκτης του πρώτου πλήρους βιογραφικού χρονολογίου για τον Αλέκο Ξένο, αναζήτησε στα βάθη του χρόνου τις οικογενειακές πρωτόριζες και όλο το οικογενειακό «δέντρο» του. Το όνομα Ξένος, σύμφωνα με το Ιστορικόν και Λαογραφικόν Λεξικόν Ζακύνθου, του Λ Ζώη, πρωτοσυναντάται το 1545, στο ορεινό χωριό Λιούχα και αργότερα και σε άλλα χωριά. Το 1865 γεννιέται ο πατέρας του συνθέτη, Διονύσιος Ξένος, ή Γονέος, που υπήρξε στέλεχος των Ριζοσπαστών και της Λέσχης των Λομβαρδιανών. Μεταξύ των ετών 1882-18887 γεννιέται στο χωριό Μπανάτο, η Αγγελική Τσουκαλά, μητέρα του συνθέτη. Το 1909 γεννιέται ο αδελφός του συνθέτη, Ιωάννης, αργότερα αρχιμουσικός στη Φιλαρμονική του Βασιλικού Ναυτικού.

Με την ευκαιρία των δέκα χρόνων από το θάνατο αυτού του ξεχωριστού, αταλάντευτου στα κομμουνιστικά ιδανικά του, αγωνιστή και συνθέτη, αξίζει να παραθέσουμε μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία του βίου του.

Ακλόνητος «μαχητής», από παιδί

Το 1912 γεννιέται ο Αλέκος Ξένος. Τεσσάρων χρόνων ορφανεύει από πατέρα. Το 1918 η βασανισμένη από τη φτώχεια και προβλήματα υγείας, μάνα του αυτοκτονεί, πέφτοντας στα αφρισμένα κύματα. Συγγενείς βάζουν το μεγαλύτερο παιδί στο ορφανοτροφείο, αλλά εγκαταλείπουν στην τύχη του το μικρότερο. Τον Αλέκο Ξένο περιμαζεύουν συντοπίτες. Ο μικρός κάνει δουλιές του ποδαριού σε τσαγκαράδικο, καμίνι και για τον καλλίφωνο ταβερνιάρη Σπύρο Μπάστα. Δεκατεσσάρων χρόνων γράφεται στη Φιλαρμονική του Δήμου Ζακύνθου. Μαθαίνει τρομπέτα, παίζει με τη Φιλαρμονική και συνοδεύει μελοδραματικούς θιάσους. Γνωρίζεται με τον σοσιαλιστή συγγραφέα Κ. Πορφύρη και επηρεάζεται ιδεολογικά και πνευματικά από αυτόν. Το 1930 εντάσσεται στην μπάντα της Φρουράς Αθηνών και το 1932 αρχίζει ανώτερες σπουδές στο Ωδείο Αθηνών, με καθηγητές τους Δημήτρη Μητρόπουλο και Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Παράλληλα δουλεύει σε μουσικά κέντρα, μουσικούς θιάσους, κλπ.

Το 1934 μυείται στο μαρξισμό από τον Κ. Καναρίδη (εκτελέστηκε από τους ναζί στην Κατοχή). Το 1936 προσλαμβάνεται στη Συμφωνική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, δουλεύοντας και αλλού. Συμμετέχει στους αγώνες του μουσικού κλάδου, εντάσσεται στην ΚΟ Μουσικών του παράνομου ΚΚΕ και πρωτοστατεί για τη δημιουργία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, της Ορχήστρας Σοβαρής Μουσικής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, της Ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής και για την κρατικοποίηση της σχολής του, του Ωδείου Αθηνών.

