ΤΙΜΟΦΕΪ ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΒΙΤΣ ΝΤΟΚΣΙΤΣΕΡ Ο Σοβιετικός «Παγκανίνι» της τρομπέτας

ΤΙΜΟΦΕΪ ΑΛΕΞΑΝΤΡΟΒΙΤΣ ΝΤΟΚΣΙΤΣΕΡ

Ο Σοβιετικός «Παγκανίνι» της τρομπέτας

Ο Τιμόφεϊ Ντοκσίτσερ

Στις 16/3/2005, όλες οι μουσικές ιστοσελίδες του διαδικτύου αναφέρονταν στο λυπηρό μαντάτο, με τα παρακάτω λόγια του Αμερικανού τρομπετίστα Ντέιβιντ Μίλερ: «Με βαθιά μου λύπη, αναφέρω ότι ο Τιμόφεϊ Αλεξάντροβιτς Ντοκσίτσερ "έφυγε" νωρίς το απόγευμα. Ελαβα αυτή την πληροφορία από την εγγονή του Αννα, λίγα λεπτά αργότερα. Θα μας λείψει βαθιά».

Γεννημένος στις 13/12/1921 στο Νιέζιν της επαρχίας Τσερνιγκόβ της Ουκρανίας, από οικογένεια μουσικών, ο Ντοκσίτσερ, ήταν ο μουσικός που «κάνει το όργανό του να τραγουδά με μεγάλη ζεστασιά, χάρη και τρυφερότητα». Οπως ο ίδιος έλεγε σε συνέντευξή του (10/10/1998), ξεκίνησε να μαθαίνει τρομπέτα στα 10 του χρόνια. Σπούδασε (1932-1935) στο Μουσικό Κολέγιο Γκλαζουνόφ της Μόσχας, στην τάξη του τρομπετίστα του θεάτρου «Μπαλσόι» Ιβάν Αντόνοβιτς Βασιλιέβσκι, κι έπειτα στην τάξη του καθηγητή Μιχαήλ Ι. Ταμπακόφ, για άλλα 8 χρόνια, υπό την καθοδήγηση του οποίου αποφοίτησε στα 1950 από το Κρατικό Μουσικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γκνιέσιν. Παράλληλα, στα 1935-1939, φοιτά και στο Κρατικό Κονσερβατόριο (Ωδείο) Μόσχας, στην τάξη του Μ. Ταμπακόφ. Στα 1950-1954 ήταν βοηθός του στο Γκνιέσιν. Το 1954 καταλαμβάνει τη θέση του καθηγητή και τη διατηρεί ως το 1990. Στα 1957 πήρε δίπλωμα διεύθυνσης όπερας και συμφωνικής ορχήστρας από το Κονσερβατόριο της Μόσχας, ύστερα από εξαετή φοίτηση στην τάξη του Λ. Γκίνζμπουργκ. Για τρία χρόνια διηύθυνε αρκετές παραστάσεις όπερας στο «Μπαλσόι», αλλά τελικά συνειδητοποίησε ότι δεν του άρεσε να καταλαμβάνει ταυτόχρονα 2-3 θέσεις (μαέστρου, σολίστ και διασκευαστή μεγάλων έργων). Να σημειωθεί ότι όπως οι περισσότεροι πνευστοί, ο Ντοκσίτσερ τα πρώτα 5 του μαθήματα στην τρομπέτα τα πήρε όντας μέλος της στρατιωτικής μπάντας του 62ου Ιππικού Συντάγματος της Μόσχας.

Το όνομά του άρχισε να γίνεται ευρέως γνωστό πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν βραβεύτηκε σε διαγωνισμό χάλκινων πνευστών της πρώην ΕΣΣΔ. Ακολούθησε η σπουδαία νίκη του στο Διεθνή Διαγωνισμό της Πράγας (1947). Τότε ξεκινά η ανάβασή του στην κορυφή του διεθνούς μουσικού «πανθέου». Από χρόνο σε χρόνο ο Ντοκσίτσερ δίνει όλο και περισσότερα κοντσέρτα, σημειώνοντας όλο και μεγαλύτερες επιτυχίες. Περιοδεύει σ' όλη τη Σοβιετική Ενωση και στο εξωτερικό. Ως σολίστ, Α' τρομπετίστας του «Μπαλσόι» (1945-1984), καθηγητής σεμιναρίων και μέλος επιτροπών διεθνών διαγωνισμών, επισκέφθηκε πάνω από 30 χώρες της Αμερικής, της Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης. Πολλές επίσης ήταν οι εμφανίσεις του στην Ιαπωνία και στην Ελλάδα.

Πολύπλευρο το έργο του

Το έργο του, χωρίζεται σε 5 κατηγορίες: Παιδαγωγικό. Εκτελεστικό - ερμηνευτικό. Δισκογραφικό. Συγγραφικό. Συνθετικό - ενορχηστρωτικό - διασκευαστικό.