Το 1941 εντάσσεται στο ΕΑΜ και ορίζεται γραμματέας - εκπρόσωπος της ΚΟ Μουσικών στην Αχτίδα Διανοουμένων -Καλλιτεχνών του ΚΚΕ. Συμβάλλει στη δημιουργία ΕΑΜίτικων μουσικών ομάδων και στην έκδοση της παράνομης εφημερίδας του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου «Ο Μουσικός». Συλλαμβάνεται δυο φορές αλλά ξεφεύγει. Μελοποιεί το πρώτο του αντιστασιακό τραγούδι, το ποίημα του Παλαμά «Εμπρος». Προτείνει στο ΚΚΕ -και εκείνο το αποδέχεται- την οργάνωση ενός μεγάλου πολιτιστικού προγράμματος στο Βουνό. Ο Α. Ξένος οργανώνει φιλαρμονικές και χορωδίες στα Βουνά της μαχόμενης ελεύθερης Ελλάδας. To 1942 συνθέτει το τραγούδι «Ο πρώτος αντάρτης» σε στίχους Στάθη Πρωταίου. Το 1943 οι κατακτητές σχεδιάζουν συναυλία στη Λυρική Σκηνή, με συμμετοχή της Ορχήστρας της. Οι μουσικοί του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Α. Ξένο ματαιώνουν τη συναυλία παριστάνοντας τους «άρρωστους». Ο συνθέτης καταζητείται. Βγαίνει στην παρανομία και στο Βουνό, όπου γράφει αντιστασιακά τραγούδια, μουσική για παράσταση κουκλοθεάτρου, συνεργάζεται με άλλους ΕΑΜίτες καλλιτέχνες.

Συνθέτης του «Υμνου της ΠΕΕΑ»

Το 1944 συμμετέχει στο Α' Πανελλαδικό Συνέδριο Ανταρτών ΕΠΟΝιτών στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας, παροτρύνοντας τους ΕΠΟΝίτες να αναπτύξουν μουσική και γενικότερη πολιτιστική δραστηριότητα. Συμμετέχει στο περίφημο Θεσσαλικό Ομιλο -«Θέατρο του Βουνού» που δημιούργησε ο Βασίλης Ρώτας. Το Μάη του 1944, κατά την ορκωμοσία της Κυβέρνησης του Βουνού, στις Κορυσχάδες, με φιλαρμονικές και χορωδίες του Βουνού παρουσίασε το μελοποιημένο από τον ίδιο «Υμνο της ΠΕΕΑ».

Στο αιματοβαμμένο συλλαλητήριο στις 4 του Δεκέμβρη 1944 σώζεται από ιππείς ανταρτοεπονίτες και καταφεύγει στη Χαλκίδα. Το 1946 ολοκληρώνει τη «Συμφωνία της Αντίστασης» και το Μάρτη η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών παρουσιάζει το έργο «Εισαγωγή Λευτεριάς». Το 1947, λόγω των ιδεών και της δράσης του απολύεται από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και το 1950 από την Ορχήστρα του ΕΙΡ. Το 1952 βραβεύεται στο Φεστιβάλ της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Νεολαίας, στο Βουκουρέστι, για τη «Συμφωνία της Αντίστασης». Παρά τις αντιξοότητες και τους παραγκωνισμούς που υπέστη λόγω των ιδεών του, συνέχισε μέχρι το τέλος της ζωής του να είναι «μαχητής» των ιδανικών και οραμάτων του, για μια κοινωνία και μια Τέχνη που να υπηρετεί το λαό.

Θα κλείσουμε την αναφορά μας γι' αυτό το αξιέπαινο αφιέρωμα τιμής και μνήμης του Αλέκου Ξένου, με ένα μικρό χαρακτηριστικό απόσπασμα αυτοβιογραφικής αφήγησής του: «Μετά τον Δεκέμβρη του 1944, τα τραγούδια του αγώνα είχαν την ίδια τύχη με τους αγωνιστές: σκότωμα, φυλακή, εξορία... Ολα ενάντια στην ιδέα της Αντίστασης, στην ιδέα της Ελευθερίας για την ειρήνη, για την προκοπή, για την ανεξαρτησία. Ολ' αυτά έπρεπε να χτυπηθούν. Δεν μπορούσε να τραγουδηθεί τίποτα, επί ποινή θανάτου...».

Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