Οσοι γνωρίζουν το παιδαγωγικό έργο του παρατηρούν πέραν των διδακτικών ικανοτήτων, της βαθύτατης μουσικής γνώσης, του λαμπρού ήθους του και τη μεγαλοσύνη του. Αρκετές φορές χρηματοδότησε ο ίδιος τις σπουδές φτωχών μαθητών του και δίδαξε δωρεάν φτωχούς νεαρούς μουσικούς. Πώς και πόσο, άλλωστε, αμείβεται ένας τέτοιος άνθρωπος;

Στο εκτελεστικό του έργο - εκτός από κορυφαίος τρομπετίστας του «Μπαλσόι» και μαέστρος του - περιλαμβάνονται και εκατοντάδες κοντσέρτα και ρεσιτάλ που έδωσε. Αναφορικά με τον τρόπο ερμηνείας του, παρατηρούμε τα ποικίλα ηχοχρώματα, τη λαμπερότητα και το βελούδο του ήχου του, καθώς και τη μεστότητα, το βάθος και το απαλό «πλαστικό» φραζάρισμά του. Με δυο λέξεις την «εκλεπτυσμένη τεχνική». Σ' αυτό βοηθήθηκε πολύ, όπως έλεγε, από την ακρόαση ηχογραφήσεων των αξεπέραστων ερμηνευτικά, συμπατριωτών του, πιανιστών Ρίχτερ και Γκίλελς, καθώς και του μοναδικού βιολονίστα Δαυίδ Οϊστραχ. Αξίζει να αναφέρουμε την άποψη του Ντοκσίτσερ για τη ρώσικη παράδοση παιξίματος της τρομπέτας: «Υπάρχουν πολλές διαφορές, στη Ρωσική σχολή, ο ήχος είναι πολύ σημαντικός: η ποιότητά του, η έντασή του, οι δυναμικές του ήχου, είναι συνδεδεμένες με το χαρακτήρα της φύσης της ρωσικής μουσικής των Τσαϊκόφσκι, Σκριάμπιν και Ρίμσκι - Κόρσακοφ. Η πολύ ακριβής εκτέλεση και η ανάπτυξη της τεχνικής είναι επίσης "Ρωσική σχολή". Αλλά σήμερα οι διαφορές μεταξύ των σχολών είναι όλο και λιγότερες, λόγω του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης, των ηχογραφήσεων και των ψηφιακών δίσκων, που είναι όλο και περισσότερο τα ίδια».

Ο «Παγκανίνι» της τρομπέτας - κατά τον Οδυσσέα Δημητριάδη - ο Τιμόφεϊ Ντοκσίτσερ, κατάφερνε στις εμφανίσεις του, να διεγείρει συναισθηματικά τους ακροατές, ξεδιπλώνοντας το αυθεντικό σκηνικό ταμπεραμέντο του αληθινού καλλιτέχνη, σε συνάρτηση με την ντελικάτη άποψη και την ξεκάθαρη κατανόηση των σκοπών του συνθέτη. Ενας αληθινά «Τσιγγάνος» μουσικός! Ποιος δε θυμάται λ.χ. το φίνο παίξιμό του στο «Ναπολιτάνικο Χορό» της «Λίμνης των Κύκνων», αλλά και στα μπαλέτα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Προκόφιεφ και «Σπάρτακος» του Χατσατουριάν; Αξιο αναφοράς και το γεγονός ότι στο μοναδικό αυτό ερμηνευτή οφείλεται και ο εμπλουτισμός του ρεπερτορίου του οργάνου του, με πάνω από 40 έργα γραμμένα ειδικά γι' αυτόν από σημαντικούς Σοβιετικούς συνθέτες, μεταξύ των οποίων και τα κοντσέρτα των Αρουτουνιάν, Βασιλιένκο, Γκέντικε, Βάινμπεργκ, Τάμπεργκ και Νεστέροβ.

Πλούσια δισκογραφία

Η δισκογραφία του Ντοκσίτσερ περιλαμβάνει πάνω από 30 μακράς διαρκείας (LP) και ψηφιακούς (CD) δίσκους. Οι περισσότεροι απ' αυτούς, εκδόθηκαν από τη Σοβιετική «Melodia», ενώ άλλοι από τη «Marcophon» και τη «Victor Japan». Ανάμεσα σ' αυτούς, είναι, σχεδόν, και όλα τα αφιερωμένα σε αυτόν έργα, καθώς και άλλα, όπως τα κοντσέρτα των Χούμελ, Ταρτίνι, Χάιδν κ.ά. Ενας δίσκος με πρελούδια για εκκλησιαστικό όργανο του Γ. Σ. Μπαχ, διασκευασμένα για σόλο τρομπέτα από τον ίδιο τον Ντοκσίτσερ και δεκάδες μικρά κομμάτια, κυρίως για βιολί και πιάνο ή για σόλο πιάνο, μεταγεγραμμένα και προσαρμοσμένα από τον ίδιο, για το όργανό του. Τον συνοδεύουν δε, διάσημα συμφωνικά συγκροτήματα, όπως η Ορχήστρα του «Μπαλσόι», η Φιλαρμονική της Μόσχας, η Συμφωνική Ορχήστρα της Πράγας κ.ά., υπό την μπαγκέτα μεγάλων αρχιμουσικών, όπως οι Κύριλλος Κοντράσιν, Αλεξάντερ Λαζάρεφ, Βλαδίμηρος Φεντοσέγιεφ, Γιούρι Σιμόνοφ, Μαξίμ Σοστακόβιτς κ.ά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι την τελευταία του ηχογράφηση ο Ντοκσίτσερ την ολοκλήρωσε το 2001, σε ηλικία 80 ετών (!), ερμηνεύοντας τη «Σκριαμπινιάνα Σουίτα» για τρομπέτα και πιάνο. Ενα έργο στο οποίο έχει περιλάβει θέματα από διάφορα έργα του συμπατριώτη του Σκριάμπιν για σόλο πιάνο. Ασύλληπτη η δύναμη και το πάθος αυτού του ανθρώπου, να συνεχίσει να δίνει συναυλίες και να ηχογραφεί, με το ίδιο πάντα υψηλό επίπεδο, που ανέκαθεν τον διέκρινε, και μετά τον Απρίλη του 1989, οπότε υποβλήθηκε σε εγχείρηση καρδιάς (τετραπλού μπάι-πας)!

Στο συγγραφικό του έργο ανήκουν τα βιβλία «Από το σημειωματάριο ενός τρομπετίστα», «Τρόπος για δημιουργική δραστηριότητα», «Πορτρέτα Σοβιετικών εκτελεστών πνευστών οργάνων» και το αυτοβιογραφικό «Ο τρομπετίστας στ' άτι». Και τα τέσσερα στα ρωσικά. Ακόμη, από τις γαλλικές εκδόσεις «A. Leduc» κυκλοφορεί η «Μέθοδος για την τρομπέτα» (εκδόθηκε και στα αγγλικά), ενώ από τις «ITG» (international Trumpet Guild) η μεταφρασμένη στ' αγγλικά αυτοβιογραφία του, με τίτλο «Οι μνήμες του Τιμόφεϊ Ντοκσίτσερ».

Συνθετική - ενορχηστρωτική δημιουργία

Ολοκληρώνοντας την περιληπτική καταγραφή του έργου αυτού του μεγάλου Σοβιετικού καλλιτέχνη - τιμημένου και με τον τίτλο του «Διακεκριμένου Λαϊκού Καλλιτέχνη της Σοβιετικής Ενώσης» - θ' αναφερθούμε και στηνενορχηστρωτική, διασκευαστική και συνθετική δουλιά του. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πάνω από 100 κομμάτια γραμμένα για διάφορα όργανα, τα οποία ο Ντοκσίτσερ, άλλα ξαναενορχήστρωσε για τρομπέτα και μικρό ή μεγάλο σύνολο - όπως τη «Γαλάζια Ραψωδία» του Γκέρσουϊν (για τρομπέτα και ορχήστρα), το περίφημο «Adagio» του Αλμπινόνι (για τρομπέτα και έγχορδα) και το Κοντσέρτο για σοπράνο και ορχήστρα του Γκλιέρ (για τρομπέτα και ορχήστρα πνευστών) - και άλλα, για τρομπέτα και πιάνο - όπως τους «Τσιγγάνικους Σκοπούς» του Σαραζάτε και διάφορα κομμάτια των Κράισλερ, Σοστακόβιτς, Μπρουχ, Μπλοχ, Λιστ, Σοπέν, Ραχμάνινοφ, Μπετόβεν κ.ά. Ολα αυτά, μαζί με διάφορα δικά του έργα, όπως είναι η «Σουίτα» και οι «Ρομαντικές Εικόνες» για σόλο τρομπέτα και τα «7 Ντουέτα» για 2 τρομπέτες, κυκλοφορούν από τις ελβετικές εκδόσεις «EMR» (Edition Marc Reift) με γενικό τίτλο «Συλλογή Τιμόφεϊ Ντοκσίτσερ».

Κλείνουμε το αφιέρωμά μας αυτό, στο «Μάγο της τρομπέτας», με τους χαρακτηρισμούς της ρωσικής «Sovetskaya Kultura»: «Αληθινή καλλιτεχνία, λεπτή αίσθηση της μουσικής, τέλεια τεχνική και θαυμάσιος ήχος, είναι τα προεξέχοντα χαρακτηριστικά του παιξίματος του Τιμόφεϊ Ντοκσίτσερ, αυτού του πρώτης γραμμής τρομπετίστα».

Χρήστος Ηλ. ΚΟΛΟΒΟΣ